Külleri kayıp olan insanlık

Hazel GÜNEY
İstanbul

Hangimiz eylemlerimizin içinde eylemsiz değiliz ki? Bir orkide yangını, bir kravat masalı, bir ay ışığı… Sokaklarda yalnız başına duran insanlar değil. İnsanlık! Memet Baydur’un oyunu Yangın Yerinde Orkideler’i sahneye taşıyan tiyatrocu Metin Boran ile oyun üzerine konuştuk. 

Yangın Yerinde Orkideler,  bizde ne gibi sorgulamalara yol açıyor?
Mehmet Baydur önemli bir dram yazarı olarak “Yangın Yerinde Orkideler”de iki farklı sınıfa mensup insanların farklı hayat algıları ve yaşama kültürleri üzerinden bu şahısların insan olma halleri üzerine bir balad yazmış. Oyunda iki farklı yaşam kültürü, bilgi, samimiyet, içtenlik, doğallık gibi insan ilişkilerinin temel değerleri ile yaşadığı hayattan hoşnut olmayan insanların başka hayatlara özenirken en hayatı yarım, eksik ve korkak yaşayanların karşılaştırmalı hikayesi…  

Günümüz Türkiye’sini göz önüne aldığımızda; üst sınıf, alt sınıf normları nasıl şekilleniyor?
 Türkiye’de dar gelirli alt tabaka ile üst düzey gelir gruplarının sınıfsal şekillenişi iki farklı türde gelişim gösteriyor. Sermaye birikimi ve yanı sıra kültürel ve sosyal alanlarda da kendini var eden toplulukların oluşturduğu burjuvazi ile iktisadi olarak yoksulluk sınırında yaşayan, bir işi ve evi olan; ama yine de standartların dışında hayatını sürdüren emekçilerin toplumsal şekillenişi doğal olarak farklılık arz ediyor. 

Bireylerin insan olma ve olamama durumları arasındaki sıkışmışlığının bir resmi diyebilir miyiz bu oyun için?
Oyun iki farklı hayat algısının ve yaşama pratiğinin karşılaştırmalı tablosu gibi bir bakıma. Bir tarafın tablosunda; yoksul kalmış ya da kendini bilinçli olarak yoksul bırakmış bir şahıs ile bir tercih sonucu fahişelik yaparak hayatını kazanan bir kadın ve tesadüfen tabloya giren, intihar etmeye bile cesareti olmayan paralı bir ‘adam’; diğer yanda ise kendi olmamış, başka hayatlara özenen iki tip. Her iki tarafın oluşturduğu bu tabloda insanlar mutsuz, içinde bulunduğu durumdan hoşnut olmayan, ama yine de mutluluk arayışını sürdüren insanlar.  

Sahneleme kısmında oyunun bütünlüğüne sadık kaldığınızı görüyoruz. Bu oyun günümüze hangi pencereden sesleniyor?
Memet Baydur oyununda farklı yaşam kültürü ile kendi bireysel varlıklarını sürdüren insanların mutsuzluk ve mutluluk hallerini ortaya koyarken tiyatral olanı ön plana çıkararak  alay ve ironi ile toplumun kendi haline bir kez de uzak açıdan bakmasının önünü açıyor. Yorumumuzla biz de bu yaşantı parçalarından oluşan farklı tabloları anlatımcı bir üslupla ramp ışıklarına taşımayı hedefledik. 

‘BAYDUR YAŞADIĞI TOPLUMU HER YANIYLA YANSITIYOR’

Gerçeklikten kopmakla, gerçekliğe yukarıdan bakmak arasındaki ince bir çizgi görürüz Memet Baydur oyunlarında. Yeşilçam filmlerinden fırlamış Modacı Nurçin Hanım aslında Nuri gibi bir serseri ile asla yan yana gelmez. Ama o rıhtımda ortak bir noktada hayat onları bir araya getiriyor. Nuri’nin de kendine has bir espri anlayışı; inceden insanlara ve olaylara yaptığı esprilerle varlığını sabitlemeye çalışan bir havası var. Bunu daimi olmayan Adam sayesinde yapıyor. Aslında bir anlamda görgüsüz ve bencil olanın karşısına; insancıl ve zeki olanın çıktığını söyleyebilir miyiz? 
Baydur, zeki ve entelektüel bir yazar. Yazdığı oyunlarda toplumu ve insanları her yönüyle iyi tanıdığının izlerini ve işaretlerini görürüz. Oyunlarında insanları toplumsal, kültürel, bilgisel, psikolojik olarak derinlemesine anlatıyor. Toplumsal ve bireysel bağlamda ve hatta tarihsel anlamda onları etraflıca analiz ediyor. İyi tanıdığı için de alay ediyor, aşağılıyor, yeri geldiği zaman dalga geçiyor ya da yüceltiyor. 

Oyunda İş Adamı Nebati karakterini göremiyoruz. Neden Nebati’yi sahneye getirmemeyi tercih ettiniz?
Ben sahneleme yorumumda farklı bir bakış açısıyla oyunun dramatik tarzını da göz önünde bulundurarak Nebati’yi fiziksel olarak getirmemeyi tercih ettim. Burada amaç, bu tipin daha ziyade imgesel olarak her seyircinin kendi Nebati’sini yaratmasına zemin hazırlamak ve yokluğunda etkin olan parası, gücü ve özentisi ile utanmaz bir model olan düşsel patron kurmak üzere böyle bir yorumu tercih ettim.  Çünkü Nebati’nin fiziksel varlığı tekil olarak oyuna fazla bir katkısı olmadığı gibi algıyı da kolaylaştırdığından ucuz bir anlatım olacaktı.