İran'a yönelik uluslararası yaptırımlar kalktı; tekeller Tahran’ın yolunu tuttu

İran yönetiminin P5+1 olarak adlandırılan Birleşmiş Milletler’in (BM) 5 daimi üyesi ile Almanya’yı kapsayan grupla nükleer program konusunda uzlaşmaya varmasının ardından, İran’a uygulanan uluslararası yaptırımlar kaldırıldı. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın (UAEA) İran’ın nükleer anlaşma gereğince yükümlülüklerine yerine getirdiğini onaylamasınına ardından Avrupa Birliği, İran’a yönelik yaptırımları kaldırdığını açıkladı. 

PETROL İHRACATI YENİDEN BAŞLAYACAK

AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Frederica Mogherini ve İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif Viyana’daki toplantı sonrası önceki akşam ortak basın toplantısı düzenledi. Mogherini, “Bizler, çok zor sorunları çözebiliriz ve etkili pratik çözümler üretebiliriz” ifadelerini kullandı.

Cevad Zarif de “tüm tarafların bu tarihi anlaşmanın adil ve güçlü olduğuna ikna olduğunu” belirterek, “bunun bölgesel ve uluslararası barış, istikrar ve güvenlik açısından kilit öneme sahip bir katkı olduğunu” söyledi.

ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ise ülkesinin gelişmeleri dikkatli bir şekilde takip edeceğini söyledi. Kerry, “İran’ın anlaşmaya uyduğunu onaylamak için önümüzdeki yıllar boyunca da her gün ve her saat tetikte olmaya devam edeceğiz” ifadesini kullandı.

Yaptırımların kaldırılmasıyla İran’ın ülke dışında bulunan ve dondurulmuş olan milyarlarca dolarlık varlığına tekrar erişimine izin verilecek. İran’ın uluslararası bankalarda 100 milyar doları bulunuyor, bunun 50 milyar dolarlık kısmına artık ulaşabilecek.

PETROL FİYATLARI DÜŞER Mİ?

İran ile iş yapan ülke ve firmalar üzerindeki yasak kalkacak ve İran dünya ile ticaret yapabilecek. Ancak “terörizme destek ve insan hakları ihlalleri” kapsamındaki yaptırımlar uygulanmaya devam edecek.

Ayrıca İran’ın yeninden uluslararası piyasalara petrol ihracatının da önü açılacak. İran’ın piyasaya günlük 500 bin varil petrol arz etmesi bekleniyor. İran’ın petrol arzının, varili 30 dolarların altına düşen petrol fiyatlarını daha da düşüreceği tahmin ediliyor.

İran’ın MEHR haber ajansı, petrol şirketleri Shell ve Total’in Tahran’a temsilcilerini gönderdiğini aktardı.

Viyana Anlaşması uyarınca Tahran, nükleer program kapsamındaki santrfüj sayısını önemli ölçüde azaltacak ve Arak kenti yakınlarındaki reaktörlerin faaliyetini tamamen durduracaktı.

Temmuz 2015’te varılan anlaşma uluslararası diplomasi açısından önemli bir dönüm noktası olarak yorumlanmış ve İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani tarafından da ‘tarihi’ olarak nitelenmişti.

MAHKUMLAR SERBEST BIRAKILDI

Öte yandan İran, 4 ABD’li mahkumu serbest bıraktı. Serbest bırakılan isimler arasında Washington Post gazetesi muhabiri Jason Rezaian da bulunuyor. Rezaian, geçen yıl casuslukla suçlanarak cezaevine konmuştu. İran devlet televizyonu, serbest bırakılan diğer ABD vatandaşının ise Saeed Abedini, Amir Hekmati ve Nosratollah Khosravi olduğunu duyurdu.

Tahran, 4 tutuklu ABD vatandaşının ABD’de tutuklu bulunan 7 İran vatandaşıyla takas edileceğini söyledi. Ayrıca Interpol’ün aralnanlar listesinde bulunan 14 İran vatandaşının da bu listeden çıkarılacağı açıklandı. 

RUHANİ: DÜNYA İLE İLİŞKİLERDE YENİ DÖNEM

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, dünya güçleriyle vardıkları nükleer anlaşmanın yürürlüğe girmesinin ardından yaptığı açıklamada dünya ile ilişkilerde heni bir dönem başlattıklarını ifade etti. İran’ın hiçbir ülke ya da devlete bir tehdit teşkil etmediğini savunan Hasan Ruhani, İranlıların da bölgede ve dünyada barış, güvenlik ve istikrarın temsilcisi olduklarını kaydetti. Ruhani, bununla birlikte ülkenin egemenliğini savunmaya hazır olduklarını da ekledi. Uluslararası yaptırımların kaldırılması dolayısıyla İran halkını kutlayan Ruhani, bu sonuca sebat, iyi yönetim ve dünya ile barış taraftarı ve şiddete karşı olan halkın iradesiyle vardıklarını vurguladı.

İRAN PETROLÜ DÜNYA PAZARINA DÖNÜYOR

ABD’nin ve diğer batılı ülkelerin yaptırımları 2012 yılında ağırlaştırıldığında, İran günde yaklaşık 700 bin varil ham petrolü dünya pazarına satıyordu. Bir varilin ortalama fiyatı 109.45 dolardı. Bugün ambargonun kaldırılmasıyla yeniden petrol ihracatına başlayacak olan İran, varil fiyatının 25 dolara kadar düşmesi nedeniyle 2012 fiyatının dörtte birine satış yapacak.

Bu durumun uluslararası enerji tekellerinin yatırımlar konusunda beklenenden cimri davranmasına neden olabileceği tartışılıyor.

Washington Post’un haberine göre Yeni Amerikan Güvenliği Merkezi’nin enerji, ekonomi ve güvenlik programı direktörü Elizabeth Rosenberg, “Bir çok açıdan bu İran için en kötü zamanlama olabilir çünkü petrol 11 yılın en düşük döneminde ve IMF geçtiğimiz günlerde, İran bankacılık sistemi, ekonomik büyüme beklentileri ve düşük iyileşmesi oldukça kasvetli önerilerde bulundu” dedi. 

SUUDİ ARABİSTAN BU İŞE NE DİYECEK?

Öte yandan İran’ın OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) ile yeniden görüşmelere başlamasının da gerginliğe neden olabileceği belirtiliyor. İran ve Suudi Arabistan arasındaki tansiyonun buraya da yansıması mümkün. Suudi Arabistan’ın fiyatların bu kadar düştüğü ve ekonomisinin sorun yaşadığı bir dönemde petrol pazarını paylaşmakta gönüllü olmayacağı açık. Suudi Arabistan’ın, Şii dini lider Nemr’i ‘terörist’ olduğu iddiasıyla idam etmesinin ardından İran’daki büyükelçiliğine yönelik molotoflu saldırı düzenlenmiş, bunun ardından Suudi Arabistan, İran’la diplomatik ilişkileri kesmiş ve ardından bir çok Körfez ülkesi de benzer tutum sergilemişti. Suudi Arabistan, İran’ın batı ülkeleriyle Viyana Anlaşmasını imzalamasının ardından bölgedeki etkinliğini artırma ve savaş politikalarına hız vermeye yönelmişti.

Bu arada geçtiğimiz hafta Reuters’a konuşan İran Ulusal Petrol Şirketi Uluslararası İlişkiler Direktörü Mohsen Kamsari, “Fiyat savaşı başlatmak istemiyoruz” açıklaması yaptı. Kamsari, “Bu konuda titiz bir yaklaşım sergileyeceğiz ve üretimi dereceli olarak artıracağız. Şu anki duruma bakıldığında fiyatları daha fazla düşürmenin mümkün olmadığını söylemek gerekiyor” dedi. İran’ın ilk altı ayda günde 500 bin, ardından günde 1 milyon varil petrol üretimi yapması bekleniyor.

ABD’Lİ ŞİRKETLERİN İRAN YASAĞI KALKTI

Öte yandan ABD Hazine Bakanlığı, nükleer anlaşma gereğinde yabancı şirketlerin İran ile finans, bankacılık, güvenlik, enerji, petrokimya, gemicilik, altın ve değerli metaller alanında ticaret ve yatırım yapması önündeki yasakları da kaldırdı. ABD basına göre bu şirketlerin çoğu yaptırımlar kalkmadan çok önce İran’a giderek girişimlerine başladı bile. Örneğin Mediterranean (Akdeniz) Gemicilik şirketi, üç yıllık bir aradan sonra, İran’la doğrudan   çalışmaya başladı bile. Bir başka şirket, Maersk Grup da İran’la petrol alanlarının geliştirilmesi konusunda görüşmeler yapıyor.

Avrupalı şirketlerin durumu da benzer. Viyana Anlaşması imzalanır imzalanmaz Almanya ve Fransa Dışişleri Bakanları, yanlarına işadamlarını da alarak ‘İran pazarı’nı ziyaret etmiş, ne tür yatırımlar yapılabileceğini konuşmak üzere ülkeye ziyaretlere başlamışlardı.

İRAN AİRBUS'TAN 114 YOLCU UÇAĞI ALACAK

İran, Airbus’tan 114 adet yolcu uçağı alacağını duyurdu. İran Ulaştırma Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, Tahran’a uygulanan yaptırımların kaldırılmasının ardından, uçakların alımı için Airbus ile masaya oturulacağı belirtildi. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani Kasım 2015’te Paris’e yaptığı ziyaret öncesi Airbus’tan uçak almak istediklerini ifade etmişti. Yaklaşık 80 milyonluk nüfusa sahip İran’ın, önümüzdeki 10 yıl içinde 400’den fazla yolcu uçağına ihtiyaç duyacağı sanılıyor.