Rusya, Ukrayna ve DNR-LNR arasında sınır geçiş savaşları

Okay DEPREM
Kiev

Ukrayna’nın Donbass bölgesinde savaş çıktığından beri ve hemen öncesinde ülkenin Rusya ile ilişkilerinin bozulmasından bu yana taraflar arasındaki sınır geçişleri, kelimenin tam anlamıyla işkence ve zulme dönüşmüş durumda. Bu gerçeği, bilhassa Ukrayna’nın Rusya ile olan güneydoğu sınır geçiş noktalarında, 2013 yılından itibaren adım adım tecrübe ediyor ve karşılaştırma olanağı buluyorum. Henüz Kiev’in eski Ekim Meydanı’nda 2013 Kasım sonunda başlayan gösterilerden kısa bir zaman önce Rusya’dan Ukrayna’ya araba ile geçiyorum. Aynı yılın Eylül ayının sonlarına doğru, Rusya’nın Rastov Eyaleti’nden, Azak Denizi üzerinden komşusu Ukrayna’nın Donetsk Vilayeti’ne geçiş yapıyoruz. Rusya tarafındaki “Matvyeyev Kurgan” ve Ukrayna tarafındaki “Uspenka” sınır geçiş-gümrük kontrol noktalarını bir gece yarısı art arda geride bırakmamızın süresi maksimum yarım saati ya buluyor ya bulmuyor. Mevcut mahalden ilk kez geçmeme ve altımızda özel araç olmasına rağmen...

KİEV VE KIRIM OLAYLARINDAN HEMEN SONRA
2014 Şubat ayı sonlarında sivil-faşist darbeyle Ukrayna’nın başkentinde iktidarın gasp edilmesi, ardından da Mart ayında Kırım’ın referandumla Rusya’ya bağlanmasıyla, bozulmaya yüz tutan Rusya-Ukrayna ilişkilerinin henüz başlarında, Nisanın ilk haftasında gene aynı sınır-gümrük kapılarından, ancak bu sefer ters istikameti takip ederek, geçiş yapıyorum. Donetsk’te yeni rejim resmen ilan edilmeden tam tamına bir hafta önceki gündüz geçişimde her iki tarafın kontrol noktalarından olabildiğince hızlı geçebiliyoruz. Ancak daha o zaman gözüme ilk çarpan değişiklik, henüz Ukrayna tarafının denetiminde olan Donetsk Bölgesi hudut noktasında sivil giyimli memurların yerini çoktan silahlı askerlerin almış olmasıydı.
İçinde olduğum otobüsten, sağ tarafımızda bulunan ve gümrük geçiş ve denetlemelerine dair kuralların yazılı olduğu tabelaların resimlerini çekmeye fırsat kalmadan dışarıdaki bir görevli tarafından çağrılmak suretiyle fotoğrafları silmem isteniyor. Bu olayın haricinde ise, araçların devam ettikleri şeritlerin hemen kenarlarına üst üste kum torbaları yerleştirildiğini görüyorum. Siper niyetine alındığı belli olan bu önlem bana çok yakında olabilecek hadiseler namına kuvvetli bir emare vermeye fazlasıyla yetiyor. Nitekim bu görüntüden sadece birkaç hafta sonra Donetsk ve Lugansk karışacak ve ardından Donbass’ta iç savaş patlak verecekti.

SAVAŞIN BAŞLARINDA UKRAYNA-DNR GEÇİŞLERİ
Önce Nisan ayında Donetsk Eyaleti’nin kuzeyinde, ardından da Mayıs-Haziran aylarında doğrudan şehir çeperinde ortaya çıkan çatışmaların oldukça taze olduğu Temmuz ayında, ilk kez savaş ortamında Ukrayna tarafından Donetsk Halk Cumhuriyeti (DNR) yönüne gitmeyi deniyorum. Tren üzerinden de olsa her iki tarafta da kontrol yok henüz ortada. Aynı şey yaklaşık bir hafta sonra Kharkov kenti yönüne doğru trenle giderken de geçerli oluyor. Aradan aylar geçiyor ve aynı senenin Ekim ayında, Batı’daki Dnepropetrovsk şehrinden Donetsk’e gelirken, yol boyunca ve de facto sınırlar üzerinde artık her şey bütünüyle değişmiş gözüküyor. Normalde 3-4 saat içinde rahatlıkla aşılabilen 250-260 kilometrelik mesafeyi 5-6 hatta belki de 7-8 saatte ancak kat edebiliyoruz bir minibüsün içinde. Dahası, önce Ukrayna tarafı üst üste birkaç kere aracımızı durdurup, herkese tek tek kimlik kontrolü yapıyor. Sonrasında ise bu sefer DNR tarafı, tüm erkekleri arabadan indirmek suretiyle daha da sıkı bir biçimde benzer kontrol sürecini, kısa süreli sorgular eşliğinde uyguluyor.  

KASIM-ARALIK 2014 XARKOV GÜZERGAHI
İzleyen haftalarda bu kez kısa aralıklarla Donetsk’ten günübirliğine, kuzeyde Ukrayna Ordusu’nca kontrol edilen Konstantinovka ve Kramatorsk yerleşim birimlerine yolum düşüyor. Her biriyle aradaki uzaklık sırasıyla 80 ve 100 kilometre olmasına karşın, yol boyunca bitmek bilmeyen uzun araç kuyruklarından dolayı saatler boyunca yolda kalıyoruz. Bundan da öte, durdurulan yerlerde Ukrayna Birlikleri tam teşekküllü hudut-kontrol noktalarını çoktan oluşturmuşlar bile. Her bir kentte topu topu birkaç saat oyalanmama rağmen, gidiş gelişlerim sabahtan akşama kadar sürüyor. Derken 2015 başı gelip çatıyor ve harbin başlamasından sonra ilk kez Rusya üzerinden Donetsk’e, gene eski gümrük noktasını kullanmak suretiyle geçmek istiyorum. Ve sonbahara kadar her ay ortalama bir sefer karşılıklı git gel yapıyorum Rostovna Donu ile DNR’in başşehri arasında. Her iki merkez arası karayolu uzunluğu yalnızca 200 küsur km. Ancak söz konusu dönemde, bu güzergâhta gerçekleştirdiğim en kısa süreli yolculuk 6 saatten aşağı inmiyor.
Bunun aşağı yukarı 4 saati yolda geçerken, her defasında toplamda en az iki saat de daha çok Rus tarafında olmak üzere gümrük kapılarında harcanıyor. DNR tarafının hukuken halen uluslar arası tanınırlığı olmadığından, giriş ve çıkışlarda pasaportlara damga basılmıyor.
Rusya Federasyonu tarafı bir yandan DNR’in bir numaralı müttefiki ve destekçisi gibi gözükür, Donbasslılarıda “Rusya dışındaki yurttaşları” olarak tanımlarken; diğer yandan da yaz kış, yağmur çamur dinlemeden sınır-gümrük kontrol noktalarında her türlü eziyeti yapmaktan, insanları her şekilde mağdur etmekten hiçbir şekilde kaçınmıyor.
“Matvyeyev Höyüğü” Gümrüğü’nde çoğu zaman x-ray cihazları çalışmadığından tüm bavul, çanta ve paketler didik aranır, yetmez; el çantalarına ve özel eşyalara dair her şey yerlere konup köpeklere koklatılır. Bütün bu eziyet seansları süredururken de, çoğu sefer suyun olmadığı tuvaletlerden dolayı halkın mağduriyeti katlanır.

LNR-RESYA VE BELGOROD-XARKOV HATLARI
Geçen sene sonbahar bitimine doğru bir Alman gazeteci ile Lugansk Halk Cumhuriyeti’nin (LNR) Sverdlovsk kentinden Rusya tarafına, “Gukova Sınır Kapısı”nı kullanarak geçmeye hazırlanıyoruz. LNR cephesini nispeten seri olarak geride bıraktıktan sonra sıra Rusya tarafına geliyor. Donbass-Rusya sınır hattından ikinci geçişi olmasına rağmen, pasaportu epeyce hızlı gözden geçirilen yabancı gazeteciden sonra sıra bana geliyor. O ana değin sınırı sayısız kez kat etmiş olmama rağmen, gene gerekli-gereksiz bir dolu soruya muhatap oluyorum. Akabinde ise “özel bir görüşme” daveti alıyorum! Gümrük binasının üst katlarının dehlizlerinde kapalı bir kabinde net 45 dakika sorguya çekiliyorum. Bu sırada herhalde bir tek babaannemin doğduğu köye dair sual yöneltilmiyor!
Aradan gene aylar geçiyor ve bu sefer 2016’nın başlarında bir kez daha Rusya’nın Rastov kentinde soluğu alıyorum. Ukrayna tarafına geçmek üzere otogarda Xarkov otobüsüne bilet alıyorum. Akşam yola çıktıktan saatler sonra gece yarısı, şoför tek tek tüm yolcuların pasaportlarına bakarken, benimkini eline aldığında maalesef benim kendileriyle sınırdan geçiş yapamayacağımı, onun için kısa süre içinde makul bir noktada beni indirmek durumunda olduğunu söylüyor. Nedeni ise; aracın Ukrayna’ya giderken yalnızca iki ülke arasında geçerli olan, 3. ülkelerin vatandaşlarının tasarruf edemedikleri sınır kapısını kullanacak olmasıymış! Xarkov biletimi gösterdiğimde ise, Rusya tarafındakilerin bu durumu bilmelerine rağmen bilet sattıklarını belirtiyor. Sonuçta 3 aktarma yaparak Belgorod üzerinden tam 24 saatte Xarkov’a varıyorum..

SON PERDE: ŞEBEKİNO SINIR KAPISI
Rusya’nın Belgorod Oblastı’nın aynı adlı başkenti üzerinden, öncesi ve sonrasıyla bir dizi aktarma ile iki ülke arasındaki Şebekino Sınır Kapısı’na karlı ve soğuk bir günün öğleden sonrası ulaşıyoruz. Bizim otobüsümüzden önce ve sonra herhangi başka bir şehirlerarası araç olmamasına ve bizler dışında yolcu da bulunmamasına karşın en arkasında beklemeye koyulduğum pasaport kuyruğunda sıranın bana gelmesi en az bir saati buluyor. Sıranın en son bana geçmesi ile önce dakikalar ardından da saatler birbirini kovalıyor. Pasaport kabini önünde ayakta geçen en az bir saat boyunca, yan salonda koca otobüsün bütün yolcularının beni beklemek dışında çaresi yok. Birdenbire “baş başa görüşme” için çağrılıyorum ve yukarı kata geçiyoruz. O esnada yolcular otobüse geçip beklemeyi sürdürürken, Rus gümrük muhafızlarının tek yolcudan dolayı onlarca kişinin saatlerce adeta ağaç olması zerre kadar umurlarında olmuyor…