04 Aralık 2006 00:00

?Halklar Sovyetlere ?ok ?ey bor?lu?

Ankara ?niversitesi Siyasal Bilgiler Fak?ltesi ??retim ?yesi Do?. Dr. Erel Tellal, Rusya Federasyonu?nda, Putin d?neminde ya?anan geli?melerin ?g??l? devlet? imaj?n? yeniden kazanmaya y?nelik politikalar oldu?unu kaydetti.

Paylaş

Ankara ?niversitesi Siyasal Bilgiler Fak?ltesi ??retim ?yesi Do?. Dr. Erel Tellal, Rusya Federasyonu?nda, Putin d?neminde ya?anan geli?melerin ?g??l? devlet? imaj?n? yeniden kazanmaya y?nelik politikalar oldu?unu kaydetti. 1990?l? y?llar boyunca Sovyet co?rafyas?nda ya?ananlar?n 2?nci D?nya Sava?? ko?ullar?ndan da a??r oldu?unu belirten Tellal, Rusya?n?n ABD?nin b?lgeye m?dahalesine kar?? kom?u ?lkelerle birlikte durmaya ?al??t???n? ifade etti.
Do?. Dr. Tellal, Sovyetler Birli?i?nin ??k???nden g?n?m?ze, ya?anan geli?meler, Rusya?n?n d?? ili?kileri ve ABD?nin b?lgeye m?dahelesine y?nelik tepkiler konusunda sorular?m?z? yan?tlad?.

Sovyetler Birli?i?nin y?k?l???ndan Putin d?nemine kadar ge?en d?nemdeki geli?meleri ?zetleyebilir misiniz?
Sovyetler Birli?i y?k?lmadan ?nce neoliberal ekonomiye ge?i? i?in planlar haz?rlanm??t?. ?Perestroyka?yla ba?lat?lan ekonomideki yeniden yap?lanma s?reci, 1990?da Harward Institute of International Development??n ?beyin tak?m?? taraf?ndan haz?rlanan ??ok terapi program??n?n SSCB?nin y?k?lmas?n?n ard?ndan uygulanmas?yla yeni bir boyut kazand?. Pazar reformu ad? alt?nda do?rudan pazar ekonomisine ge?ilmesi hedefleniyordu. Buna g?re, devlet planlamas?na son verilecek, fiyatlar serbest b?rak?lacak, devlet end?strisinin kar??s?nda ?zel giri?imcilerin rekabeti sa?lanacak ve devlete ait end?stri acilen elden ??kar?lacakt?. 1991-1998 aras?nda GSMH y?zde 43 azald? ki bu oran 1941-1945 aras?nda y?zde 24?t?. 2001?de Rusya Federasyonu?nun GSMH?si 395 milyar dolard? ve bu Hollanda?n?n 403 milyar dolar?ndan azd?. Ekonomik ??k?? toplumsal yap?da da kendisini g?sterdi: 2000?de resmi rakamlarla halk?n ??te biri fakirlik s?n?r? olan alt?nda ya??yordu. ??sizlik resmi rakamlara g?re y?zde 12, ger?ekte ise ise y?zde 20-25 dolay?ndayd?. SSCB?nin y?k?lmas?ndan sonra intiharlar iki kat, alkol nedeniyle ?l?mler ?? kat artm??t?. 1998 sonunda 2 milyon ?ocuk kimsesizdi. Bu say? II. D?nya Sava???ndan daha fazlad?r. 10 milyon ?ocuk okula gidememekteydi. Devlet, konut, sa?l?k, ?ocuk bak?m? ve e?itimden g?vencesini ?ekmi?ti.
Bu korkun? tablonun yan?nda SSCB, Rusya Federasyonu?na d?rt ?nemli miras b?rakm??t?: Birincisi, BM G?venlik Konseyi?nde s?rekli ?yelik; ikincisi, n?kleer silahlar ve uzay teknolojisi; ???nc?s?, g??l? bir devlet yap?s? ve gelene?i ile son olarak, g?z ard? edilemeyecek d?zeyde yeti?mi? bir insan kayna??.

Son d?nemde Putin?in izledi?i politikalar? nas?l de?erlendirebiliriz? Baz? Avrupal? yazarlar neoliberal ekonomi politikalar?na alternatif politikalar olabilece?ini yaz?yorlar.
?ki ?eyi ay?rmam?z gerekir: Sosyalizm ile sosyal politikalar ayn? ?ey de?ildir. Sosyalizm ba?ka bir ?ey ve Sovyetler Birli?i y?k?ld???nda sosyalist kimli?i tart???l?r. Sosyal politika toplumun daha geneline dair bir politikad?r. Burada da iki e?ilim var: Birincisi sosyal politikalar? birey ?zerinden uygulayabilirsiniz; ikincisi devlet ?zerinden. Putin?in vurgusu daha ?ok devletin g??lenmesi ?zerine. G??l? bir devlet olursa, onun i?inde ya?ayan Rus vatanda?lar? da g??l? bir devletin vatanda?? olacak tekrar. Putin, Yeltsin?den sonra devlet gelene?ini temsilen geldi. Ama bir geri d?n??; ?Rusya?da sosyalizm yeniden? vurgusu Putin uygulamalar?na y?nelik olarak ?ok da yerinde de?il.

Shangai ??birli?i ?rg?t? ve ?in ile ili?kiler ne durumda?
?in ile ili?kiler Sovyet d?neminden beri kritik. ?zellikle Putin d?nemine bakacak olursak, 16 Temmuz 2001 tarihinde ?in ile bir Dostluk Anla?mas? imzalad?lar. Bu 1950 y?l?nda Stalin ve Mao?nun el s?k??mas?na benzetildi. B?y?yen ?in ekonomisi eski Sovyet co?rafyas?ndaki enerjiyi yutmaya haz?r. ?rne?in 2006?da Kazakistan ile ?in aras?nda 3 bin Km?lik petrol boru hatt? a??ld?. Shangai ??birli?i ?rg?t? 1996?da Shangai Be?lisi olarak ortaya ??k?yor. RF, ?in, Kazakistan, K?rg?zistan ve Tacikistan taraf?ndan kuruluyor. Ama?, ABD?nin olas? bir m?dahalesine kar?? b?lgesel sorunlar?n ??z?m? i?in birlikte duru?. Ba?tan beri ?Shangai ??birli?i ?rg?t? tek kutuplu d?nyaya kar??? dediler. Shangai Be?lisi?ne 2001 y?l?nda ?zbekistan da kat?ld?. 15 Haziranda Shangai ??birli?i ?rg?t? ad?n? ald?. ?lk ba?ta Hazar ve Orta Asya?da enerji kaynaklar?n?n g?venli?ini sa?lama amac?n? g?tt?ler ve ABD hegemonyas?na kar?? olduklar?n? s?ylediler. Ama? eski Sovyet co?rafyas?nda ve ?in ile SB?nin payla?t??? bu co?rafyada s?n?rlar?n ve g?venli?in korunmas?yd?. 2002?de Peterburg?da Shangai ??birli?i ?rg?t? ?art? imzaland?. 2003?te Orta Asya b?lgesinde ilk askeri tatbikat yap?ld?. 2005?teki Astana devlet ba?kanlar? zirvesinde ?ran, Hindistan ve Pakistan g?zlemci stat?s? ald?lar. Ge?en y?l ?in ve Rusya, Shangai ??birli?i ?rg?t??n?n d???nda ortak bir askeri tatbikat ger?ekle?tirdi. Putin 21-22 Mart?ta ?in?e 1000 ki?ilik bir heyetle giderek, deyim yerindeyse tam bir ??kartma yapt?. Elektrik, n?kleer teknoloji, petrol ve do?algaz boru hatlar? konusunda i?birli?ine ili?kin yeni anla?malar imzaland?. ?in?in ABD ve Japonya ile olan ili?kileri a??s?ndan bakt???m?zda ba?ka bir manzara ??k?yor. ??nk? Rusya Federasyonu ile ?in?in g?n?m?zde ticaret hacmi Japonya?n?n ?in ile yapt??? ticaretin 12 kez alt?nda; ABD?nin ?in ile ticaretinin de 10 kat alt?nda. ?B?lgede Rusya ve ?in aras?nda b?l?nmez bir ittifak var ve bu ABD?ye kar??? diyemeyiz. Fakat ?ABD?nin b?lgeye olas? m?dahalelerini engellemek i?in bir arada durma azmindeler? diyebiliriz.

Rusya-T?rkiye ili?kileri ne durumda?
T?rkiye?nin Avrupa?dan sonra ikinci ticaret orta?? Rusya ve son 4-5 y?ld?r 15 milyar dolar civar?nda ticaret hacmi var. T?rkiye ?nemli enerji projeleriyle Rusya ile ba?lan?rken, ald??? do?algaz kar??l???nda bir ?eyler ihra? etmeye ?al???yor. T?rkiye sermayesi Rusya?da ?nemli yat?r?mlar yap?yor. B?t?n bunlar?n alt?nda SB d?nemindeki ikili ili?kilerin ?ok b?y?k pay? var. SB ve T?rkiye ili?kileri hep so?uk sava?ta anlat?ld??? gibi k?t? de?il. ?zellikle 70?ler ve 80?lerde k?t? de?il. Birbiriyle birka? y?zy?l sava?m?? bu iki halklar grubu, y?zy?llar?n verdi?i bir ?ekingenlik de ta??yor. Ama 20. y?zy?lda hi? sava?mad?klar?n? ve bunu da Sovyet deneyimine bor?lu olduklar?n? s?yleyebiliriz. ??nk? kurulurken birbirlerine omuzlar?n? yaslam?? iki devlet. Rusya, T?rkiye a??s?ndan g?z ard? edilemeyecek bir ?lke; tabii T?rkiye de Rusya a??s?ndan. Putin d?neminde de ili?kiler iyi gidiyor. Asl?nda Sovyetler d?nemine bakt???m?zda liderlerden ba??ms?z olarak ili?kiler iyi gidiyor.

Sovyetler Birli?i co?rafyas?ndaki di?er ?lkeler ne gibi geli?meler ya??yorlar?
Rusya d???ndaki ?lkelerde daha b?y?k bir ??k?? ya?and?. Eski Sovyet cumhuriyetlerinin hepsi Moskova?ya ba??ml?yd?. Onun i?in bu eski Sovyet Cumhuriyetlerindeki ??k?? Rusya?dakinden ?ok daha a??r oldu. ??nk? Orta Asya?daki devletleri Sovyet deneyimi ortaya ??kard?. O y?zden Sovyet d?neminden kalan sorunlar ya?an?yor bu b?lgede. K?rg?zistan bir kabile toplumuydu. Sovyet deneyimi onlar? al?p yerle?tirmeye ?al??t?. ?zellikle, o ?lkelerdeki gen? ku?aklar g?zlerini para kazanmaya, ABD?ye ve Bat??ya dikmi? durumda. Baz?s?n?n g?z? de ?in?de elbette. H?l? ?ok fazla s?k?nt? ?ekiyorlar. Buralarda iktidara aday, damgas?n? vuracak bir sosyalist olu?um da ?u anda yok.
Sovyet d?neminden en ?ok yararlanan Orta Asya?daki cumhuriyetler olmu?tur. Giderseniz, g?r?rs?n?z ?o?unda T?rkiye?de olmayan altyap? ve sosyal konutlar vard?r. ?evre, e?itim gibi konulara hep ?nem verilmi?tir. Ama g?n?m?zde bunun ko?ullar? yok.
B?lent ?z?elik
ÖNCEKİ HABER

Halde 13 kuru?, markette 2 lira!

SONRAKİ HABER

Metin-Kemal Kahraman (MKK) ?rg?t m??

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa