Merkez Efendi’nin mirası kaldığı yerden

Uğur ZENGİN
İstanbul

Türkiye’nin ilk tıbbi bitkiler bahçesi olan Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi güncellendi! 2005 Yılında Zeytinburnu’ya bağlı Merkezefendi Mahallesi’nde kurulan bu bahçenin ilk hedefi bilimsel çalışma olsa da, bahçe her ziyaretçisine kendinden bir şey veriyor. Bahçe bünyesinde bulunan araştırma merkezinde yapılan bilimsel çalışmalarda amaç, ‘İnsan ve tabiatın dengesine duyarlı, erişilebilir ve adil sağlık çözümleri sunmak üzere disiplinler arası araştırmalara öncülük etmek’ olarak sunuluyor. Bahçe’deki tıbbi çalışmalar ise Tıbbi Bitkiler Uzmanı Prof. Dr. Kerim Alpınar ve Dr.Murat Çekim öncülüğündeki ekip tarafından yürütülüyor. Henüz 10 yıllık serüveni olan bu bahçenin öncü olduğunu söylemek ise şimdiden mümkün. Zeytinburnu’da bulunan bu bahçenin ardından en son Afyon’da olmak üzere pek çok tıbbi bitkiler bahçesi açılmış. 

800’den fazla bitki türünün olduğu 14 dönümlük bahçeye ücretsiz olarak girebiliyorsunuz. Grup olarak ziyaret edecekseniz önceden haber vermeniz halinde bir rehber size eşlik ediyor. Bitkileri tanıtan künyelerdeki barkodu akıllı telefonuza okutarak da bilgi edinebilirsiniz. 

MERKEZ EFENDİ’DEN BUGÜNE...

Bahçe’nin bulunduğu mahalleye adını veren yüzyıllar önce yaşamış Hekim Merkez Efendi de belki de 2005’te kurulan bahçe topraklarında karış karış gezmiş, bitkiler toplayarak 41 çeşidini harmanlamış ve hepimizin adını bildiği, mucidini bilmediği o ünlü ‘Mesir Macunu’nu yaratmıştı. Şimdi aynı topraklara emek veren, bahçeye Avrupa’dan bitki getiren biri var. Mutfak Şefi Tuncay Demir aynı zamanda Bahçe’de yapılan onlarca atölyeden biri olan Otlardan Soslar Atölyesinin yürütücüsü. Yenebilir bitkilerden sos deneyen Demir, onlarca farklı sos yaratıyor. Bunlardan en ilginci ise çivit otunun kökünden yaptığı mavi sos. Bizi gezdirirken bitkilerin yüzde 90’ının yenilebilir olduğunu söyleyen Demir, insanların doğadan kopmasından yakınıyor. Ancak bilmediğimiz bitkileri yememe konusunda da sıkı sıkı tembihliyor. 

Bahçe’deki her bitkinin bilgisini edinmeniz neredeyse imkansız. Biz de Demir’in rehberliğinde öncelikle Türkiye’de bulunmayan, adını duymadığımız, ya da herkesin adını duyduğu ama  cismini bilmediği bitkileri yakından inceleme fırsatı bulduk. 

15 KİŞİ ÇALIŞIYOR

Bahçe’de profesyonel olarak çalışan 15 emekçi var. Bunlardan biri Ziraat Teknikeri Mehmet Şirin. Şirin’den Bahçe’nin teknik işleyişi hakkında bilgi alıyoruz. Önce Herbarium’dan bahsediyor. Herbarium’da çiçeklerin presslenerek korunduğunu, yapılan bazı çalışmalarda burada kurutulan çiçeklerin kullanıldığını söylüyor. Herbarium’un ardından serayı anlatmaya başlıyor. Serayı yerinde görme imkanı bulabiliyoruz. Ancak sera oldukça sıcak olduğu için fazla zamanımız yok. 15 dakikadan fazla durmak oldukça zor. Seradaki bitkilerin büyük bölümü Türkiye’de yetişmeyen bitkiler. En ilginci su sümbülü. Suda yetişen su sümbülü sudaki nitratı emme özelliğine sahip olduğu için Uzak Doğu’da su kanallarının temizliğinde kullanılıyor. Köklerinin beyaz bölümünden temiz suyu, siyah bölümünden kirli suyu alıyor. Doğal bir su arıtma makinesi. Sera içinde mango, kırmızı muz, anamur muzu gibi tropikal meyveler de var ancak henüz mevsimi olmadığı için meyveleri görme olanağı yok.  

TOHUM TAKAS ŞENLİĞİ

Bahçe'de tohum takas şenlikleri yapılıyor. Mehmet Şirin şenliği şöyle anlatıyor: “Yerel tohumlarımıza sahip çıkmak için sosyal medya aracılığıyla tohum takas kampanyası başlattık.  Bu çerçevede gelen binlerce tohum çoğaltılıp saklandı. Katılımcılardan biri, yıllar önce vefat etmiş ninesinin sandığında sakladığı 60 yıllık pembe domates tohumu gönderdi.” Şirin, ellerinde bulunan tohumların resmi yazı gönderen kurumlara ve üniversitelere ücretsiz olarak gönderildiğininin de altını çiziyor. 

DOĞA KENDİNİ DOĞAYLA KORUYOR

Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi’nde kesinlikle zirai ilaç kullanılmıyor. Mehmet Şirin bunu “Doğanın kendini doğayla koruması” olarak tarif ediyor ve şöyle açıklıyor: “Başka bitkide böcek kovucu özelliği olan maddeyi alıp zararlı böceklerin olduğu bölgede kullanıyoruz.” Dolayısıyla Bahçe, böcek, kelebek, yabancı ottan arındırılmıyor.

PRATİK YAPMA ŞANSI VAR

Biyoloji, Ziraat Mühendisliği, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler, Bahçe Ziraatı, Organik Tarım, Seracılık bölümü öğrencilerine, Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesinde staj yapma imkanı sunuluyor. Mehmet Şirin öğrencilerin okulda pratik yapma imkanının kısıtlı olduğunu, bahçenin öğrenciler için pratik yapma imkanı sağladığını ifade ediyor.

GÖNÜLLÜ BAHÇIVAN OLABİLİRSİNİZ

Gelmek istediğiniz günden birkaç gün önce bahçeyi arayarak bahçenin gönüllü bahçıvanı olabilirsiniz. Pazar günü hariç her gün fide dikme, bitki yerlerini değiştirme, hastalık ve zararlıları doğal yollarla kontrol altına alma, ağaç çanaklarını temizleme ve süsleme gibi faaliyetlerde bulunabilirsiniz.

ATÖLYELER HERKESE AÇIK

Bahçede her yıl belirli tarihlerde düzenlenen atölyelere katılabilir hatta isterseniz gönüllü bahçıvan olabilirsiniz. Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi, şehrin kalabalığı, gürültüsü, beton yığınları arasından sıyrılıp temiz bir hava almak, toprakla temas etmek isteyen herkese kapılarını açıyor. Onlarca atölyeden bazıları şöyle:

Arıcılık
Baharat Bitkileri
Bitki Fotoğrafçılığı
Böcekler
Bitki Özleri
Doğal Parfüm
Doğal Reçel
Enerji ve Ekoloji
Tıbbi Bitkileri Tanıma