Kurgulanmış tarihin terk ettiği ressam

Hakan GÜNGÖR
İstanbul

Türkiye’nin ilk kadın illüstratörlerinden Ressam Sabiha Rüştü Bozcalı’nın eserleri, ajandaları ve ondan geriye kalan belgeler, SALT Galata’da sergileniyor. 15 yaşından itibaren farklı dönemlerde Berlin’de, Münih’te, Paris’te ve Roma’da çalışmalar yapan; 1953’ten itibaren Milliyet, Yeni Sabah, Hergün, Havadis, Cumhuriyet ve Tercüman’da gazete ressamı olarak çalışan Bozcalı’yı, eserlerini ve 28 Şubat’a kadar sürecek sergiyi SALT Galata’nın Araştırma ve Programlar Yöneticisi Lorans Tanatar Baruh ile konuştuk.

ERKEK EGEMEN SEKTÖRDE KENDİNE YER AÇTI

Baruh, Bozcalı’ya ait eser ve evrakın ailesi tarafından 2014’te SALT Araştırma’ya verildiğini söylüyor. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinden Ayşenur Güner’in 2015’de katalogladığı arşivle birlikte serginin ilk adımları atılmış. Eldeki bu verilere İstanbul Şehir Üniversitesinde Taha Toros koleksiyonu içinde Sabiha Bozcalı’ya ait eserlerin de eklenmesi ile sergi ortaya çıkmış.

Baruh, Bozcalı’nın resme ilgisinin çok küçük yaşlarda ortaya çıktığını belirtiyor. Annesi Handan Hanım’ın yönlendirmesi ile resim dersleri almaya başlayan Bozcalı’nın Sanayi-i Nefise Mektebi’nde misafir öğrenci olduğunu hatırlatıyor. Baruh, Bozcalı’nın kısa zamanda dönemin sanat çevrelerinde tanınırlık kazandığına dikkat çekiyor. 1950’li yıllarda Bozcalı Bab-ı Ali’ye giriyor ve gazetelere çizimler yaptığı süreç başlıyor. Baruh, “Bozcalı, dönemde daha ‘erkek’ bir alanda kendini var ediyor” diyor. Erkek egemenliğinin çok yoğun olduğu dönemin basın ortamında bir kadın olarak kendi varlık sahasını oluşturmasını şöyle anlatıyor Baruh: “İyi bir eğitim ve geçmişle basın dünyasına giriyor. Kendi işine ve üretimlerine de güvenen biri. Böyle bir ortamda kendine yer açabilmesi kendi yeteneğinin ve çalışmasının bir ürünü.”  

ORHAN VELİ VE REŞAT EKREM’E KİTAP KAPAKLARI

Bozcalı; üretken biri olarak resimler, gazetelere ve kitap kapaklarına çizimler, illüstrasyonlar yapıyor. Ancak bir noktadan sonra unutulmaya terk ediliyor. Bu duruma dair Baruh, “Akademide olmaması ve dönemin sanat grupların içinde yer almaması bunda etkili. Yalnızca Bozcalı özelinde değil, grafik tasarımı tarihine dair pek az çalışma var” diyor. Baruh, yazılmış tarihlerin de kurgulandığını ifade ediyor ve kimin öne çıkması gerektiği gibi konularda farklı politikalar izlendiğini söylüyor. İllüstrasyonları Reşat Ekrem Koçu’nun “İstanbul Ansiklopedisi”nin yanı sıra dönemin yüksek tirajlı gazetelerinde yayınlanan, Orhan Veli’nin Türkçeye çevirdiği “La Fontaine Masalları”, Reşat Ekrem Koçu’nun “İstanbul Ansiklopedisi”, Osmanlı Padişahları ile Nezihe Araz’ın “Anadolu Evliyaları ve Yunus Emre” eserlerin kapak çizimlerini yapan birinin adının ileriki yıllarda çok anılmamasının başka bir yanıtı olmasa gerek…

FARKLI YAKLAŞIMLAR VE OKUMALAR

SALT Galata’nın basın ve iletişim sorumlusu Zeynep Akan, sergiye ilginin yüksek olduğunu belirtiyor. Bozcalı’nın sanat tarihinde yer edinmesi gereken bir isim olduğuna değinen Akan, “Sergi, bu misyonla yola çıktı. Ziyaretçilerin bazıları ilk kadın illüstratörlerden olması nedeniyle ilgileniyor, kimisi resme adanmış bir hayat olduğunu düşünerek sergiyi ziyaret ediyor. Farklı yorum ve okumalar ortaya çıkıyor” diyor. Akan, bu durumu “Farklı yaklaşımlar, Bozcalı’nın eserlerinin farkını ve derinliğini ortaya koyuyor” diye yorumluyor.

ENDÜSTRİ ÇİZİMLERİ KAYIP

Sabiha Rüştü Bozcalı 1903 doğumlu. İlk işlerini Filarmoni Derneğinde sergileyen sanatçı, eserlerinde endüstri üretimini konu yapan ilk kadın ressam olarak nitelendiriliyor. Bozcalı, Ressamlar Derneğinin kurucu üyeleri arasında yer alıyordu. Sanatçı, Türk Ressamlar Cemiyeti üyesiydi. Bozcalı, yurt gezileri programı kapsamında Zonguldak’a gitmiş, fabrika ve santrallerdeki çalışma koşullarını işleyen eserler de yapmıştı. Ancak Sabiha Bozcalı’ının endüstri konulu birçok resminin akıbeti bilinmiyor. Bunun dışında Bozcalı’ya ait kimi resimler de kişisel koleksiyonlarda yer alıyor. Avrupa’da olduğu süreçte çalışmalar yapan Bozcalı’nın o dönemde yaptığı eserlerin bir çoğunun yurt dışındaki kişisel koleksiyonlara girdiği biliniyor.