RAMP IŞIKLARI

19. yüzyıl Rus aydınının var oluş sorunsalının anlatıldığı Dostoyevski’nin kendi yazınsal derinliğinin başlangıç metnini oluşturan ‘Yeraltından Notlar’ romanı sahneye uyarlanarak İstanbul Devlet Tiyatrosu’nda sahnelenmeye devam ediyor. Yönetmen Özgür Yalım’ın oyunlaştırarak yönettiği oyun, Taksim Aziz Nesin Sahnesi’nde yılın en iyi yapımlarından birisi olarak büyük ilgiyle izleniyor. Mehmet Özgül’ün yalın bir Türkçe ile çevirisini yaparak anlatımı kolaylaştırdığı oyunun, dekor ve kostüm tasarımı Ali Cem Köroğlu’na, ışık tasarımı ise Önder Arık’a ait.
Özgür Yalım, romanı sahneye uyarlarken somut bir sorundan yola çıkarak Rus aydınının bunalımı, iletişimsizliği, kendine ve toplumuna yabancılaşmasından ürkerek güncel gerçeklikten kaçışı üzerine kuruyor. Yalım, gösterim metninin kurgusunda da hem anlatım bağlamında hem de kişilerin bireysel psikolojilerini tamamlanmış olarak yansıtmak anlamında başarılı bir gösterinin yazınsal metnini ortalama bir ölçüyle dengeli bir biçimde oluşturuyor.
Yeraltından Notlar, 19. yüzyıl Rus aydınının toplumsal, siyasal, kültürel ve inançsal bağlamda yaşadığı bunalım ve çelişkileri Bay X üzerinden farklı bir dil ve felsefi yorumla yeniden sorguluyor. Hayata ilişkin kaygı ve tereddütlerin sindirdiği Bay X, korku ve açmazlarla sıkışmış olarak her türlü toplumsal ve insani değerleri yeniden tartışmaya açar. Bu değerleri tartışmaya açarken aynı zamanda insanlardan ve toplumdan kaçmak ister ve her söyleminde bu davranışını ve tavrını sahici kılabilecek hayali ilişkiler kurarak insanlığın her türlü dayanışma, iyilik, merhamet ve vicdan değerlerinden yoksun kalarak hiçlendiği vurgusu yapar. Bu nedenle yeraltına iner ve oradan insanlığı bu hale getiren iktidar ve kirli ilişkilere taciz atışında bulunur. İnsan olmaktan sıyrılmak istemektedir Bay X, tek tesellisi insan dışı bir varlık olarak yaşayarak kendi vicdan muhasebesinden kurtulacağı inancıdır.
Yönetmen Özgür Yalım bu çetrefilli ve katmanlı, bir o kadar da dinsel ve felsefi arka plan barındıran metni somut bir anlatıma dönüştürme becerisi gösteriyor. Bu anlatımda en önemli katkı, hiç kuşkusuz başta Bay X’i yorumlayan ve neredeyse oyunun tümünü omuzlayan Payidar Tüfekçioğlu ve Ali Cem Köroğlu’nun birçok açıdan metnin yorumuna destek sunan sahne tasarımından geliyor. Yalım, Bay X’in hayata, insana, topluma ve kendisine dair düşüncelerini ve yaşadığı olayları anlatırken her bir olay ve kavram için farklı mekan tercih ediyor. Köroğlu’nun yeraltının koridorları gibi düzenlediği sahne tasarımı oyuna faklı bir uzam kazandırıyor ve yeraltında sıkıştırılmış bireyin ruh halini ve psikolojisini birebir yansılıyor.
Oyunda bilgi ile donanmış ve acı çeken ve yaşadığı her şeyin büyük bir dikkatle ayrımında olan düş ve gerçeği iç içe yaşayarak nesnel gerçekliği, akıl ötesi bir yorumla değerlendiren Bay X’i yorumlayan Payidar Tüfekçioğlu, gösterimde önemli ve olağanüstü bir enerji ile seyircinin karşısına çıkıyor ve rejinin biçimsel, görsel ve düşünsel amacına denk düşen bir oyunculukla kendisini gösteriye uyumlandırıyor. Tüfekçioğlu, Dostoyevski’nin dünyasını anlatmakta odak kişi olduğunun bilinciyle hareket ederek, aklını yeteneği ile buluşturarak metni somut bir anlatıya dönüştürüyor. Simonov’da izlediğimiz Saydam Yeniay, oyunculuğu ile Liza’yı yansılayan Ezgi Çelik sesi ve duruşu ile oyunda genel olarak başarı ile kurgulanan Rus atmosferine önemli katkılar sunuyorlar. Kapıcı Apollon rolü ile izlediğimiz Tavfun Savlıoğlu, sesi ve bakışları ve tavrı ile oyunda kısa fakat özlü bir görev üstleniyor ve yazarın dünyasında önemli bir figür olduğunun bilinciyle sahnede kendini konumlandırıyor.
Bilgiyle donanmış Rus aydınının, insanın naturasının bozulduğu gerçeğinden hareketle var oluş savaşımı verdiği, insana dair kaygılarının artması ve kurtuluşa ilişkin dinsel, felsefi ve siyasal bir çıkış yolu bulma girişiminin metni olarak Yeraltından Notlar, Özgür Yalım’ın oyunlaştırması ve görsel yorumu ile önemli bir sahne eylemine dönüşüyor.
Metin Boran