Dengbejler: Modern ile klasi?in uyumu

Sanat uzmanlar? taraf?ndan d?nyan?n en ?nemli ?a?da? sanat etkinli?i olarak tan?mlanan Documenta?ya bu y?l T?rkiye?den sanat?? ve kurat?r Halil Alt?ndere Denbejler isimli videosu ile davet edildi.
Arnold Bode taraf?ndan 1955 y?l?nda temelleri at?lan ve 5 y?lda bir d?zenlenen Documenta?ya T?rkiye?den ilk defa 2002 y?l?nda Kutlu? Ataman kat?lm??t?. Almanya?n?n Kassel kentinde ba?layan Documenta 12 ise, 23 Eyl?l?e kadar a??k kalacak. Halil Alt?ndere?nin Dengbejler adl? videosunun ?yk?s? k?saca ??yle: Dengbejler bir da? evi i?inde kelamlar?n? ????r?rken a??lan kamera yava? yava? uzakla?t?k?a; mekan?n asl?nda camlarla kapl? bir plazan?n en ?st kat?na ?kondurulmu?? bir yer oldu?u anla??l?yor. Videonun yap?mc?s? Alt?ndere ile, Documenta, dengbejlik, sanat, Avrupa, ?ok k?lt?rl?l?k, direni?, modernite, Lenin, K?rtler ve se?imlere dek uzanan bir s?yle?i yapt?k.

Bu proje fikri nas?l olu?tu?
2005 y?l?nda 9. ?stanbul Bienali s?ras?nda bir sergi yapm??t?m. O s?rada sergileri gezmeye gelen Documenta?n?n kurat?rleri, Serbest Direni? Dergisi?nde kurat?rl???n? yapt???m ?al??man?n enerjisinden, lokal direni? gelene?inden etkilendiklerini ifade ettiler. Yay?na haz?rlad???m?z Art-?stanbul ve Siyahi Dergisi?ni sergilerin sergisi Kassel?de bulunan Documenta?ya davet ettiler. ??birli?i teklif ettiler. Sergiye kat?l?mc? sanat?? olarak kat?ld?m. Documenta?n?n genel i?leri i?erisinde; Frikik?te yapt???m?z?n politik, sosyal olaylar? lokal bir zemin ?zerinde i?leyen farkl? k?talar?n yerellikleri ?zerinden daha global bir sergi yapma projelerinin sonucu geli?ti. G?ncel sanat biz ne dersek diyelim hep bir elitist yan? bar?nd?r?r. Sokaktaki insana ula?mas?ndaki kayg?lar? dikkate alarak, farkl? toplumsal katmanlardan insanlara ula?mak i?in iyi bir kanald?. Kitlelerle diyalogu sa?layan g?stergeler se?ip kitlelerle ileti?imi kolayla?t?rd??? i?in daveti kabul ettim. Daha ?nce de Documenta?da d?nyan?n de?i?ik yerlerinden getirilen misafir sanat??lar, turistik bir gezi yap?p kenti terk ediyor. Bu seneki Documenta?da sanat??lar?n projelerinde ve genel olarak serginin t?m?nde Kassel kentinin t?m insanlar? ile ileti?ime girebilecek ve onlar? i?ine alabilecek i?birlikleri istenmi?ti. Kassel?deki 33 sivil toplum kurulu?unun temsilcisi ile bir araya gelip daha ?nceki ?al??malar?m?z? anlatt?k. Onlar da bize ?retim s?recinde yard?mc? oldular.

Kassel Hapishanesi ile ilgili projeniz neden ger?ekle?medi?
?lk ?nce planlad???m?z ?15 Dakikal?k ?zg?rl?k? projesinde, m?ebbet hapis cezas? alm??, hi?bir zaman d??ar?ya ??kamayacak tutuklular sanat yoluyla, performans arac?l???yla hem bienali hem de Kassel ?ehrini 15 dakikal???na g?r?p, o k???k ?zg?rl??? ya?ay?p hapishaneye geri g?t?r?leceklerdi. Hapishaneye inen helikopter mahkumlar? cezaevi avlusundan alacakt?. Onlar i?in ?ok ?topik bir fikirdi ve g?venlik gerek?esiyle ger?ekle?meyince dengbejler projesi devreye girdi.

Dengbejlik ilginizi nas?l ?ekti? Hangi dengbejleri dinlediniz?
Diyarbak?r?da bir plazada tripleks modern bir binada bir da? evi g?r?n?m?nde camlarla kapl? bir mekanda dengbejlik yapanlar?n, yani yerellik ?zerinden kay?t alt?na al?nmam?? bir k?lt?r?n varl???n?n devam etmesi dikkat ?ekicidir. ?Antika bizim modernli?imiz mi? sorusu etraf?nda Documenta?n?n kavramsal konsepti ?er?evesinde k?rat?rler soru soruyordu. Modern ile klasi?in bir arada m?mk?nl??? ve MP3 ?a??nda her ?eyin h?zl? dola??ma girdi?i dijital ortamda dengbejlik gibi mesle?in, olgunun s?rd?r?lmesi beni ?ok etkiledi.
Diyabak?r Sanat Merkezi?nin, B?y?k?ehir Belediyesi?nden ?eyhmuz Diken?in, Dicle-F?rat K?lt?r Merkezi?nin b?y?k katk?lar? oldu. Onlar?n da dengbejleri koruma alt?na alma, ar?ivleme ?al??malar? vard?. Dengbejevi gibi yap?larla, ?lmekte olan mesle?i ayakta tutma niyetindeydiler. Eski dengbejlerden daha ?ok ?akiro, biraz da Reso?yu dinledim. S?rekli dinlemesem de aileden gelen bir a?inal?k var. K?rtlerde yaz?l? bir tarihten ?ok s?zl? tarih vard?r. Mezopotamya?da, Ortado?u?da, Rusya?da hatta kuzey Avrupa?da da hikaye anlat?c?lar? vard?r. Fakat di?er halklar?n yaz?l? tarihleri vard?r. Y?zy?llar?n mitolojik ??elerinden, kahramanl?k ve politik b?t?n anlat?lar? aktar?rken kendilerinden bir ?eyler de katt?klar? stran ve k?lam ?eklinde bir araya getirmi?ler. Bu durum antika bizim modernli?imiz mi konteksi ?er?evesinde, mimari ve tarihi ?zellikleri ile birlikte d???n?ld?.

Sizce farkl? moderniteler, Avrupa d??? modernlik m?mk?n m??
Bu serginin yap?mc?lar?n?n temel problemidir. Elbetteki Latin Amerika, Ortado?u, Afrika?n?n kendilerine ait deneyimlerden bahsetmek m?mk?n. Sanat??lar?n yap?tlar? ?zerinden, farkl? program ve orijinallikte kendilerine has anlat?lar, modernlikler oldu?unu g?rd?k.

Kendinizi nas?l tan?ml?yorsunuz, ?ok k?lt?rl?l?k ba?lam?nda? K?rt, T?rkiyeli, Avrupal? kimlikleri ve modernlik ili?kisi...
Belirgin politik ?er?evede, tuttu?unuz partiyle, ideolojinizle ve d?nya g?r???-n?zle sanat? tan?mlayabilirsiniz. Sanat ise bunlar?n hepsi ve hi?biridir asl?nda. Baz? yap?tlar belirli ideolojileri, ak?mlar? yans?t?yor, hizmet etmi? de olabilir. Bir?ok alan?n?n dokunamad??? tabular? siyasal-sosyal-dini tabulara dokunan, y?kan, sorgulayan, d?n??t?ren bir ?zelli?i vard?r, sanat?n. Herhangi bir ideolojinin ya da etnik yap?n?n kimli?in temsilcisi olmaktan ka??n?yorum. Ben Halil Alt?ndere olarak kat?ld?m bu sergiye. Bu t?r temsile dayal? sergiler olan Venedik, Sao Paolo t?r? bienaller var. Direkt olarak yap?t?mla kat?ld?m. ??nk? temsile dayal? co?rafi, etnik, ideolojik temsille; Ortado?u, ?in, Afrika sanat?n?n moda oldu?u d?nemlerde ger?ekle?en bir nevi ?egzotik bir hayvan? olarak g?r?nebilirsiniz. Oysa yap?t?n?zla kat?ld???n?zda kendisiyle ilgili her t?rl? konularda kendilerini s?rekli yenileyen, d?n??t?ren bir kimlik i?inde olmak do?ru geliyor. Belirgin tan?mlamalar i?inde yer almay? do?ru bulmuyorum.

Oryantalist bak??la, bat? do?uya yeni bir pazar olarak m? bak?yor? Bundan dolay? size kap? a??yor olamaz m??
1980?lerde ?nce Afrika sonra da ?ekik g?zl? Uzakdo?ulular kullan?l?p t?ketildi. Her zaman bat?l? bir bak?? ve pratik olabiliyor. ?zellikle 90 sonras? uluslararas? sanat sergilerinin dola??m?n?n kitle ileti?im ara?lar?yla yayg?nla?mas?yla, bir?ok ki?i bat?l? bak??a kar?? ba?tan tav?r alabiliyor. Benim de i?inde bulundu?um T?rkiyeli bir grup sanat?? ulusal, etnik, co?rafi temsil ?zerinden yap?lacak teklifleri reddetti?imizi bas?na a??klam??t?k. Devlet ayg?t?n?n sizin i?lerinizden rahats?zl?k duymas?, dolay?s?yla onu temsil etmeniz gibi durum olamaz. Do?as? gere?i, ontolojik olarak yanl??t?r. Yani hem onu sorgulamak hem de gidip bat?ya ?ikayet etmek, a?lamakla oryantalist tuza?a d??m?? olunur. Abs?rd bir duruma yol a??yor. Total, genel de?erlerle b?t?nle?mi? birey yerine; bireyin daha merkeze ??kt??? kendi ?retimiyle var oldu?u sanatsal ?retim ve duru?u ?nemsiyorum.

Dev banknotlara, utanc?ndan y?z?n? kapam?? Atat?rk resimleri basm??t?n?z. ?ok tepki ?ekmi?ti...
??renciyken yapt???m on y?l ?nceki bir ?al??ma. Yapt???m bir?ok i? de T?rkiye?den ba??ms?z de?il. Resmi ideolojinin b?t?n ??elerini kulland?m. Para, pul, kimlik, benzeri haz?r ?eylerin k???k manip?lasyonlarla anlamlar?n? de?i?ti-rerek, yeni anlamlar katarak, o ?ekilde izleyicinin kar??s?na ??kt?m. Hayat?n kendisinden beslenen tan?k, bazen de san?k olunan yap?tlar.

Avrupa ile T?rkiye?deki sanat ve ?zg?rl?k ortam?n? kar??la?t?r?r m?s?n?z?
G?n?m?zde ?ok fark yok. Yurtd???nda sanata destek var. Sanat??lara at?lye programlar? a??l?r, baz? fonlar verilir. Burada ise destek yok. Ne yerel y?netimler ne de devlet ?o?u zaman istemiyor. Var olan sponsorluk sistemi de daha ?ok kurumsal ili?ki ?zerinden ve b?y?k projelere y?nelik. Birey olarak sanat??n?n kendini var etmesi de zor. Kendi i?ini satarak ayakta kalmas? da zor. ??nk? T?rkiye?de g?ncel sanat marketi oturmad??? gibi modernist, tutucu, konvansiyonel resim ve heykel sanat?n?n d???na da ??kamam??. D?nyada ?ok h?zl? de?i?ime ra?men T?rkiyeli k???k burjuvazi halen yatak odas?nda demir kullan?yor ya da klasik resimlerden vazge?mi? de?il. Dolay?s?yla sanat??lar da ge?inmek i?in ikinci bir i? yapmaya ba?l?yor.

K?rt k?lt?r?ne y?nelik d???nceleriniz nedir?
?al??mam k?lt?rel bir ?retim. ?lerde yap?lacak daha kapsaml? yap?tlar i?in bir taslak olabilir. K?lt?rel bir olgu olarak d???n?yorum. Bu ?a?da h?l? ?dengbejlik? k?lt?r?n?n devam etmesi ?nemlidir. Ya?and???n? g?stermek yeni sentezlere zemin sunabilir.

Se?imlerde ba??ms?z adaylar hakk?nda ne d???n?yorsunuz?
En ?nemlisi, ba??ms?z adaylar?n G?neydo?u?da 30 civar?nda, metropollerde de 3-5 aday?n se?ilmesi Meclis?te ciddi bir ses ??karabilir. Kral ??plak diyen ya da verili sistemi oldu?u gibi kabul eden de?il de itiraz eden bir durumun yarat?lmas? umut olabilir.
(?stanbul/EVRENSEL)

---

Documenta?da k???kler b?y?klere anlat?yor

Kariyeriniz a??s?ndan ne anlama geliyor, Documenta?
Bu seneye kadar yap?lan Documenta?lar, hep d?nya sanat? a??s?ndan en son olgular?, anlay??lar?, aray??lar? b?nyesinde bar?nd?r?rd?. Kariyerlerinin zirvesinde yer alan feti?le?mi? pop?ler sanat?? listelerinin kat?ld??? i?leri sergiliyorlard?. Bu sefer ise Documenta?n?n k?rat?rleri bunu yap?bozuma u?ratarak; star sanat?? listesi yerine farkl? lokal yerlerden gelen sanat??lar?n i?lerini bir araya getirdiler. Yay?n, kurat?r ve pratik anlam?nda. Yani Paris, Londra, New York, Amsterdam gibi sanat merkezleri olurdu. G?n?m?zde, k?reselle?me ?a??nda teknolojinin geli?mesiyle insanlar d?nyadan rahat haberdar oluyor. ?nternet ?zerinden bile yeni ??k??lar, teoriler, ?retimler izlenebiliyor. Art?k sanatsal ?retimler periferi ?lke ya da k???k ?ehirlerde bile -merkez d???- b?lge-lerde de sergilenebiliyor.

Documenta?da Lenin?den yola ??karak sorulan ?Ne Yapmal?? sorusu neyi ama?l?yor?
Ne yapmal? sorusu sonu?ta e?itime gidiyor. Sanatsal ?retimlerde elitist, y?ksek sanat? savunmak yeri-ne; sanat? kitleselle?tirecek ve daha fazla ki?iye ula?ma amac?n? ta??yor. Ya da dil ?zerinden ?al??mak gerekiyor. Ayn? zamanda izleyiciyi de e?itecek kurat?rler prati?i gibi d???n?n. Documenta?da normalde bir m?zeye gitti?inizde oran?n bilir-ki?ileri tan?t?m yapar. D?nyadan bir?ok gen?, ?ocuk getiriliyor, Documenta?da ?al??mas? yer alan 140 sanat??n?n ?retimlerini, ?u an onlara anlatt?r?yorlar. Konsepti, kavramlar?, sanat?n tarihini k???kler b?y?klere anlat?yor. Yani hiyerar?ik, yerle?ik ili?kileri ters y?z eden bir anlay??.
?nan K?z?lkaya