Se?im sonu?lar? nas?l okunmal??

22 Temmuz se?imleri, T?rk siyaseti ve parti sisteminde 3 Kas?m se?imleriyle ba?layan yeni se?men safla?mas?n?n artarak devam etti?ini g?sterdi. Parlamentoya ilk kez bu ?l??de ba??ms?z milletvekilinin girmesiyle, MHP oylar?ndaki y?kselme bir yana b?rak?ld???nda, AKP?nin oy g?c?n?n peki?mesi, CHP oylar?n?n ?donmas?? s?z konusu safla?madaki dura?an halin g?stergesi olarak okunabilir. 22 Temmuz se?iminin bu niteli?i dolay?s?yla, se?imi siyaset bilimi literat?r?ndeki ?normal ya da s?regiden se?imler? kategorisine sokabiliriz.
Se?im ?ncesinde se?menlerin her ?eye ra?men parti tercihlerinden ?iddetli bi?imde sapmay? gerektirecek politik, ekonomik sorunlar ya?anmad??? i?in, bu se?im T?rk siyasetindeki ola?an ak??? yans?tm??t?r. Bu ola?an ak???n g?stergesi, AKP?nin 4.5 y?ll?k iktidar? boyunca uygulad??? her t?rl? politikan?n sonucu olarak toplumla kurdu?u ba??n g??lenmesi, CHP?nin devleti toplumu hizaya sokma misyonunu a?ma hedefinin ?tesinde herhangi bir sol gelecek ?nermesiyle toplumun kar??s?na ??kamamas?, MHP?nin ?f?rsat bu f?rsat deyip? G?neydo?u?da akan kan?n ?zerinden toplumla kurdu?u temsiliyet ili?kisinin partinin oyunu neredeyse ikiye katlamas?d?r. AKP?nin oylar?n? 3 Kas?m?a g?re belirgin bi?imde art?rmas? yan?nda, MHP ve CHP?nin siyaseten hal-i p?r melalleri veri al?nd???nda, ya?anan se?men dalgalanmalar?na ra?men, bu durum parti sistemindeki mevcut g?? dengesini de?i?tirecek ?l??de olmam??t?r. Bu y?n?yle de 22 Temmuz, se?im ?ncesindeki ola?an durumu yans?tt??? i?in ?s?regiden se?im? ?eklinde ifade edilebilir. Bu tablonun d???nda, asl?nda sosyolojik dokusu 3 Kas?m?da net olsa da, antidemokratik ?lke baraj? nedeniyle, parlamentoya giremeyen K?rt adaylar?n bu kez ?ba??ms?z aday? form?l? ile parlamentoya girmeleri, sistemdeki temsil krizinin ?zellikle bu ?rnekle b?y?k ?l??de a??ld???na i?aret ediyor.
22Temmuz dersleri ve AKP
AKP?nin 4.5 y?ll?k iktidar?nda T?rkiye?de gelir da??l?m? adaletsizli?inin tasfiyesine y?nelik radikal toplumsal adalet temelli politikalar ?retilmemesine ra?men, bu partinin neredeyse 2 se?menden birinin oyunu alarak yeniden iktidar olmas?, AKP d???nda t?m siyasi parti ve akt?rlerin almas? gereken derslerin oldu?unu d???nd?rtmekte. Her ?eyden ?ne belirtilmesi gereken; atama yoluyla sistemin b?rokratik ayg?t?na yerle?mi? sivil ve askeri kadrolar?n toplum m?hendisli?i projeleriyle bu toplumu hizaya sokman?n m?mk?n olmad??? net bi?imde anla??lm?? oldu. 27 Nisan e-muht?ras? bu anlamda bir yandan ters teperken, muht?radan beklenen i?lev yerine, yurtta?lar tercihleriyle kimi iktidara ta??rlarsa ta??s?nlar, sisteme, sistemin kaderini tayin etme konusunda damgas?n? vurdular. Muht?ra nedeniyledir ki bir toplumsal reflekse d?n??en se?men tercihleri AKP?yi ola?an bir demokratik rekabet ortam?nda daha a?a??larda kalabilecek oylar?n?n artmas?na zemin haz?rlad?. AKP?nin y?kseli?i tabii ki tek ba??na bu fakt?rle a??klanamaz. ?zellikle ?lkenin bat?s?ndan do?usuna gidildik?e ?dindar cumhurba?kan?n? se?tirmediler s?ylemi? siyasete antidemokratik 27 Nisan m?dahalesiyle birle?ince do?udan bat?ya kuzeyden g?neye se?im co?rafyas?n?n neredeyse tek akt?r? olarak bu parti g?zlenmi?tir. AKP?nin y?kseli?inde tabii ki ma?duriyet refleksi ?zerinden se?menle irtibatlanma kadar, ekonomik, sosyal meselelere h?k?metinin yakla??m? etkili oldu. AKP?nin ideolojik konumlanmas?, temel ve ?ncelikli tercihleri ba?lam?nda, var olan ekonomik temelli stat?konun idamesi temelindeki yakla??mlar? nedeniyle tipik bir sa? parti oldu?una ku?ku yok. AKP?nin en ?nemli fark?, sa?a ?zg? k?lt?rel ?ncelikleri sola ?zg? olmas? gereken se?men i?in basit ama ?ncelikli ekonomik ?nceliklerle harmanlay?p, topluma hizmet ve se?enek olarak sunmas?d?r. AKP?nin ba?ar?s?nda ?nemli bir pay? oldu?u iddia edilen sosyal belediyecilik bundan ba?ka bir ?ey de?ildir. 70?lerde sol belediyecilik bug?n ?slami-k?lt?rel motifler ve yerel iktisadi a??l?mlarla ?zg?n bir se?enek olarak AKP taraf?ndan topluma sunuluyor ve bunda ba?ar?l? da olunuyor.
CHP?nin tak?l?p kald??? yer
T?rk siyasal modernle?mesinin biricik kurucu siyasal ayg?t? olarak 1920?lerin ortalar?ndan itibaren devlet eliyle i?levini yerine getiren CHP, 90?lar?n ikinci yar?s?ndan itibaren Baykal ve ekibinin ?nc?l???nde yine bu devlet?i kabu?una ?ekildi. Bu kadronun ?nc?l???nde parti topluma elini uzatma yerine, hep devlet?i se?kinlerle tokala?may? tercih etti, bunu yapt?k?a da CHP ile temasa haz?r kitle kendisini CHP?ye potansiyel olarak yak?n g?rse de, de?erler ba?lam?nda devlet?i CHP?lili?in uza??nda hissetti?i i?in partiden uzakla?t?. 22 Temmuz sonu?lar? bu uzakla?man?n vard??? nihai noktaya i?aret etmektedir. Son y?llarda kamuoyunda berrakla?an CHP foto?raf?, devlet-toplum yabanc?la?mas?n?n bu parti eliyle s?rd?r?lmesine se?menin g?sterdi?i do?al bir refleks olarak okunmal?. G?n?m?zde militarizm takviyeli se?kinci modelleri ?nc?lleyen alternatifler iflas edip, yerini demokratik-sivil a??l?mlara b?rakmas?na ra?men, CHP se?kinleri kurtulu?u hep resmi ?niforma destekli siyasette arad?. Toplum, siyaset ve siyaset?i s?n?f?ndan ne talep ettiyse, CHP?nin onlara takdim etti?i yeg?ne ?ey; devletin toplumdan resmi istekleri oldu. A?, i?, sosyal g?venlik, adil gelir da??l?m? talepleri, cumhuriyet?i, laik?i politik dilin aras?nda silikle?mi?, bu talepler sessizlik sarmal?nda talep edenlerle birlikte kaybolup gitmi?tir. Sonu?ta toplum da art?k kolayl?kla merkez sol ile ge?mi?te kurdu?u s?n?rl? ba? yerine, yeni siyasal duraklarda mola veriyor.
Baykal se?imden sonra yapt??? ilk a??klamada 22 Temmuz?da as?l ??kenin merkez sa? oldu?unu, bu nedenle CHP?de yoluna genel ba?kan olarak devam edece?ini ilan ederken, T?rkiye?nin CHP?ye, ?al??malar?na ihtiyac? oldu?unu belirtti. Bunun anlam?; CHP?nin Baykal ile, Baykal??n da CHP ile yola devam edecek olmas?d?r. Se?im sonu?lar? CHP?nin y?r?d??? devlet-stat?ko takviyeli yolun ??kmaz sokaklarla dolu oldu?unu g?sterdi. CHP?nin mevcut, ideolojik, ?rg?tsel zafiyetlerini a?madan yoluna devam etti?i takdirde, ??kmaz sokaklarda kaybolaca??ndan ??phe duymamak gerekir. CHP ancak sosyal demokrat vizyonunu g?ncelleyip, derin ekonomik e?itsizliklerden, s?n?fsal farkl?la?malardan usanm?? bir toplumda ?ncelikli alternatif sol ekonomi politikalar? ?retti?i takdirde, tektiple?mi?, aynile?mi? sa? se?eneklerden ve partilerinden farkl?la??p, en az?ndan sosyal demokrat e?ilimli se?men i?in cari bir parti haline gelebilir.
Ba??ms?zlar?n parlamentodaki i?levleri
Se?im sonu?lar?na g?re parlamentoya giren ba??ms?z adaylar?n say?sal g??leri veri al?nd???nda, her ?eyden ?nce 12 Eyl?l??n bir siyasal kal?nt?s?n?n daha, demokratik se?men tasfiyesi ile nas?l tarihe g?m?lebilece?i kan?tlanm?? oldu. Ke?ke bu model y?llar ?nce denenseydi. Bundan sonraki s?re?te MHP?li bir parlamentoda ba?ta K?rt sorununun demokratik ??z?m? olmak ?zere, b?y?k bir uzla?? temelinde temel sorunlar?n ??z?m?ne katk? koyma noktas?nda DTP?lilere ?nemli i? d???yor. K?rt sorununun parlamento ?at?s? alt?nda ??z?m? konusunda b?t?n akt?rlerin g?sterece?i ?aba son tahlilde T?rkiye?nin siyasi ba?ar?m hanesine olumlu bir puan olarak yaz?lacakt?r. Taraflar?n birbirini, varl?klar?n? d??lamadan, ?tekile?tirmeden ve marjinalize etmeden bulunacak ??z?mler, ?lkenin t?m co?rafyas?nda bar?? i?inde ya?aman?n zeminini haz?rlar. Parlamentoya giren ba??ms?zlar?n say?sal konumu, K?rtlerin ge?mi?te ya?ad?klar? temsiliyet zaaf?n?n ?nemli ?l??de a??ld???n? da g?stermekte. Bundan sonraki s?re?te at?lmas? gereken somut birlikte ya?amaya dayal?, bar?? temelli ad?mlar at?ld??? takdirde, umutlar?n ger?e?e d?n??mesini birlikte seyredebiliriz. Tersi bir durum, sorunlar? daha ??z?lemez noktas?na ta??r ve bundan T?rkiye kaybeder. 22 Temmuz sonu?lar?n?n ilan etti?i yal?n ger?eklik; se?menin ideolojileri yok saymad???, ama onun da ?tesinde, kendisini yok olmaktan kurtar?p, iktisadi, politik ve toplumsal olarak var edecek olan basit, fakat alternatif siyaset tahayy?llerinin yan?nda oldu?udur. B?t?n ?zg?rl?k??, demokratik, toplumcu se?eneklerin se?menin bu mesaj?n? ?ok iyi okumalar?, kendi siyasi ikballeri a??s?ndan zorunlu.

(*) Ege ?niversitesi Uluslararas? ?li?kiler B?l?m? Anabilim Dal? Ba?kan?
Do?. Dr. Tanju Tosun *