30 Temmuz 2016 20:01

Bitkiler kendi güneş kremlerini yapıyor

Bitkiler nasıl oluyor da güneşin ultraviyole (UV) ışınlarından zarar görmeden ihtiyaçları olan güneş ışığını alabiliyor?

Paylaş

Çoğumuz okulda, bitkilerin kendi besinlerini yapmak için güneş ışığı kullandıklarını öğrendik. Fotosentez denilen bu işlem, bitkilerin güneş ışığına bağımlı olduklarını gösterir. Fakat sahilde güneş kremi kullanmayı unutan herkesin bildiği gibi güneş aynı zamanda zararlı da olabilir. Peki, bitkiler nasıl oluyor da güneşin ultraviyole (UV) ışınlarından zarar görmeden ihtiyaçları olan güneş ışığını alabiliyor? Bu sorunun cevabı olarak, bitkilerin kendi güneş kremlerini yaptıklarını söyleyebiliriz. Yeni yapılan araştırmalar, bu işlemin nasıl gerçekleştiğini anlamamıza yardım ediyor.

Fazla UV ışınının insan sağlığına zararlı olduğunu biliyoruz. Kısa vadede fazla UV ışınına maruz kalmak güneş yanığına sebep olur, özellikle UVB adı verilen güneş ışığının en kısa dalga boylu ışını yanıkların sorumlusudur. UVB emilimi sebebiyle tekrarlanan cilt hasarları yıllar geçtikçe cilt kanseri riskini artırır. Tabii herkesin UV ışınlarına dayanıklılık oranı birbirinden farklıdır. Koyu pigmentli ciltler, güneşte olsun ya da olmasın, her zaman daha iyi korunmaktadır. Diğer ciltlerin bronzlaşarak koruyucu pigmentleri harekete geçirmek için güneş ışığına çıkmaları gerekir. Bazı insanlar ise neredeyse hiç bronzlaşamadıklarından güneş yanığına, diğer UV ışını zararlarına karşı oldukça korunmasızdır.

Elbette güneşten korunmak elimizde, şapka takabilir, güneş kremi kullanabiliriz. Peki ya bitkiler? Bitkiler güneşte kalmak zorundadır. Güneş yanığının ya da cildimizdeki koruyucu pigmentlerin bitkiler için de karşılıkları var mıdır?

Ozon tabakası incelmesi daha çok UVB ışınının yeryüzüne geçişine olanak sağladığında bitki bilimciler bu soruların daha çok üstünde durmaya başladılar. 1980-90 yıllarındaki araştırmalarda, ozon incelmesi sonucunda yüksek düzeydeki UVB ışınının doğrudan fotosenteze zarar vereceği görüldü. Yüksek UV ışınlarının diğer etkileri ise ürünlerin büyümesini, verimliliğini azaltmasıydı.

Fakat aynı araştırmaların gösterdiği üzere bitkiler, şu an maruz kaldığımız UVB düzeyinin kötü etkilerine karşı oldukça iyi korunuyor. Bu koruma ise çoğu fenolik maddelerden oluşan doğal bitki kimyasalları sayesinde oluyor. Bu fenolik bileşikler bir nevi doğal güneş kremi özelliği gösterir; yüksek miktarda UV ışını emilimi sağlarken fotosentez için gerekli dalga boylarındaki ışınları almaz.
İnsan cildindeki pigmentler gibi bitkileri güneşten koruyan bu doğal bileşiklerin miktarı da bitkiler arasında farklılık gösterir. Tipik olarak tropikal kuşaktaki ya da yüksek rakımlı dağlardaki bitkiler gibi bazılarının her zaman yüksek koruması vardır. Diğerleri ise yalnızca yüksek düzeyde UVB ışınına maruz kaldıklarında koruyucu bileşikler üretir. Bu işlem, insanlardaki bronz-laşmanın bitkilerdeki karşılığıdır.

BİTKİLER, GÜNEŞTEN NASIL KORUNUYOR?

Bu noktada farklı bir soruyla karşılaşıyoruz. Bitkiler, UV ışınına maruz kaldıkları ölçüde koruyucu bileşik üretiyorsa maruz kaldıklarını nasıl anlıyor, UVB ışınını nasıl tespit ediyorlar?

On yıl kadar önce bitki bilimciler, bitkilerin UVR8 denilen bir protein kullanarak UVB ışınını tespit ettiklerini açığa çıkardılar.  UVR8'den mahrum bitkiler ise koruyucu bileşikleri harekete geçiremeyip yazları güneş ışığındaki UV ışınlarında ciddi şekilde zarar görüyor.

DAHA VERİMLİ ÜRÜNLER ELDE EDİLEBİLİR

Bitkilerin UVB ışınını, kimyalarını değiştirecek bir sinyal olarak gördüklerini biliyoruz. Bu kimyasal değişim ise sadece bitkilerin UV ışınlarından korunmasını sağlamakla kalmaz.

UV ışınları haşerelere ve hastalıklara karşı dayanıklılığı artırabilen biyokimyasal değişikliklere yol açar. Güneş ışığındaki UVB ışınları meyvelerin, sebzelerin, çiçeklerin rengini, tadını, kokusunu artırır. Ayrıca insan beslenmesi için önemli görülen bitki kimyasallarının düzeylerini yükseltir.

sci-news.com’dan çeviren Olgun DURSUN

ÖNCEKİ HABER

Munzur Festivali'nde 'Yerinden Yönetim' tartışıldı

SONRAKİ HABER

Herkesin biraz sevdiği takım: St. Pauli

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...