Susuzlu?un sorumlusu kim? - 2

1966 y?l?nda D?nya Bankas??n?n (DB) verdi?i bir krediyle ?stanbul su ve kanalizasyon projesinin yap?m? ba?lanaca?? i?in ?stanbul Su ve Kanalizasyon ?daresi (?SK?) Anadolu Yakas? B?lge M?d?rl????n?n ba??na getirilen ?n?aat Y?ksek M?hendisi, ve Su M?hendisi ?nder ?eri, ya?anan susuzlu?un g?revde oldu?u y?llarda bile bilindi?ini dile getirdi. O d?nem ?DB?nin de?il de T?rkiye?nin ??karlar? i?in politikalar haz?rlanm?? olsayd? bug?n su s?k?nt?s? ya?anmayacakt?? diyen ?eri, Melen Projesi dahil olmak ?zere haz?rlad?klar? projelerin dahi yap?lmas? halinde ?stanbul?un su konusunda b?y?k sorunlar ya?ayaca??n? dile getirdi.
?Devletin su politikas? politikas?zl?k. Susuzlu?a kar?? en ?nemli ??z?mlerden biri ar?tma. Ar?t?ld?ktan sonra, kullan?lan sular bile i?me suyu olur. Hadi i?meyelim ama sulamada ve di?er ihtiya?larda kullanal?m. Bu sayede su barajdan al?nmam?? olacak? diyen ?eri 1973?te DB taraf?ndan yap?lan deniz de?arj?n?n ?ller Bankas? taraf?ndan Amerikan-T?rk ortakl???yla revize edildi?ini ancak hi?bir de?i?iklik yap?lmad???n? kaydetti.
?Belediyelerde i?leri uzmanlar de?il baz? rant ?evreleri idare ediyor. E?er belediyelerde ve devletin di?er kurulu?lar?nda y?netim bilirki?ilerin, uzmanlar?n elinde olsayd? bu denli b?y?k bir su s?k?nt?s? ya?anmazd?. Eyl?lde su s?k?nt?s?n?n ?iddetlenece?i biliniyor. E?er dikkatli olunmazsa sonu?lar? a??r olacak? uyar?s?n? yapt?.
?evre katliam?n?n ?n? a??ld?
Su politikalar?n?n yan? s?ra o d?nem yap?lan ?merli ve Alibey barajlar?n?n da yanl?? yap?ld???n? ifade eden ?eri ?Deniz ar?tmas? yerine deniz de?arj? yapt?lar. 1970?lerde Afrika?da ar?tma tesisi yap?l?yordu, bizde deniz de?arj? yap?ld?. Denizi kirletiyor, bal?klar ?l?yor diye yazd?k, fakat hi?bir ?ey yap?lmad?.? diyen ?eri, o d?nem yap?lanlarla hem susuzlu?un hem de ?evre katliamlar?n?n ?n?n?n a??ld???n? s?yledi. ?Barajlarda su k?tl??? ya?anaca?? belliydi, s?rekli artan n?fus ve barajlar ?evresindeki s?rekli konutla?ma nedeniyle su kaynaklar? kirleniyor ve yok oluyordu? diyen ?eri, d?nemin ?stanbul B?y?k?ehir Belediye Ba?kan? Recep Tayyip Erdo?an?a bir televizyon program?nda suyun kirli oldu?unu, hatta insanlar? ?ld?rebilecek kadar kirli oldu?unu s?yledi?ini, Erdo?an??n ise ?Ben i?iyorum. Bana bir ?ey olmuyor. Bu suyla di?lerimi y?k?yorum? dedi?ini fakat suyun kontrolden ge?irilmesini kabul etmedi?ini belirtti. ?eri b?t?n susuzluk ve kirlilik uyar?lar?na ra?men ?nlem al?nmad???n? da ifade etti.
Gelece?imizi kaybettik
T?rkiye?nin bir su politikas?na sahip olmad???na dikkat ?eken ?eri, ?DB o d?nem bir miktar para verdi-ba???lad?, ama bu paray? bizim ?nerece?imiz gibi kullanacaks?n?z dedi. ?Bizim yollayaca??m?z m?hendisler bu projeyi yapacak? dendi. Avrupa?dan m?hendisler geldi, projeler yap?ld?. Birileri belki ?? kuru? g?t?rd? ama biz sonradan anlad?k ki asl?nda daha b?y?k ?eyleri, gelece?imizi kaybettik. Yani suyumuzu...? diyerek ya?anan s?reci anlatt?.
?nder ?eri, ?e?meden akan suyu inceletti?ini ve i?inde ?ok say?da bakteri bulundu?unu, suyun y?z ve a??z y?kamak i?in temiz olmad???n? belirterek ?e?meden gelen su i?in bile ar?tma tesisi kurulmas? gerekti?ini s?zlerine ekledi. Kendilerinin g?revlendirildi?i d?nemde DB taraf?ndan yabanc? m?hendislerin de g?revlendirildi?ini aktaran ?eri, aktar?lan kaynaklar?n DB ve m?hendislerinin istedi?i y?nde kullan?ld???n? ifade etti.
?eri o d?nem ilk olarak Alibey ve ?merli barajlar? ile kanalizasyon hatlar? yapmay? planlad?klar?n?, bunlar?n yan? s?ra gelecekte ?stanbul?un su s?k?nt?s?n? gidermek ?zere haz?rlanan ?n projeler de olu?turduklar?n? dile getirdi. Barajlar?n bug?nler i?in yetmeyece?inin bilindi?ini ve bu kapsamda projelerden biri olarak Melen?i haz?rlad?klar?n? dile getiren ?eri, ?Melen suyunun ?oktan gelmi? olmas? gerekiyordu. 1973?lerde o proje bitmi?ti. Ama belediyeler, m?teahhitler ve di?erleri kendi ??karlar? i?in projeyi bitirmediler? g?r???n? savundu.

---

Susuzlu?a ???z?m?: akarsular?n ?zelle?tirilmesi!

K?resel ?s?nma, beklenenin alt?nda kalan ya???lar ve geciken barajlar? nedeniyle kap?ya dayanan su krizi i?in h?k?met form?l?: Akarsu ve g?letlerin kullan?m hakk?n? 49 y?ll???na ?zel sekt?re satmak. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan? Hilmi G?ler, proje ?er?evesinde belirlenecek b?lgelerin sulanmas? i?in akarsular?n Yap-??let-Devret (Y?D) modeli ile ?zel sekt?re a??laca??n? bildirdi. G?ler, h?k?metin 4 ayr? projeden olu?an ve tar?msal sulama sorununu ?zel sekt?rle birlikte ???zmeyi hedeflediklerini? s?yledi.
??me suyu da g?ndemde
Haz?rlanan taslak ?al??maya g?re, T?rkiye genelindeki havzalar, sulama ihtiyac? da dikkate al?narak b?lgelere ayr?lacak. B?lgenin sulama sorununun ??z?lmesi i?in gereken tar?msal sulama barajlar? ?zel sekt?re yapt?r?lacak.
Projelerin bir sonraki ad?m?, tar?msal ama?l? suyun i?me suyu olarak da kullan?lmas? olacak. ??i ?stlenecek yat?r?mc?lar n?kleer santral projesinde oldu?u gibi ?yar??ma? modeliyle belirlenecek. Yar??ma yabanc? ?irketlere de a??k olacak. S?z konusu projeyle tatl? su kaynaklar? yap?lacak barajlarda tutulacak ve tar?msal sulamada kullan?labilecek.
Anayasa: Kamu yarar?
H?k?metin yeni projesi, su kaynaklar?n?n ?zel sekt?re devrinin Anayasa de?i?ikli?i gerektirip gerektirmedi?i sorusunu da g?ndeme getirdi.
K?y?lar?n devletin h?k?m ve tasarrufu alt?nda oldu?unu h?kme ba?layan Anayasa?n?n 43. maddesinde, ?Deniz, g?l ve akarsu k?y?lar?yla, deniz ve g?llerin k?y?lar?n? ?evreleyen sahil ?eritlerinden yararlanmada ?ncelikle kamu yarar? g?zetilir. K?y?larla sahil ?eritlerinin kullan?l?? ama?lar?na g?re derinli?i ve ki?ilerin bu yerlerden yararlanma imkan ve ?artlar? kanunla d?zenlenir? ifadesi yer al?yor.

---

?zele?tirmeler ve sonu?lar?

?zmit Kentsel ve End?striyel Su Temini Projesi (Yuvac?k Baraj?), Antalya Su ve At?ksu Genel M?d?rl????n?n g?rev ve sorumluluklar?n?n Frans?z ?irketi ANTSU?ya devri, ?e?me Ala?at? Su Temini ve Kanalizasyon Projesi, D?nya Bankas? kredileri ile hayata ge?irilmi?, projeler ile gelen su ?zelle?tirmelerinin, su fiyatlar?nda art??lar, yat?r?mlar?n gecikmesi, belli kesimlerin su hizmetinden yararlanamamas? ve uluslararas? tahkim gibi s?k?nt?lar? rahatl?kla g?r?n?r hale gelmi?tir.

---

Ankara?y? kurtar?rken b?t?n ?evre yok olacak

Ankara?daki su kaynaklar?n?n merkezi ve yerel iktidarlar taraf?ndan y?llar boyunca t?ketilmesi veya kirletilmesinin cezas?n? Ankaral?lar ?ekiyor. Y?llard?r, su sorununa ili?kin uzmanlar?n uyar?lar?na kulak t?kayan Ankara B?y?k?ehir Belediye Ba?kan? Melih G?k?ek ise, sanki bu sorunlar?n ortaya ??kmas?n?n sorumlulu?u kendisinde de?ilmi? gibi her g?n medya kar??s?na ge?ip a??klamalar yapmaktan ba?ka bir i? yapm?yor. Bir de bilim adamlar?n?n ve konunun uzmanlar?n?n kar?? ??kmalar?na ra?men K?z?l?rmak suyunu Ankara?ya getirece?ini belirtiyor.
Bilim adamlar?, K?z?l?rmak?tan Ankara?ya su ta??nmas?n?n, nehrin ge?ti?i b?lgelerde, ?zellikle Bafra Ovas??nda ekolojik dengenin bozulaca?? uyar?s?n? yap?yor. K?z?l?rmak Deltas? (Bafra Ovas?) Ramsar S?zle?mesi olarak bilinen BM Su Alanlar? Koruma S?zle?mesi?ne g?re T?rkiye?nin korumakla y?k?ml? oldu?u 12 alandan biri.
TMMOB?un verilerine g?re ise ba?kentin su ihtiyac?n?n kar??lanmas?n?n planland??? K?z?l?rmak??n su kalitesiyle ilgili de?erler ve i?me suyu de?erleri aras?ndaki ciddi fark ?nemli bir sorun yarat?yor. Bu de?erler ??yle:
??me suyu K?z?l?rmak??n suyu

Sertlik (FS)8.545.4

Klor?r mg/l8.0239.0

S?lfat mg/l21.0336.8
TMMOB taraf?ndan yap?lan a??klamalarda K?z?l?rmak??n ?evresindeki sanayi tesisleri taraf?ndan at?k sular ile s?rekli kirletildi?i, i?erdi?i s?lfat oran?n?n da g?n ge?tik?e artt??? belirtiliyor. Tar?msal sulama i?in bile risk ta??maya ba?layan K?z?l?rmak?tan i?me suyu ?ekilmesi vahim bir hata olarak de?erlendiriliyor.
Yarardan ?ok zarar getirecek
K?z?l?rmak?tan Ankara?ya su ta??nmas?n?n, havzadaki do?al dengeye getirece?i zararlar ise ??yle s?ralan?yor:

Tar?msal sulama azalacak, verimlilik d??ecek.

Nehir suyundaki azalma nedeniyle yeralt? sular? da azalaca?? i?in tar?mda kullan?lan kuyularda su kalmayacak.

Yeralt? sular?n?n kurumas? ormanlar? susuz b?rakacak.

Havzadaki yumurtlayan-yavrulayan ku? say?s? azal?rken, g??men ku?lar da rota de?i?tirmek zorunda kalacak.

Ku? say?s?ndaki azalma, tar?m alanlar?na zarar veren sivrisinek ve kene gibi b?ceklerin pop?lasyonunda art??a neden olacak.

Bu b?ceklerden insanlara bula?an K?r?m-Kongo Kanamal? Ate?i (KKKA) gibi ?l?mc?l hastal?klarda da art?? g?zlenecek.

Nehrin debisi azalaca?? i?in bal?k t?rlerinde azalma olacak.

Nehrin ge?ti?i b?lgelerde iklimi yumu?atma ?zelli?i ortadan kalkaca?? i?in k?? aylar?nda don olaylar? artacak ve meyve-sebze ?retimi azalacak.
YARIN: Susuzluk da kurakl?k da bir gecede ortaya ??kmad?
?ahin Do?an - Ceren Saran