Xecê’nin Dersim tertelesi

Şerif KARATAŞ

Dersimli yazar Haydar Işık yeni romanı Xecê’nin Dersim Kefareti adlı romanıyla okur karşısına çıktı. Dersim’e dair yazdığı romanlar ve yaptığı çalışmalarla tanınan Işık, Lîs Yayınlarından çıkan yeni romanı ile Dersimlilerin “tertele” dedikleri katliamın yaşandığı ‘37/38’i bir kız çocuğu Xecê’nin gözüyle aktarıyor okura. Xecê’nin hayat hikayesi ise katliamdan sağ kurtulanların yaşadıkları travma, trajediye dair önemli bir kesit sunuyor.

Katliamın yaşandığı 1937’de Dersim’in Nazimiye ilçesinde dünya gelen Haydar Işık, bir süre öğretmenlik yaptı. İzmir’de Eczacılık Yüksek Okulu’nu bitirdikten sonra, Ekim 1974'te Almanya’daki göçmen çocuklara öğretmenlik yapmak üzere gönderildi. 1982 askeri darbesinde vatandaşlıktan çıkartılan Işık’ın mal varlığına da el konuldu. Almanya’da yaşamak zorunda kaldı. Yazdığımız bu kısa yaşam öyküsü bile Işık’ın doğduğu coğrafyanın insanlarının yaşadıklarının kısa bir özeti niteliğinde.

XECÊ ARTIK HATİCE’DİR

Katliamdan kurtulan kız çocuklarının önemli bir kısmın katliamda görev yapan subayların yanlarına ‘besleme’ olarak aldıkları biliniyor. Xecê’nin hikayesi de böyle. Xecê’nin annesini, babasını ağabeyini gözleri önünde katletme emrini veren General Cevdet Alibeyoğlu, tarafından zorla yanına ‘besleme’ olarak alınarak, doğduğu topraklardan kopartılır. Dersim’de kara trenle başlayan yolculuk İzmir’de sona erer. Xecê’nin Dersim’den uzaklaşmasının ardından hayatı dramatik ve travmatik bir şekilde sürer. Devletin  tekçi ve asimilasyoncu politikasının izleri belirgin olarak Xecê’nin hayatında görmek mümkün... Önce Xecê’nin ismi Hatice olarak Türkçe’ye çevrilir. Zorla Türkçe öğretilmeye çalışılır. Xecê yaşadığı bu ağır travmatik durumu yaşamını kast etmesine kadar götürüyor. Birkaç kez yaşamına son vermeye çalışsa da her defasında başarırsız olur. General Cevdet’in eşinin ölmesi ise Xecê’nin hayatını daha zorlaştırır. Ailesini katleden General Cevdet, Xecê’yi kendisine eş yapmak ister. Xecê kabul etmez. Tecavüzle Xecê ile birlikte olur. Hakan ve Yeşim adında çocuklarına biyolojik annelik dışında çocuklarıyla pek ilgilenemez Xecê. Baba General Cevdet ise çocukları ırkçı, tekçi bir anlayışla çocukları büyütür. Generalin ölmesini sevinç karşılasa da, generalin eceliyle ölmesi ise Xecê’yi çelişkili düşünceler içerisinde bırakır. Çocuklar ikballeri için yaşamlarını Almanya’da devam ederler. Anne de zaman zaman Almanya’ya yanlarına gider.

DERSİM’İN DEĞİŞMEYEN YAZGISI

Almanya’nın Münih şehrinde yaşayan çocuklarının yanına giden Xecê hem gezmek hem de hava almak için gittiği parkta işçi emeklisi olan Ali Rıza ile karşılaşması ise hayatının son dönemleri için önemli değişimleri de beraberinde getiriyor. Ali Rıza’da ‘38’den sonra Dersim’de yaşananları fırsat buldukça aktarır Xecê’ye. Baskılar hiç eksik olmamıştır topraklarında... Köy yakmalara kadar varan bir süreç yaşamıştır. Roman bu yönüyle ‘38 katliam ile günümüz Dersim arasında bir köprü de kuruyor zaman zaman....
Ali Rıza’nın Xecê’yle Zazaca kurduğu diyalog Xecê’yi geçmişine götürüyor. Ali Rıza Xecê’nin katliamı anlatmasını ve bunu bir romanla yeni neslin de öğrenmesini ve bir daha benzer bir katliamın yaşanmasını için de bilinmesini ister. Xecê de anlatmaktan yana fakat çocuklarını başına bir şeyler gelmesinden korktuğu için çekimser kalsa da sonrasında anlatmaya karar verir. Xecê’nin de son isteği kopartıldığı toprakları bir kez daha görmektir. Xecê’nin katliam öncesi ve katliamı anlatması ise güçlü hafızası hem Ali Rıza’yı hem de eşi Senem’i şaşırtır. Xecê’nin Ali Rıza ve eşi Senem’le görüşmesi Xecê’ye iyi de gelir. Bu görüşme Xecê’yi kendi topraklarına doğru bir yolcuğa kadar götürür...
Xecê’nin hikayesi Dersim Katliamından sonra özellikle kız çocuklarını akıbetini merak edenler ve katliam gerçeğini görmek isteyenleri bekliyor.