Procrustes’in Yatağında Salvador Dali

Ozan Özgün ÇÖRDÜK
Pamukkale Üniversitesi

Antik Yunan’dan kalma sütunların arasında, mitolojik bir hikaye yıllardır kulaklarımızda yankılanıyor. Bu mitolojik hikayenin ana karakteri ise Procrustes’dir. Procrustes, Yunan mitolojisinde ünlü, soyguncu bir dev. Procrustes ayrıca demirden bir yatağa sahiptir. Bu hırsız dev yakaladığı kişileri bu yatağa bağlar ve tüm sadistliğini burada ortaya çıkarır. Eğer tutsağın boyu yatağa kısa gelirse el ve ayaklardan çekerek uzatır, eğer boyu yataktan uzun gelir ise taşan kısımları doğrarmış. Belirli kalıpların dışına taşan her şeyin standart bir yapıya sahip olması gerektiğini savunan Procrustes’in görüşü bugün hala devam ediyor.

BULUNDUĞU DÖNEMİN KABINA GÖRE

Eserlerinde kalıplara sığmayan ancak normal yaşantısında ise dönemin çizilen kalıplarına sığmayı ve sığınmayı başaran Salvador Dali, İspanya’nın Katalan bölgesinde dünyaya geldi. Dali gerçeküstü (sürrealist) akımının önemli isimlerinden biridir. Ayrıca eserleri, yaşam tarzı ve yaptığı açıklamalarla yaşadığı döneme ve bugüne damgasını vurmuştur. Dalinin eserleri dünya çapında ünlü olduğu gibi yaptıkları da son derece ünlü olmuştur.

SADİST BİR DEVİN GÖVDESİNDE: DOLAR HEVESLİSİ

Dalí 1923’de, Girona’da muhalif bir sokak gösterisine katıldığı için tutuklandı ve bir süre gözaltında tutuldu. Bu olaydan 16 yıl sonra yaptığı siyasi açıklamalarla Dali tüm dünyayı şaşırtmayı yine başarmıştı. 1939 yılında İspanya iç savaşı kanlı bir şekilde sonuçlanmış ve faşist diktatör Francisco Franco yönetimi el geçirmişti. Bu dönemin soğuk bir sabahında Salvador Dali kendi isteğiyle Procrustes’in yatağına uzanmış ve kendisini onun kollarına bırakmıştır. Kalıplara sığmayan Dali, artık sadist bir devin gölgesine sığınmıştı. Dali 1939 yılında yaptığı açıklamada faşist rejimi desteklediğini belirtti. Dali’nin süslü ve cafcaflı olan her şeye, lüks hayata olan düşkünlüğü herkes tarafından bilimekteydi ama artık faşist bir yönetime olan düşkünlüğü de dünyaya nam salmıştı. Dali’nin gösteriş meraklısı tavırlarını eliştiren dönemin sürrealist sanatçıları, bu olayın üzerine eleştirilerinin dozunu haklı olarak daha da arttırmışlardır. Sürrealist grubun önderi André Breton, Salvador Dalí’nin isminden iğneleyici bir isim çıkararak eleştirilerini katmerlendirdi: Avida Dollars (Dolar Heveslisi).

BOYU YATAKTAN DAHA UZUN

Benzer şekilde, İkinci Dünya Savaşı’nda İspanya’dan kaçan Dali Amerika’ya yerleşmişti. George Orwell bu dönemde, Dali’yi “Fransa tehlikeye düştüğünde fare gibi kaçmakla” eleştirmiştirdi. II. Dünya savaşı sonrasında Katalonya’ya geri döndüğünde, faşist Franco rejimi ile yakınlaşmıştı. Bazı sözleri Franko rejimine destek vermiş, Franko’yu İspanya’yı yok edici güçlerden temizlediği için teşekkür etmiştir. Franko’yu çıkardığı idam hükümleri için tebrik etmiş ayrıca kişisel olarak da Franko ile tanışmış ve Franko’nun büyük annesini resmetmiştir. Dali’nin ilk dönemlerde etkilendiği Pablo Picasso’yu ne kadar çabuk unuttuğu burada belli oluyor. Kendini Procrustes’in demirden yatağına bırakan Dali, doğduğu İspanya’nın halkını kanla bastıran bir diktatörü desteklemesiyle boyunun yataktan daha uzun olduğunu kanıtlamıştır.

KENDİ RIZALARI İLE PROCRUSTES’E TESLİM OLANLAR

Dali eserleri sayesinde bir çok hayrana sahip olmasının yanında büyük bir kesimin de nefretini toplamayı başarmıştı. Lüks ve para düşkünlüğü onu Procrustes’in ve eli kanlı bir diktatörün yalakası olarak tarihin sayfalarına ve nice insanın belleğine hapsetmiştir. Procrustes’in sonu kurbanlarına yaptıkları ile aynı sonuçlanmıştı, diğer tüm zalimler gibi o da cezalandırılmıştı. Salvador Dali ise yaşadığı dönemde ve yaşadığımız dönemde hala cezalandırılmaya ve eleştirilmeye devem ediliyor. İşte para, lüks ve diktatör düşkünü bir deli dahinin hazin sonu. Tarih yine tekerrür etmişti ve halkı karşısına alan faşizm yanlısı bir çok sanatçı gibi Dali’yi de cezalandırıldı. Bugün ise Dali’nin izinden giden ‘sanatçılar’ın topluma sırtlarını dönmeleri ve ülkelerinde yaşanan trajedilere ve kaosa sessiz kalıp kendi rızalarıyla sadist hırsız dev Procrustes’in yatağına yatmaları affedilemez elbette. Dali ve benzeri insanlar para ve şöhret duvarlarını aşıp toplumla kucaklaştıkları zaman ancak sanatları ve kendileri değer görecektir.