UZUN MESAFE

?lkemizde bir do?a olay? daha h?zla afete d?n??t?. Di?erlerinde oldu?u gibi sel konusunda da ony?llard?r risk y?netimine ge?ilemeyi? Batman, Urfa, Diyarbak?r'da elliye yak?n yurtta??m?z?n daha ya?am?na mal oldu, binlercesi ge?ici de olsa evsiz kald? ve yeterli ?nlem al?namazsa bir o kadar?n? salg?n hastal?klar bekliyor.
Belki de ilk duydu?unda 'yine sel, yine ?l?m' dedi bir?o?umuz. Oysa unutmamak gerekir ki bu son sel felaketinin anahtar kelimeleri ?ncekilerden olduk?a farkl?. Tam silahlar?n susmas? ve bar??a dair umutlar bir kez daha ye?ermi?ken bo?alt?lm?? k?yler, zorunlu g??, kaynaklar?n da??t?m?nda b?lgeler aras? e?itsizlikler, yoksulluk, ?arp?k kentle?me ?lkeyi ?l?mle yeniden s?nad?, y?zle?tirdi. B?yle bir ortamda insan elinin ?tesinde y?netsel tercihlerin geli?ini kolayla?t?rd??? bir afetin daha yaralar?n? sarmaya ?al???yoruz.
Kolayc? yakla??mlar, dere yataklar?na ev yapan o g?? ve yoksulluk ma?duru aileleri ve yerel y?netimleri sorumlu tutsa da anahtar kelimeleri ??z?m yolunda a?makta yarar var. Birka? soru i?imizi belki de kolayla?t?rabilir. ?rne?in illere yap?lan devlet yard?m?n?n ?l??tlerinden olmas?na kar??n zorunlu g?? sonras? yap?lan n?fus say?m?nda g??zedeler say?ma ne ?l??de dahil edilebilmi?ti? Ya da selin vurdu?u illerde b?lgesel ?cret uygulamas? ile asgari ?creti d???rmeyi kurgulayan h?k?met gelirini asgarinin alt?na ?ekerek gelecekte de o insanlara gecekondu ve dere yataklar? d???nda bir se?enek b?rak?yor mu? Y?lard?r anne ?ocuk ?l?mleri, bula??c? hastal?klar?n s?kl???, d???k a?? oranlar? gibi konularda b?lgenin sa?l?k parametreleri ortadayken sa?l?kta zorunlu olan?n d???nda g?n?lden bir hizmet sunumu ge?ekle?tirilebilmi? midir? K?ye d?n?? projesi ne ?l??de hayata ge?iriliyor?
T?m bu birikmi? ve cevab?n? bekleyen sorular?n varl??? do?al afetlere y?nelik koruyucu kollay?c? kurumsal organizasyonlar?n b?lge i?in yetersiz kalaca??n?n somut i?aretleri. Tam da bu nedenle ge?mi?te oldu?u gibi ge?ici kriz y?netimi anlay???n? s?rd?rmek yerine risk y?netimini ikame etmenin ?nemi art?yor.
Ya?an?lanlar di?er sellerden farkl??? kadar benzerliklerinin de oldu?unu g?sterdi bizlere. ?rne?in ?lkemizde meteorolojik verileri tek elden i?leyerek sel vb. ihbarlar? yapabilecek teknik donan?ma sahip yetkili bir kurum olmad???n? yeniden hat?rlad?k. Halen sel tahmininde gereken ya??? miktar?n? Devlet Meteoroloji ??leri Genel M?d?rl????n?n, ak??a ge?en su miktar?n? Devlet Su ??leri?nin ayr? ayr? izledi?ini, dere ve nehirlerde su debisini ?l?en ak?m g?zlem istasyonlar?n?n ?o?unun kapat?lm?? oldu?unu, baraj suyu y?netiminde erken uyar? sistemleri ve arazi kullan?m?nda bilimsel politikalardan uzak oldu?umuzu konunun uzmanlar? yeniden dile getirdiler. Bizlere d??en ise unutmamak ve unutturmamak olsa gerek!
...
Sel & sa?l?k
Selin ilk g?nlerinde rastlanan ?l?m ve hastal?klarda bo?ulma, g???k alt?nda kalma, elektrik ?arpmas?, trafik kazalar?, suyun s?r?kledi?i ta? vb. maddelerin yol a?t??? travmalar ilk akla gelenler. Sonras?nda ise temiz i?me ve kullanma suyuna ula?madaki zorluklar su ve g?dayla bula?an hastal?klar? davet eder. Ayr?ca ge?ici yerle?im yerlerinde kalabal?k ortamlarda, hava yoluyla bula?an hastal?klar da h?zla yay?l?r. Bu ko?ullarda ya?ayan ?ocuklarda ise, k?zam?k ve akut solunum yolu enfeksiyonlar? beklenir.
Sel ile bula??c?/salg?n hastal?k ili?kisi, ??yle seyretmektedir; san?ld???n?n aksine ilk ?? g?n, bula??c?/salg?n hastal?k pek g?r?lmez. D?rd?nc? g?nden d?rd?nc? haftaya kadar olan zaman diliminde ise bula??c? hastal?klar?n g?r?lmesi s?k kar??la??lan bir durumdur. Genellikle selden ?nce b?lgede tek tek rastlanan hastal?klar?n bu d?nemde salg?na d?n??ebildi?i g?r?lmektedir. Kulu?ka s?resi daha uzun hastal?klar d?rt haftadan sonra ortaya ??kabilir.
Sellerden sonra ?ncelikle su ve besin kaynakl? tifo, dizanteri gibi ishalli hastal?klar?n ortaya ??kmas?n? bekleriz. Burada temel etken, elektrik, su, kanalizasyon gibi altyap?lar?n zarar g?rmesi, ?zellikle de sa?l?kl? i?me ve kullanma suyu sa?lanmas?nda g?r?len aksakl?klard?r. Bir ba?ka temel etmen, vekt?r ?reme alanlar?n?n artmas?d?r. Bu ise vekt?rlerle bula?an hastal?klar?n artmas?na yol a??yor. ?rne?in, sivrisinek ?remesine uygun alanlar?n artmas? s?tma olgular?n? art?r?r. Fare gibi kemiricilerin say?ca artmas? idrarlar?n?n sel sular?na kar??mas? sonras?nda yaral? ciltlere temas ile "leptospiroz" dedi?imiz hastal??a neden olabilir. T?m bu bilgilerin varl??? olas? yak?nmalarda selden sonraki aylar? da kapsayan zaman diliminde sa?l?k kurulu?lar?na erken ba?vurunun ?nemini art?r?yor.
...
Sel i?in sa?l?k ?nerileri
Sellerin ?nlenmesine dair ?nlemlerin yetersiz oldu?u bizim gibi ?lkelerde, bireysel koruyucu ?neriler toplum sa?l???n?n ?nem verdi?i bir konu. Bu noktada sel ?ncesi ve sonras?nda yap?labilecekleri halk i?in hat?rlatmalar ba?l???nda y?llar ?nce haz?rlayan ?zmir Tabip Odas? Halk Sa?l??? Komisyonu?nun ?nerilerini ufak birka? katk?yla sizlerle payla?mak istedim. Sel ?ncesi ?neriler:
Acil durum malzemelerinizi haz?rlay?n, m?mk?n oldu?u kadar pi?irme gerektirmeyen g?da ve sa?lam kapakl? temiz kaplarda su stoklay?n.
Radyo ve televizyondan hava durumunu ve sel yay?nlar?n? izleyin.
K?ymetli ve gerekli e?yalar?n?z? bo?altabilece?iniz ve ailenizle birlikte kalabilece?iniz g?venli bir yer ve bu yere giden g?venli bir yol belirleyin, buraya ula?ma tatbikatlar? yap?n.
Evin etraf?na ve kap? i?lerine yerle?tirilen kum torbalar?, e?yalar?n zarar g?rmesini engelleyebilir.
Sel s?ras?nda yap?lmas? gerekenler:
Evden ayr?lmadan ?nce elektrik ve suyu kapat?n.
Y?ksek yerlerde bulunmaya dikkat edin ve sel basm?? yolda ara? kullanmay?n.
Arac?n?zdayken sel i?inde kal?rsan?z, hemen arac? kapat?n ve y?ksek bir yere ??k?n. Suyun 30 cm y?kselmesi ara? ?zerinde 700 kiloluk itmeye neden olur. 60 cm?lik y?kselme bir arac? s?r?klemeye yeter.
Dizinizi ge?en suya girmeyin. Kopmu? elektrik tellerinden uzak durun ve ilgili yerlere bildirin. Sele ba?l? ?l?mlerin ?nemli bir k?sm? elektrik ?arpmas? sonucu g?r?l?r.
?ocuklar?n su birikintilerinde oynamas?na izin vermeyin, kimyasal madde ya da kanalizasyon kar??m?? olabilir.
Sel sonras?nda yap?lmas? gerekenler:
Sel suyu ile bula?m?? olmas? olas? taze sebze ve meyve yemeyin. Sadece ?i?e suyu ya da ?nceden depolad???n?z haz?r g?dalar? ve temiz suyu t?ketin.
Felaket alan?ndan uzak durun, ?zel bir beceriniz yoksa kurtarma ve temizleme ?al??malar?n? engellemekten ba?ka bir i?e yaramazs?n?z.
Elektrikli aletlere dokunmay?n.
Yeralt? sular? i?in klor tabletleri kullan?n.
Sel suyu ile temas etmi? cilt alanlar?n? sabunlu su ile y?kay?n.
Sel s?ras?nda toprak, ?amur, vb. ile kirlenmi?, derin yaras? olanlar?n tetanos ba????klamas? konusunda sa?l?k kurulu?lar?na ba?vurun.
Fare ?s?r??? oldu?unda ?ok h?zl?, sa?l?k kurulu?lar?na bildirin.
?zellikle gebe ve ?ocuklar?n rutin a??lar?n? aksatmay?n.
Islanm?? bulgur, mercimek vs. k??l?k erzak?n kurutulup yeniden t?ketiminden ka??n?n.
Dr. Zeki G?l