Engelli sporları: Nasıl doğdu, nasıl gelişti?

Mithat Fabian SÖZMEN

Dünya Engelliler Haftası, bugün itibariyle başlarken engelliler hafta boyunca taleplerinin daha görünür olması için seslerini duyuracak. 

Engellilerin güçlü bir şekilde faaliyet gösterdiği alanlardan biri de spor. Engelli sporları, küresel çapta olduğu gibi Türkiye’de de yaygınlaşıyor. Bunu paralimpik oyunlarına gösterilen ilgiden de anlayabiliyoruz. Türkiye, Pekin 2008’e 16 sporcuyla katıldıktan sonra bu rakam Londra 2012’de 69’a yükseldi. 2016 Rio Paralimpik Oyunlarına ise 49’u Bedensel Engelliler Federasyonu, 29’u Görme Engelliler Federasyonu ve biri Özel Sporcular Spor Federasyonu üyesi olmak üzere 79 Türkiyeli sporcu katıldı.

‘SAKATLAR OLİMPİYATI’, ‘SESSİZ OYUNLARI’

Engelli sporlarını daha yakından tanıyabilmek için gelin nispeten genç tarihine göz atalım.

1911- Engelli sporculara dair bilinen ilk turnuva, 1911’de ABD’de “Sakatlar Olimpiyatı” adıyla düzenlendi.

1924- Engelli sporları içerisinde en köklü turnuva geçmişine sahip olan İşitme Engelliler, ilk olarak 1924 Paris Olimpiyatlarından birkaç hafta sonra Paris’te Uluslararası Sessiz Oyunları ismiyle yapıldı. 2001’den bu yana Deaflympics olarak anılan yarışmalar,

1924 Paris’ten beri -2. Dünya Savaşı dönemi hariç- düzenli olarak  4 yılda bir gerçekleştiriliyor. Turnuva, bu özelliğiyle olimpiyatlar dışında en uzun geçmişe sahip olan çoklu spor organizasyonu olma özelliğine sahip.

1944- 2. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru İngiltere hükümeti, Beyin Cerrahı Sir Ludwig Guttmann’dan Aylesbury, Stoke Mandeville Hastanesinde Ulusal Omurilik Yaralanmaları Merkezini (NSIC) kurmasını istedi. NSIC’nin kurulması sonrası, hastane, yaralıların fiziksel ve zihinsel rehabilitasyonu için farklı spor ve fiziksel aktiviteleri kullanmaya başladı. Guttmann ve ekibi, uygulamalarının yaralı sivil ve askerler üzerinde olumlu etkiler yarattığını fark etti.

GUTTMANN OYUNLARI

1948- Engelli sporuna dair ilk resmi organizasyon bu deneyimlerden alınan cesaretle 1948’de Stoke Mandeville Hastanesinde omurilik yaralanması sebebiyle tedavi gören hastalar arasında gerçekleştirildi (Guttmann Oyunları). Engelli sporları, bu dönemden itibaren kısa sürede farklı fiziksel, duyusal ve zihinsel bozukluk yaşayan engelliler arasında yaygınlaştı. İngiltere, kıta Avrupası, Avustralya derken dünyanın her yerinde yeni sporlar kendi özgün kuralları ve yarışmalarıyla ortaya çıkmaya başladı. 

İLK PARALİMPİK

1960- İlk Paralimpik Yaz Oyunları, 23 ülkeden 400 sporcunun katılımıyla 1960 Roma’da gerçekleştirildi ve o günden bu yana Yaz Olimpiyatları ile aynı yıl düzenleniyor. İlk oyunlarda yalnızca tekerlekli sandalyeli sporcular yer alıyordu. Oyunlar adını (Paralimpik), “Paraplejik (Belden aşağısı tutmayan kimse)” ile “Olimpik” kelimelerinin bileşiminden aldı. Ancak engelli sporlarının kapsamının genişlemesiyle “Para”, Yunanca “Birlikte” anlamına gelen kelimenin karşılığı olarak kullanılmaya başlandı.

SINIRLAMA KALDIRILDI

1976- Montreal’den itibaren oyunlardaki “Tekerlekli sandalye” sınırlaması kaldırıldı. 1976’da 40 ülkeden 1600 atlet Kanada’daydı.
İlk Paralimpik Kış Oyunları da 1976’da İsveç’in Örnsköldsvik kentinde düzenlendi.

1988-1988 Seul, 1992 Barcelona, 1996 Atlanta ve 2000 Sydney’de Olimpik Yaz Oyunları ile Paralimpik Yaz Oyunları aynı kentte ve aynı tesisler kullanılarak yapıldı.

1994- Lillehammer’la birlikte, Paralimpik Kış Oyunları, Olimpik Kış Oyunlarının ardından düzenlenmeye başlandı.

2001- Uluslararası Olimpiyat Komitesi ile Uluslararası Paralimpik Komitesinin imzaladığı anlaşmayla Olimpik Yaz Oyunları ile Paralimpik Yaz Oyunlarının aynı kentte ve aynı tesisler kullanılarak yapılması resmiyete döküldü.

TÜRKİYE’DE ENGELLİ SPORLARI TARİHİ

1990-  Türkiye Özürlüler Spor Federasyonu, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü bünyesinde kuruldu. 

1997-  Bedensel, zihinsel, işitme ve görme engellilerin faaliyetlerinin yürütüldüğü federasyon adını Türkiye Engelliler Spor Federasyonu olarak değiştirdi.

2000- Federasyonun dağılmasıyla dört ayrı federasyon oluşturuldu: Görme Engelliler Spor Federasyonu, Bedensel Engelliler Spor Federasyonu, İşitme Engelliler Spor Federasyonu ve 2009’da aldığı adıyla Özel Sporcular Spor Federasyonu (eski adı Zihinsel Engelliler Spor Federasyonu).

TÜRKİYE’DE HANGİ ENGELLİ SPORLARI YAPILIYOR?

Atletizm, futbol, futsal, goalball, halter, judo, satranç, yüzme, ampute futbol, tekerlekli sandalye basketbol, atıcılık, bilek güreşi, yelken, tekerlekli sandalye tenis, badminton, oturarak voleybol, masa tenisi, halter, boccia, kayak, tekerlekli sandalye dans, tekerlekli sandalye curling, tekerlekli sandalye eskrim, kano, tekvando, bovling, güreş, plaj voleybolu, golf, oryantiring.