evrensel olmak

?air, ressam ve hukuk?u dostum Zihni Hazinedaro?lu?nun ?ok gen? ya?ta aram?zdan ayr?lmas?ndan sonra onun birka? ya? k???k karde?iyle daha s?k g?r???r olduk. Rag?p 1960 y?l?n?n ba?lar?nda y?zba?? r?tbesinde bir subayken, Ankara?da i?kili (biraz da politik) olarak g?venlik g??leriyle tutu?tu?u kavgadan sonra ordudan ??kar?lm??t?. ?htilalden sonra bir vesileyle Yass?ada?da tan?k olarak dinlendi?ini duymu?tum. Uzun zaman boks ?al??m??t?. Derecesi vard?. Burnunun hafif bas?kl??? yapt??? bu sporun an?s? olmal?yd?.
Rag?p sivil hayata ge?tikten sonra, iyi bir rastlant?yla arad??? i?i bulmu?tu. Devletin ?nemli bir teknik kurumunda uzmanl?k derecesinde bildi?i bir dal?n sorumlusu olarak i?e ba?lad?. Motor, direksiyon bilgisi yan?nda ??retici ?zelli?i, ?al??t??? kurumun gen? m?hendislerinin dikkatini ?ekti. ?Ayn? bordrodan maa? ald???? arkada?lar?na tatil g?nlerinde s?r?c?l?k kursu vermeye ba?lad?. Onunla ?al??anlar tez zamanda belgelerini (ehliyet) almay? hak ediyordu.
Sadele?tirilmi? motor ve direksiyon bilgileri dosyas? nicedir kitapla?may? bekliyordu.
Hi? evlenmeyen Rag?p??n unutamad???m bir ?zelli?i, ne kadar i?kili olursa olsun, direksiyona ge?ti?i s?rada, a??klanmas? olanaks?z bir uyar?yla din?le?ti?i idi.
***
Rag?p??n b?y?k a?abeyi ?T??y? bitirdikten sonra, 1950?lerin ba??nda g?? etti?i Yenid?nya?da zamanla mesle?inde ba?ar?l? bir grafi?e ula?m??; evlendi?i Amerikal? kar?s? ve ?ocuklar?yla ya?ay?p gidiyordu. ?lkesine pek gelmedi?inden, Rag?p?la k?zkarde?i ve yak?nlarda yitirdi?i a?abeyi s?rayla, hemen her y?l ABD?ye a?abey ziyaretine gidiyordu.
***
Emekli y?zba??, eski boks?r ve d?rt d?rtl?k otomobil uzman? Rag?p arkada??m, ?70?lerin ba??nda son kez gitti?i ABD?de (??nk? yakaland??? onulmaz bir hastal?k nedeniyle uzun bir s?re yata?a m?hland?, sonra aya?a kalkar gibi oldu?unda art?k i? i?ten ge?mi?ti. O koca adam, nice g?zel birikimiyle ?te yakaya ge?ti.) ba??ndan ge?en bir olay? anlat?rken h?l? garipsese de bundan yine bir ne?e pay? ??karmaya ?al???yordu.
Neden ni?in gerekmi?se, arkada??m kendisi i?in s?r?c? belgesi almak ?zere ilgili yere ba?vurmu?. Sonunda s?nava al?nm??. ?lk soru ??yle:
?En iyi ?of?r kime derler??
B?yle soru da olur mu yahu? Evet, s?nav salonunda T?rk?e b?yle m?r?ldanm?? arkada??m.
S?nav j?risine bak?p durmu? bir s?re. Ankara?da ?ehliyet? ald?rd??? m?hendisler g?z?n?n ?n?ne gelmi?. Evde, matbaaya g?t?r?lmeyi bekleyen koca dosya sanki nanik yap?yor ?teden?
Adam?n daha ilk soruda bunald???n? g?ren j?rinin ba??, kopya verir gibi, ama biraz y?ksek bir sesle arkada??ma sesleniyor:
?En iyi ?of?r, kalkmas?n? ve durmas?n? bilen kimseye denir!?
***
Rag?p, sahiden Amerika?da ?ehliyet? s?nav?na girmi? miydi? Hadi girdi diyelim; b?yle bir soruyla kar??la?m?? olabilir mi? Benden sekiz on ya? b?y?kt?. Genelde az konu?ur, ama sigara ve i?kiyi ?ok?a t?ketirdi arkada??m; ama o g?ne de?in, dolayl? dolays?z, ?aka ve abart?yla s?sledi?i bir anlat?s?n? an?msam?yordum. Aradan otuz k?sur y?l ge?ti. Acaba diyorum, kendisinden fazla s?z edilmesini sevmeyen dostum, bu ironisini ABD ?zerinden mi bizlere duyurmak istemi?ti.
***
Bu s?z?n sanat, edebiyat, medya, politika ve hemen her u?ra? insan? ?zerine uygulanabilir bir ?l?? olup olmayaca??n? d???n?rken heyecanland???m? an?ms?yorum. ?evremde geni? bir yelpaze ?izerek doland?m. Son elli y?ll?k tarihimize e?ildim. Biyografilerinden yola ??karak yabanc? ?lke ?nl?lerinden tan?d?klar?m? masaya yat?rd?m.
Kalkmak? (ve zaman? geldi?inde) Durmak? Bir insan?n b?t?n ?mr?n? ?er?eveleyen, b?ylelikle de onu anlaml? k?lan ?Ba?lad??? i??e bir g?n ?Buraya kadar? diyebilmek herhalde kendisini de a?an bir eylem olmal?d?r. Ki?inin damar?nda dola?an kan? gibi, elini el yapan parmaklar? gibi vazge?emedi?i i?ini, u?ra??n? g?n gelip ?Yetti gayr?? diyerek bir k??eye ?ekilmesi nas?l bir sondur?
Daha yak?nlarda, ?stanbul?da. Sahnede, oynad??? rol?n gere?i imi? gibi, elini kalbine zar zor g?t?rerek y???l?p kalan tiyatrocu?
Durabildi?i, g?rebildi?i ve ellerinin onu terk etmedi?i ana kadar hep ayakta, paletinin kar??s?nda bin y?ll?k dostu renk ve desen cad?lar?yla s?yle?erek ?al??an ya?l? ressam?n inad? ve mutlulu?u nas?l a??klanabilir?
Yaz? masas?n?n ba??nda sadece s?zc?klerle nice hayatlar yarat?rken, ?ok kez d??ar?daki hayat?n yaratc?s?ndan daha da adil davranan; kahraman? hastaland???nda kendisi de ?z?l?p yata?a d??en yazar (Balzac) acaba ne zaman ?durmas?n?? bilecektir?
?leri ya??nda y?netmenli?ini s?rd?ren sinemac??
Sanki Tanr??ya inat, hatta onunla yar???rcas?na heykel yapanlar?
Bilindi?i gibi, yarat?m?n biricik dinamosu beyinsel etkinlik ayakta oldu?u s?rece, hi?bir sanat?? ?Buraya kadar? demek ?ans?na ya da ?anss?zl???na sahip olamayacakt?r. ?Yeter ki sol memenin alt?ndaki cevahir? s?k? dursun!
***
??e tersten ba?lad?k san?r?m. Peki yarat?c?lar i?in ?Kalkmas?n?/ba?lamas?n?? bilmek ne demek ola? Denebilir ki bu konuda her yarat?c?n?n ?yk?s? farkl?d?r, hatta bir yerden sonra nerede, nas?l ba?lad??? an?msanmaz bile; ?ba?lad??? g?nden beri hep b?yle idi sanki? diye var say?l?r.
Tabii b?t?n bunlar, yarat?c? insan soyunun has ?ocuklar? i?indir.
***
Toplumumuzda iyi ?of?r k?mesinde sayabilece?imiz her meslekten insanlar elbette vard?r. Zaman zaman i?lerinden ?e?itli nedenlerle durmas?n? bilmeyenler de ??kabiliyor. ?zellikle nice politikac?n?n s?rekli ?resmi ge?it? s?ras?nda ya?ad??? hazinden ?te trajikomik durum ibret vericidir.
Vars?n canlar? sa? olsun!
Dost okurlara
Folklor/Edebiyat 50. say?ya ula?t?. (2007/2) ?air ve Yazar Metin Turan??n y?netiminde ??kan ?? ayl?k bu k?lt?r dergisinde halkbilim, ileti?im, antropoloji, sosyoloji, m?zikoloji, tarih ve edebiyat yaz?lar? yer almaktad?r.
Remzi ?nan