03 Ağustos 2007 00:00

Antonioni: Metafizik gerilimi o yaratt?

B?y?k ?talyan sinemac? Michalengelo Antonioni?nin 94 ya??nda, Ingmar Bergman?dan bir g?n sonraki ?l?m?yle, Avrupa sanat camias? g??l? bir temsilcisini daha kaybetti.

Paylaş

B?y?k ?talyan sinemac? Michalengelo Antonioni?nin 94 ya??nda, Ingmar Bergman?dan bir g?n sonraki ?l?m?yle, Avrupa sanat camias? g??l? bir temsilcisini daha kaybetti. Oysa, Bergman??n tersine Antonioni?nin b?y?k yarat?c?l?k devri, pazartesi gecesi ger?ekle?en ?l?m?nden ?ok daha ?nce bitmi?ti asl?nda.
Sanat??n?n hayranlar?, son filmi olan, 2004 yap?m?, modas? ge?mi?, beceriksizce yap?lm?? ?erotik? film ?Olaylar?n Tehlikeli Dizili?i?ni (Il filo pericoloso delle cose) herhalde hat?rlamak istemezler. Bu film, Wong Kar-Wai ve Steven Soderbergh ile birlikte Eros adl? bir ??lemeye aitti.
Oysa bundan onlarca y?l ?nce Antonioni ilham veren imgeler ve temalarla dolu etkileyici, g??l? filmlere imza atard?: Bunlar aras?nda en ?ok ?ne ??kan, ?60?lar?n ilk yar?s?nda yapt??? siyah beyaz ??leme G?ne? Tutulmas? (L?Eclisse), Gece (La Notte) ve Macera (L?Avventura) olmu?tu. Bu filmler, De Sica ve Rosselini gibi y?netmenlerin Yeni Ger?ek?ilik anlay??lar?yla kesin bir kopu? anlam?na geliyordu. Ak?c? bir tarzlar? vard?; r?ya, kabus ve s?radan hakikat aras?ndaki ??gende yeni bir d?nya in?a ediyorlard?.
Ayr?ca bir ?aba g?stermeden yaratt??? atmosferiyle, Antonioni?nin filmleri genelde ?talya?n?n zengin ve mutlu az?nl???n? ??k?? noktas? olarak ele al?r, buradan geni? bir yabanc?la?ma duygusuna ula??p g?nl?k varolu?u sorgulamaya giri?irdi. Asl?nda onun film anlay??? ?ger?ek? d?nyan?n ard?nda i?leyen gizemli ve esrarengiz g??lere bir bak?? atmaktan ibaretti.
Bunun arkas?ndan ?60?lar ve ?70?lerdeki ?ngilizce filmleri geldi. Aralar?nda en bilinenler, California?n?n k?lt?rel kar??l??? ?zerine bir deney yapt??? Zabriskie Noktas? (Zabriskie Point), Jack Nicholson?la ?ekti?i kimlik de?i?tirme dramas? Yolcu (The Passenger) ve do?ru ya da yanl?? en ?nl?leri 1966 tarihli Cinayeti G?rd?m (Blowup). Cinayeti G?rd?m?de David Bailey/Austin Powers tad?nda bir moda foto?raf??s?n? David Hemmings canland?r?r. Vanessa Redgrave ise gen? ve g?zel kahraman ve filmde bir de ?l?mc?l bir s?r bar?nd?rmas? muhtemel bir do?u Londra park? var. Foto?raf??, parkta ?ekti?i bir pozu g?r?nce ?ok ?a??r?r. ?ekti?i foto?raf? b?y?t?nce oradaki gri ?eklin bir ceset oldu?unu fark eder. Yani, bilmeden bir cinayeti belgelemi?tir. Acaba ?yle midir?
Film, ba? d?nd?ren Londra (Swinging London) efsanesinin hayati bir par?as? haline geldi. Bir s?re, geveze s?n?flar?n konu?malar?na malzeme oldu ve beyaz perdede ve edebiyatta ?metafizik gerilim? t?r?n? ortaya ??kararak g?revini yerine getirdi. Bu t?rde, geleneksel su? dramas?n?n malzemesi kullan?l?r ama tek fark?; sonunda inand?r?c? bir a??klama yap?lmas? gerekmez.
Bundan iki y?l ?nce, Michael Haneke?nin m?thi? filmi Sakl??n?n (Cach?) finalindeki okul kap?lar?n?n kapanma sahnesini, seyirciler kendilerinden ge?erek inceledi ve s?ylendi?i gibi olaylar?n ipu?lar?n? bulmaya ?al??t?. En az?ndan bir k?sm?, bundan ?nce en son ne zaman kitlelerin masum g?r?n??l? bir sahneyi netameli, bilin?alt?na hitap eden bir ayr?nt? i?in sorgulamaya davet edildi?ini hat?rlam??t?r. Cinayeti G?rd?m?de ?yle olmu?tu. Elbette, filmin ?zg?n ad? ?Blowup?ta bile bir belirsizlik vard?: Kastedilen b?y?tme mi, yoksa patlama m??
Zabriskie Noktas??n?n sonundaki yap?, simgesel olarak patlat?l?p tuz buz edildi. B?ylece ayr?nt?l? soru?turmalarla, ele?tirel sorgulamalarla, Antonioni?nin demek istedi?i ?u olabilir: Her ?ey eninde sonunda huzurumuza kastedebilir. Sonunda kar??m?za ??kan, ya yarars?zl?kt?r ya da d??manl?k. Her anlamda bir patlama...
Cinayeti G?rd?m filmine zaman ?ok nazik davranmad?. ?imdi izleyiciler filmin sonunu gizemli de?il tersine ?nemsiz bulabilir, bunun da Antonioni?nin bu ?ok parlak olay? irdeledikten sonra akl?na ba?ka yeni fikir gelmedi?inin g?stergesi oldu?unu d???nebilir. ?tiraf edeyim, ben de ?yle d???n?yorum.
Ondan ?nceki filmi Macera, benzer fikirlerle yap?lm?? ?ok daha ba?ar?l? bir film. Gen? bir kad?n kaybolur ve onu arayan arkada??yla erkek arkada??, birbirlerine do?ru y?nelmeye ba?larlar. Kad?nla ilgili bir cevap bulamay?z. Ger?ekten var oldu mu? Yasak bir a?k?n hikayesini mi izlemekteyiz? Yoksa bir k?ssadan hisse mi? Belki de ama?, standart beklentilerden ka??n?p seyircinin zihinsel topac?n? iyice d?nd?rmektir.
Antonioni?nin 1950 yap?m? ilk filmi Bir A?k?n G?ncesi (Cronaca di un amore), Yurtta? Kane?e benzetilmi?ti. Onda da karakterler, ?lm?? bir insan?n arkada?lar?n?, hayatlar? hakk?nda yan?tlar bulmak i?in sorguluyordu. Asl?nda Antonioni, yarat?c? geli?mesini, yan?tlar vermeyi reddetmekte buldu.
K?lt filmi Yolcu ise en az?ndan ?ok ?a??rt?c?d?r. Ya?amaktan b?km?? bir haberci olan Nicholson, ?l? bir adam?n pasaportunu al?r ve bir silah t?ccar?n? aramak i?in yollara d??er. Metafizik bir gerilim olan Cinayeti G?rd?m??n tam tersidir: Zorlay?c?, acayip, biraz Beckett, biraz Pinter...
Belki Antonioni?nin t?m eserleri zamana dayanmaz. Ancak erken d?neminde yapt??? b?y?k ??lemeden, fikirler ve imgelerle yapt??? cesur deneylerden ve sineman?n olas?l?klar?na duydu?u tutkudan dolay?, Avrupa?n?n yeti?tirdi?i beyaz perdenin en b?y?k ?airlerinden biri olarak hat?rlanmay? hak ediyor.
(The Guardian)

Hayat?n?n filmleri
Macera (L?avventura, 1960):
Sicilya k?y?s?nda bir k?z kaybolur
Gece (La Notte, 1961):
Sadakatsizli?in hikayesi, ba?rolde Marcello Mastroianni
G?ne? Tutulmas? (L? Eclisse, 1962):
Bir gen? k?z ile gen? bankerin ??lg?nca a?k hikayesi
K?z?l ??l (Il Deserto Rosso, 1964):
Antonioni?nin ilk renkli filmi
Cinayeti G?rd?m (Blowup, 1966):
Ba? d?nd?r?c? Londra?n?n filmi
Zabriskie Noktas? (Zabriskie Point, 1970):
??renci eylemlerinin ve polis ?ld?rmenin ?yk?s?
Yolcu (The Passenger, 1975):
Jack Nicholson, Afrika?da y?lg?n bir haberci
Peter Bradshaw
ÖNCEKİ HABER

Savrulan, yok say?lan insanlar AKP?ye oy verdi

SONRAKİ HABER

?Fo?a?ya bir m?ze kurulsun?

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...