‘İşçi sağlığı’ nasıl ‘iş sağlığı’ oldu?

Tamer Arda ERŞİN
Ankara 

DİSK İşçi Sağlığı ve Güvenliği Dergisi yayın hayatına başladı. Derginin ilk sayısında yazan Doç. Dr. Gürkan Emre Gürcanlı, işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda kavramların nasıl sınıfsal olduğuna dikkat çekiyor. 
DİSK İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dergisi yayın hayatına girerken, dergide yer alan makaleler, işçi sağlığı ve iş güveliği konusunda zihin açıcı nitelikte. Derginin ilk sayısında yazan Doç. Dr Gürkan Emre Gürcanlı, işçi sağlı kavramına odaklanıyor. Gürcanlı, Türkiye’de bu kavramın nasıl yanlış kullanıldığını şöyle açıklıyor: “İngilizce’de iki farklı ifadeye rastlanır. Health and Safety at Work anlamı İşte Sağlık ve Güvenlik, Occupational Heath and Safety anlamı İşle İlgili Sağlık ve Güvenlik, ki biz buna İSİG diyoruz. AB metinleri genellikle ‘İşte Sağlık ve Güvenlik’ kullanırken, ILO metinlerinde ve genel olarak ABD’de ‘Occupational Health and Safety’ daha yaygın kullanılmaktadır. ‘İş sağlığı’ yanlıştır, tamamen dilimizden çıkarmamız gerekmektedir ve her yerde her ortamda ‘işçi sağlığı’ denmelidir! ‘İşte sağlık’ demek isterseniz yanlış olmayacaktır.”

SINIFSAL TERCİH

Masum gibi görünse de, “İşçi güvenliği” kavramının da patronlar tarafından tercih edildiğini açıklayan Gürcanlı, kavrama ilişkin şu değerlendirmede bulunuyor: “İşçi koyduğumuz zaman sınıfsal veya daha radikal bir kavram haline geldiğini söylemek yanlış olacaktır. Güvenlik (İngilizcede security ve safety ayrılmaktadır, bizde genel olarak emniyet veya iş güvenliği şeklinde ikiye ayrılabilir) yalnızca işçi odaklı düşünülemez. Zira ‘işçi’ güvenliği dediğimizde kavramın kapsayıcılığını azaltır ve işçiye odaklanırız. Bu da bizi bir şekilde işçiyi koruma, işçiyi kişisel olarak koruma, işçiyi kişisel koruyucularla koruma noktasına getirecektir. Bilimsel olarak ‘iş güvenliği’ni sağlamak ‘kapitalist iş’in düzenlenmesi açısından bakıldığında bile üretim tekniklerinden, kullanılan malzemelerin seçimine kadar pek çok hususa odaklanmak zorunda ‘iş güvenliği’ sağlanarak ‘işçinin de güvenliği’ sağlanmış olur.”

BARET, GÖZLÜKTEN İBARET DEĞİL

“İşyerlerindeki risklere biraz yoğunlaştığımızda, her türlü üretim sürecinin kendine has riskler barındırdığı görülecektir. Kimyasallar, tozlar, yüksekte çalışma, kesici batıcı cisimler, elektrik, farklı farklı makinaların kullanımı hepsi de işçileri tehdit eder. Güvenli bir çalışma için ‘İşçiler eğitimsiz ve verdiğimiz kişisel koruyucuları kullanmıyorlar (baret, gözlük, eldiven, emniyet kemeri gibi)’ söylemi riskli çalışma ortamlarında belki de söylenecek en son hususlardan birisidir. Zira iş güvenliği uzmanları açısından riskleri önleme hiyerarşisinde en önemli husus ‘ortam’ın değiştirilmesi ve güvenli hale getirilmesidir. Kuşkusuz biz bütünsel ve sınıfsal bir bakış açısıyla olaya bakmak durumundayız.”

İŞÇİNİN KENDİ SAĞLIĞI SINIF MÜCADELESİ 

Gürcanlı, iş cinayeti ve işçi kavramları arasındaki farka da odaklanıyor. İş cinayeti demenin daha doğru olacağı kanısına varıyor. Nedeni ise işçi cinayeti denildiğinde kavramın tek bir olay üzerinden işlenmesi ve ayrıca gerçekleşen cinayetin işyeri koşullarından geçekleştiğine vurgu yapılmış olması. Gürcanlı işçi sağlığı ve güvenliğinin sınıfsal çatışma ve mücadele meselesi olduğunu da ifade ederek, iş cinayeti ve iş ‘kazası’ kavramları arasındaki farkın önemine dikkat çekiyor. İş cinayeti demenin öneminin altını çizen Gürcanlı “İşçi sınıfının üretim sürecinde karşı karşıya kaldığı yaşamsal risklere dair bir tepki üreterek, bu tepkiyi sınıf örgütlenmesine tahvil edebilmesi için gereken kavramsal altyapının oluşturulması önemlidir. Kısacası kapitalist üretim sürecinde ‘fayda-maliyet’ ölçütlerinden birisi olarak değerlendirilen işçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaki mücadelenin, sınıf mücadelesinin bir parçası olması gerekmektedir.”

Gürcanlı, makalesinin devamında iş cinayetlerinde hukuk sisteminin nasıl işlediğini, iş cinayeti kavramına ‘çok ağır’ eleştirisi getirenlerin neyi amaçladığını, iş cinayetine ‘facia, felaket’ demenin hedef şaşırtan kavramlar olduğunu açıklıyor. Makalenin tamamını okumak isteyenler DİSK İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dergisinin bu sayısına bakabilir. Derginin PDF formatına  DİSK’in internet sitesinde ulaşılabilir.