Marx’ın Kapital’inin Oluşumu

“Değer teorisi”, kâr oranlarının düşme eğilimi, kapitalist kriz dendiğinde, hatta sadece Marx’ın ismi geçtiğinde akla ilk olarak Kapital gelir. Tam da bu popülerlikten dolayı, Thomas Piketty’nin, Marx’ın yöntemiyle hiç mi hiç alakası olmamasına rağmen gelir dağılımındaki eşitsizlikleri ele aldığı kitabına hınzırca (belki de sinsice demek lazım) Kapital ismini vermesi, gayet anlaşılır.

Marx’ın, Kapital öncesi, başta politik ekonomi olmak üzere çeşitli konulardaki el yazmalarını içeren Grundrisse, Kapital’in gölgesinde kalmış ama en az onun kadar incelenmeyi hak eden bir eserdir. Türkiyeli okur açısından, bunda, eserin tamamının 2003 yılında yani Almanca aslı yayımlandıktan ancak 50 yıl sonra Türkçeye çevrilmesi etkili olmuştur. 

Ahmet Tonak, Grundrisse üzerine yazdığı makalesinde, Grundrisse’nin Marx’ın teorik olgunlaşması içindeki konumu, Kapital’le ilişkisi oldukça tartışmalı olmakla birlikte, yazıldığı dönemin Marx’ın motivasyonunu önemli ölçüde belirlediğini ifade etmiştir. Bu açıdan Grundrisse’nin,1848-49 devrimlerinin yenilgisinin akabinde, Komünist Manifesto (1848) ile Kapital’in I. cildinin (1867) kronolojik olarak orta noktasına tekabül eden, bir yıldan kısa bir süre içinde ve de “ilk küresel ekonomik kriz”in yarattığı heyecanla kaleme alındığını biliyoruz.
Orijinal metinlerinin ortaya çıkması sonrasında, belki de Grundrisse üzerine yapılan en önemli çalışma Roman Rosdolsky’nin Marx’ın Kapital’inin Oluşumu isimli eseridir. 600 sayfalık bu kapsamlı eser, Otonom Yayıncılık tarafından 2012 yılında, Cumhur Atay ve Münevver Çelik’in çevirisiyle Türkiyeli okura kazandırıldı.

MARX’IN YÖNTEMİ

Rosdolski’ye göre; yüzyılın ortasındaki kimi eleştirel çalışmalar, Marx’ın, yalnız içerikle ilgilendiğini iddia etmiş ve onun yöntemine karşı tam bir kayıtsızlık içinde olmuştur. Oysa belli bir yöntemin ürünü olmayan hiçbir çalışma bilim ve felsefe bakımından da değerli olamaz. Ve elbette Kapital’in de bir yöntemi vardır; Marx bir mektubunda “Bazı hoş gelişmeler kaydediyorum; örneğin, önceden anlaşıldığı şekliyle tüm kâr teorisini bir kenara bıraktım. Yöntemle ilgili olarak, bir rastlantı sonucu Hegel’in Mantık kitabının sayfalarını yeniden karıştırmak bana büyük yarar sağladı.” derken, diyalektik yöntemine ilişkin önemli bir ipucu veriyordu. Aynı vurguyu Lukács ile Lenin’de de görmek mümkündür: “Marx’ın Kapital’ini, Hegel’in Mantık’ının tümünü inceleyip anlamadan kavramak tamamen imkansızdır.” (Aktarım Yücel Kayıran’ın Radikal’e yazdığı Kapital’i Okumak makalesinden)

Marx’ın Kapital’inin Oluşumu, Marx’ın politik ekonomi teorisinin ve yönteminin izlerini sürer. Kapital’deki kavramlar geriye dönük olarak, Marx’ın Alman İdeolojisi’ne, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı’ya, Artı-Değer Teorileri’ne, Felsefe’nin Sefaleti’ne ve en önemlisi Grundrisse’ye gidip gelerek okunur. Rosdolski, Marx’ın eserlerinin içinde gezerek, bu kavramların ve kategorilerin gelişimlerini, değişimlerini, bağlamlarını, kuruluşlarını ve ele alınış yöntemlerini, hiçbirini atlamadan, kendince haksızlık etmeden, saptırmadan büyük bir titizlikle inceler. Bu incelemede en büyük vefayı ise Grundrisse’ye gösterir. Kitabının adının Marx’ın Kapital’inin Oluşumu olması, okura hemen Kapital’i çağrıştırsa da, bu yanlış olmamakla birlikte, Rosdolski’nin çok kapsamlı bir Grundrisse okuması yaptığı açıktır. Batıda bile çok geç bir tarihte yayımlanmış olan Grundrisse’nin, Rosdolski tarafından böylesine öne çıkarılmış olması, Kapital’in bütün ciltlerinde analitik bir tarzda sunulmuş olan kavramların ve kategorilerin, Grundrisse’de hepsi derinlemesine incelenmiş olmasa bile, incelenirken kusursuz bir diyalektik yöntemle ele alınmasından ötürüdür. Bu anlamıyla Rosdolski bize, Grundrisse okunmadan Marx’ın kavramlarını ve kategorilerini anlamanın hep eksik kalacağını anımsatır ve bizi okumaya davet eder. (İstanbul/EVRENSEL)