Cumhurbaşkanlığı sistemi: Yetki çok, denetim yok

Cumhurbaşkanlığı sistemi adı altında ‘Türk tipi’ başkanlık sistemi yetkilerini içeren anayasa teklifi komisyonda kabul edildi. Teklif, ‘Cumhurbaşkanı’nın olağanüstü yetkilerle donatılmasını öngörürken; bu siyasi gücü olabildiğince denetimsizlikle koruyor.

Anayasa değişikliğinin öngördüğü başlıca değişiklikle şöyle sıralandı:
-Meclis'teki milletvekili sayısı 550'den 600' e çıkarılacak.

-Milletvekili yaşı 25'ten 18'e indirilecek.

-Milletvekili ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir aynı günde yapılacak.

-Anayasa değişikliği teklifine göre, Meclis'in denetim yetkileri şu şekilde düzenleniyor:
'Türkiye Büyük Millet Meclisi belli bir konuda Meclis araştırması ve genel görüşme yapabilir; milletvekilleri yazılı soru sorabilir. Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden ibarettir. Genel görüşme, toplumu ilgilendiren belli bir konunun Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir. Genel görüşme ve Meclis araştırmasına yürütme adına herhangi bir temsilci katılama. Yazılı soru; yazılı olarak gen geç on beş gün içerisinde cevaplanmak üzere milletvekillerinin, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yazılı olarak soru sormalarından ibarettir. Meclis araştırması, genel görüşme ve yazılı soru önergelerinin verilme şekli, içeriği ve kapsamı ile araştırma usulleri Meclis İçtüzüğü ile düzenlenir.'

-Anayasa değişikliğine göre, Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisiyle ilişiği kesilmeyecek. Bu maddede yer alan 'Cumhurbaşkanı "doğuştan Türk vatandaşı" olanlar' ifadesi de 'Türk vatandaşı olanlar şeklinde değiştirildi.

-Değişikliğe göre, Cumhurbaşkanı ve TBMM'ye karşılıklı olarak fesih yetkisi veriliyor. Cumhurbaşkanı ve TBMM, yeni seçilen Cumhurbaşkanı ve milletvekilleri göreve başlayana kadar görevine devam edecek.

-TBMM, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu ile seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek.

-Cumhurbaşkanlığı seçimi ve genel seçimler birlikte yapılacak.

- Cumhurbaşkanı'na OHAL yetkisi veriliyor. Düzenlemeye göre, OHAL'de kararnamelerinde Meclis onayı süresi bir aydan üç aya çıkarıldı. OHAL gerekçelerine seferberlik hali de eklendi.

-Askeri yargıyı tamamen kaldırılacak.

-Askeri yargıdan gelen üyelerin çıkarılmasıyla Anayasa Mahkemesi'nin (AYM) üye sayısı 15'e indirilecek.

-HSYK üye sayısı 13 olacak.

-Cumhurbaşkanlığı ile TBMM milletvekilliği seçimleri 3 Kasım 2019 tarihinde yapılacak.

Anayasa düzenlemesinin öngördüğü cumhurbaşkanlığı sistemiyle mevcut sistem arasındaki farklar ise şunlar:
- Cumhurbaşkanı, aynı zamanda parti genel başkanı olarak iktidarın milletvekilleri listesini de hazırlayabilecek. Mevcut sistemde, partili cumhurbaşkanlığı bulunmadığı için; siyasetüstü olarak tanımlanan cumhurbaşkanının siyasi müdahalesi yasadışı ve fiilidir.

- Cumhurbaşkanına değişiklikle koşulsuz olarak meclisi feshetme ve seçimleri yenileme yetkisi verilecek. Mevcut sistemde ancak hükümet güvenoyu alamadığı taktirde seçim yenileme kararı verilebiliyordu.

- Cumhurbaşkanı bütçe hazırlama yetkisine sahip olacak. Mevcut sistemde bütçeyi hükümet hazırlıyor; meclis onayına sunuyordu.

- Cumhurbaşkanına HSK’nın başkanı ve üyelerinin yarısını atama yetkisi verildi. Mevcut sistemde Adalet Bakanı HSYK’nın başkanı, müsteşarı ise kurulun doğal üyesiydi. Kurulun diğer üyeleri ilk derece adli yargı hâkim ve savcılarının kendi aralarından seçtikleri yedi, ilk derece idari yargı hâkim ve savcılarının kendi aralarından seçtikleri üç, Yargıtay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından seçtiği üç, Danıştay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından seçtiği iki, Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından seçtiği bir ve cumhurbaşkanının hukukçu akademisyenler ve avukatlar arasından seçtiği dört üyeden oluşuyordu.

- Değişiklikle Anayasa Mahkemesi üyelerinin 15’inden 12’sini atama yetkisi de cumhurbaşkanına veriliyor. Mevcut sistemde Anayasa Mahkemesi 17 üyeden oluşuyor. Anayasa Mahkemesi'nin üyelerini cumhurbaşkanı ve Meclis seçiyor.

- Değişiklikle kamu kurum ve kuruluşlarının kurulmasına, kamu tüzel kişilerinin oluşturulmasına, bu kurumların yetkilerine, kurumlarda görevlendirilecek üst düzey bürokratların atamasına, atama kriterlerine cumhurbaşkanı karar verecek. Mevcut sistemde kamu kurum ve kuruluşlarının oluşturulması yetkisi mecliste. Yetkileri ise meclis onayından geçen yönetmelikle belirleniyor. Atamalar ise kurumun bağlı bulunduğu bakanlıklar tarafından gerçekleştiriliyor.

- OHAL ilanına cumhurbaşkanı karar verecek. Mevcut sistemde OHAL meclis onayı ile bakanlar kurulu tarafından gerçekleştiriliyor.

- Siyasi yetkilerle donatılan cumhurbaşkanı buna karşın dar bir yargı denetimine tabi olacak. Siyasi denetim, 400 milletvekilinin imzası ile cumhurbaşkanının yüce divana sevki olacak. 3 dönem seçilme imkanı verilen cumhurbaşkanı için ömür buyo hukuki koruma da sağlanacak.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve hükümetin başkanlık sistemini meşrulaştırmak için örnek gösterdiği ABD başkanlık sistemiyle getirilen teklif arasında da ciddi farklar bulunuyor.

- Cumhurbaşkanlığı sistemiyle cumhurbaşkanına koşulsuz milletvekili seçimlerini yenileme yetkisi verilirken; ABD’de başkan hiçbir şart altında böyle bir yetkiye sahip değil.

- Cumhurbaşkanının kamu kurum ve kuruluşlara bürokrat atamaları herhangi bir denetim ya da onaya tabi değilken; ABD’de başkanın gerçekleştirdiği atama senato onayına sunuluyor.

- Cumhurbaşkanlığı sistemiyle cumhurbaşkanına 3 dönem seçilme imkanı sunulurken; bu süre ABD’de 2 olarak belirleniyor. Türkiye’de seçimlerin 5 yılda bir yapılması öngörülürken; bu süre ABD’de 4 yıl olarak belirlenmiş durumda. Yani ABD’de bir başkan en fazla 8 yıl görevde kalabilirken; Türkiye’de cumhurbaşkanının 15 yıl görevde kalabilmesi öngörülüyor.

- Anayasa değişikliğiyle HSYK’nin ismi HSK olarak değiştiriliyor. Cumhurbaşkanına HSK üyelerinin yarısını atama yetkisi veriliyor. Başkan da yine cumhurbaşkanı tarafından atanıyor. ABD’de ise başkana kısıtlı federal yargıç atama yetkisi veriliyor. Bu atamalar da yine senatonun denetim ve onayına tabi.

Değişiklik teklifinin önümüzdeki günlerde Meclis Genel Kurul gündemine getirilmesi bekleniyor. (HABER MERKEZİ)