tzinacapan?da, y?re?in b?y?d??? yerde...

Meksika gibi hem b?y?k, hem de tarihsel ve k?lt?rel a??dan ?ok zengin bir ?lkeyi anlayabilmek i?in ona olabildi?ince i?eriden ve halkla temas ederek bakmak gerekir. Bunu k?sa s?reli bir gezi ile yapabilmek ise ancak bir ?l??de m?mk?n olabilir.
??te bu nedenle Meksika?n?n tarihini ve bug?n?n? i?eriden ve derinden bilen bir sosyal bilimci olan Dr. Eduardo Almeida?ya, ?lkesini T?rkiyeli okurlara nas?l tan?tmak isteyece?ini sorduk.
1973 y?l?nda Tzinacapan yerlileri ile tan??an, y?llarca u?ra?arak onlar?n dilini ??renen ve yakla??k otuz be? y?ld?r bu k?yde yerlilerin var olma m?cadelesinin par?as? olan psikolog Eduardo Almeida, ?e?itli ?d?ller alm?? ve daha ?nemlisi, halk?n sayg?s?n? ve sevgisini kazanm?? bir bilim insan?.

Meksika?n?n ger?ekleri
Toplumla i? i?e olmaya ve toplum i?in ?al??maya inanan bir psikolog olan Eduardo Almeida, ?ok sevdi?i ?lkesini tan?mak isteyenlerin be? ?nemli ger?ekten haberdar olmas? gerekti?ini d???n?yor.
m Meksika, farkl? k?lt?rlerden insanlar?n ya?ad??? bir ?lkedir. Bu ?ok k?lt?rl? ?lkede 56 farkl? yerli halk ve k?lt?r yan?nda Avrupa, ?zellikle de ?spanya, Afrika ve Arap k?kenli k?lt?rel ??eler bir arada bulunmaktad?r.
m Meksika halk?, 100 y?l? a?k?n bir s?redir ?ok zorlu ve ac?l? bir demokrasi m?cadelesi s?rd?rmektedir.
m G?n?m?z Meksika ekonomisi, s?n?rlarla s?n?rl? olmayan sermayenin etkisinde, n?fusun y?zde 20?sini olu?turan ?st tabakay? beslemektedir. Bu durum acilen de?i?melidir.
m Meksika toplumu r??vet, ?rk??l?k, s?n?fsal ayr?mc?l?k ve ekonomik e?itsizliklerden mustariptir.
m Meksika?n?n gelece?i, Meksika halk?n?n dayan?kl?l?k, kendi kendine yetebilme, ?al??kanl?k, s?cakl?k ve konukseverlik gibi erdemlerini geli?tirebilece?i ko?ullar? ve yollar? yaratabilmesi durumunda parlak olacakt?r.

Tzinacapan?a yolculuk
Meksika?da halk?n, ?zellikle de k?rsal alanda geleneksel ya?amlar?n? s?rd?rmeye ?al??an yerli halk?n ya?am?n? biraz olsun tan?yabilmemiz i?in bize yine Eduardo Almeida yard?mc? oldu ve bizi Tzinacapan (okunu?u ?inakapan) k?y?ne g?t?rd?.
Tzinacapan, Meksika?n?n ba?kenti Mexico City?ye 6 saat uzakl?kta. Bu k?ye ula?mak i?in ?nce otob?sle, iki saat ?tedeki Meksika?n?n d?rd?nc? b?y?k kenti Puebla?ya gitmek gerekiyor. Renkli ve eski mimarisiyle insan? etkileyen Puebla?dan, bu sefer daha eski ve t?kl?m t?kl?m bir otob?s ile d?rt saat ?tedeki Cuetzalan?a ula??l?yor.
Pazar g?nleri Cuetzalan?da yoku? a?a?? inen sokaklar?n sonundaki meydanda renkli ve b?y?k bir kalabal?k toplan?yor. Ya?l? yerlilerin elleriyle hemen orada pi?irdikleri yiyeceklerin kokusu her yerde. Yiyeceklerin ?o?u ba?ka yerlerde bu?day ve pirincin g?rd??? ana besin i?levini g?ren m?s?rdan yap?l?yor; i?lerine konulan do?al ?r?nler de geleneksel. Yak?ndaki k???k d?kkanlardan b?lgede yeti?en lezzetli kahvenin kokusu geliyor. Etraftaki insanlar?n giydikleri renkli iplerle i?lenmi? g?mlekler de, b?lgede yeti?en ?e?it ?e?it meyveler de k???k meydanda kurulan bu pazarda sat?l?yor.
Cuetzalan?dan k?ye ula??m, ?st? kapal? ama yanlar? a??k, bir ?e?it dolmu? olarak i?leyen kamyonetlerle yap?l?yor. Kamyonetin arkas?ndayken yandaki demirlere s?k? tutunmak gerek, ??nk? k?vr?larak giden toprak yolda epey sars?nt? olmas? ka??n?lmaz. Kocaman yaprakl? tropik bitkilerin yolcular?n y?z?ne ve kollar?na s?k s?k ?arpt???, yemye?il yolun sonunda Tzinacapan k?y? var.

Dili ve k?lt?r? koruma ?abas?
Ge?im kaynaklar? m?s?r ve kahve olan Tzinacapan halk?, Orta Meksika?da konu?ulan dil olan Nahuatl dilini konu?uyorlar ve k?kenleri Azteklere uzan?yor. Aztekler, Meksika?n?n ge?mi?indeki en ?nemli uygarl?k say?l?yor ve ?spanyollar?n, yani istilac?lar?n gelmesi ile ?lkedeki Aztek k?lt?r? ciddi bir y?k?ma u?ram??. Bu y?k?m? anlatmak, zaman alacak ve y?rek isteyecek denli zor bir i?. Ama y?k?m?n tek boyutlu olmad???n? vurgulamak ?nemli. Yabanc?lar?n gelmesiyle yerli halk?n b?y?k ?o?unlu?u, ba????kl??? olmad??? biyolojik tehlikelerden ve k?t? muameleden telef olmu?. Yabanc?lar?n getirdikleri b?y?kba? hayvanlar, et ve ?r?nleri, yerlilerin beslenme pratiklerini ve do?al dengeyi bozmu?. G?n?m?zde sonu?lar? a??s?ndan en bariz olan de?i?imler ise dil ve dinde ger?ekle?mi?. Halk?n b?y?k ?o?unlu?u uzun s?redir H?r?stiyan ve Cuetzalan gibi k???k yerle?im yerlerinde bile en az 3-4 b?y?k kilise bulunuyor. ?spanyolca ise ?lkenin resmi dili ve devlet eliyle tek dil olarak zorlan?yor.
Meksika ?ok k?lt?rl? bir ?lke olmas?na kar??n e?itim, istilac?lar?n dili -asl?nda yabanc? dil- olan ?spanyolca yap?l?yor; yerel diller ve k?lt?rler ise devlet taraf?ndan destek g?rm?yor. Resmi dilin okullarda ??renilmesinde bir sorun yok. Sorun, yerel dillerin ve anadilin ??renilmesinin engellenmesiyle ortaya ??k?yor. Yerel dillerin ve k?lt?rlerin ku?aktan ku?a?a ge?mesi giderek daha da g??le?iyor. ?zellikle b?y?k kentlere g??en ailelerin iki ku?ak sonra anadillerini yitirdikleri biliniyor.
Tzinacapan?? farkl? k?lan, halk?n kendi diline ve k?lt?r?ne sahip ??kmas?n? sa?layan s?recin Eduardo Almeida ve arkada?lar? ile ba?ar?ya ula?m?? olmas?. Halka yukar?dan bakmayan, tam tersine halkla birlikte, halk i?in ??z?mler ?retmeye dayal? i?birli?i s?reci, k?yl?lerin hem ekonomik a??dan g??lenmesini, hem de basit uygulamalarla temel gereksinimlerin kar??lanmas?n? sa?lam??. ?rne?in evde sabah kahvalt?s? yapamad?klar? g?zlemlenen ?ocuklara, ?nce ilkokulda sonra da t?m ya?larda sabah kahvalt?s? verilmeye ba?lanm??. Okul ?ncesi d?nemdeki ?ocuklar?n gereksinimleri d???n?lerek yuva a??lm?? ve yuvada ?ocuklar?n kendi dillerini, oyunlar?n?, danslar?n?, k?lt?rel pratiklerini ??renmeleri i?in ortam yarat?lm??.
Bunlar olurken devlet birimleri destek olmaktan ?ok k?stek olmu?lar. Yuva a??ld??? zaman yuvada ?profesyonel ??retmen? olmamas? sorun edilmi?. T?pk? T?rkiye?de annelerin d?n???ml? g?rev alacaklar?, kolektif yuvalar?n mahallelerde a??lmas?na engel ??kar?lmas? gibi.

Y?re?in b?y?d??? yer
Hafta i?i her g?n, 2-4 ya? aras? 12 ?ocuk sabahtan ??leye dek yuvada oluyor ve kahvalt?y? birlikte yap?yorlar. Yuvada ?ocuklar?n kendi merak ve isteklerini ?n planda tutan, t?m duyu organlar?na d?n?k ??renmeyi destekleyen Montessori yakla??m? uygulan?yor.
Tzinacapan?da bizi en ?ok heyecanland?ran, i?te bu yuvay? ziyaret etmek oldu. ?lke ?ap?nda okullar yaz tatiline girdi?i i?in yuva da tatile giriyordu ve y?l sonu t?reni yap?lacakt?. Konuklar?n gelece?ini duyan ?ocuklar ve anne babalar, t?ren i?in bizi bekliyorlard?.
Anne babalar, b?y?kl? k???kl? karde?ler, okul aile birli?i ba?kan?, ??retmen Rosinda Rosario Segura ve e?i taraf?ndan sevin? ve pek ?ok merakl? bak??la kar??land?k. Uzun s?redir ?al??malar? koordine eden Francesco Sanchez Conde, bizim i?in uzun bir masa ay?rm??t?. Masan?n ?zerinde ise k?z ve erkek ?ocuklar i?in ayr? ayr? haz?rlanm?? arma?anlar duruyordu.
Yuvada ilk dikkatimizi ?eken, beyaz kartondan mart? ?eklinde kesilmi? ve tavandan iple sark?t?lm?? ku?lar?n her birinin ?zerine ?ocuklar?n isimlerinin yaz?lm?? olmas?yd?. Bir s?re sonra ??retmenin e?inin dikkatle haz?rlad??? ka??tlar?n ?y?l sonu diplomas?? oldu?unu ??rendik. Art?k her birimizin elinde iki ?ocu?a vermek ?zere iki diploma vard?. Diplomalar? incelerken ?Yolkeponjloyan? ba?l??? dikkatimizi ?ekti. Bu Nahuatl dilinde y?re?in b?y?d??? yer demek. Yuva i?in ise ?ocuk demek olan ?Conemej?den t?retilen ?Inchanconemej?, yani ?ocuk evi kullan?l?yor.
??retmen Rosinda Rosario Segura?n?n anne babalara ve bize hitaben yapt??? ?Ho? geldiniz? konu?mas?ndan sonra herkesin heyecanla bekledi?i an geldi ve ?ocuklar biraz tutuk, biraz ?rkek olarak g?r?nd?ler. Onlar i?in haz?rlanm??, boylar?na uygun masa ve sandalyelere oturup kocaman g?zlerle bize bakmaya ba?lad?lar. ?ocuklar bir t?ren etkinli?i de?il, ola?an g?nl?k etkinliklerini yapacaklard?. ??retmen, her birine bir ka??t da??tarak ?nlerindeki boya kalemleri ile resim yapmalar?n? istedi. Resimleri bittikten sonra s?ra oyun hamurlar? ile oynamaya geldi.
?ocuklar?n masas?na gidip onlar?n yapt?klar?na bakmak, her birinin yan?nda bir s?re kalmak, her birinin hamurla yapt??? ?ekle dokunmak ve onlarla daha yak?n bir ileti?im kurmak i?in birimiz dayanamayarak ?ocuklar?n yan?na gitti. Bu an, ne kadar harika olsa da uzun s?remedi, ??nk? ?ocuklar?n ?ok ilgisini ?ekti ve dikkatlerini da??tt?. O s?rada ??retmen onlara oynamalar? i?in legolar? getirmi?ti. ?ocuklar?n yapt?klar? t?m ola?an i?ler bitti?inde ??retmen, bu etkinliklerin amac?n? ve ?ocuklar?n geli?imi a??s?ndan yararlar?n? bizlere anlatt?. ?Masa ba?? ?al??ma bu kadar yeter, ?imdi dans zaman?? dendi?inde ise bu geleneksel dans i?in ?ocuklarla birlikte konuklar da aya?a kalkt?lar. Bazen yakla??k bir saat s?rebilen bu dans, konuklar?n biraz acemi, ?ocuklar?n ise biraz ?a??rm?? olmas? nedeniyle ?abuk bitti.
Dans?n ard?ndan beklenen an geldi! Y?l sonu diplomalar?n? konuklar?n vermesi istendi; her konuk iki ?ocu?a diploma verecekti. Elimizdeki diploman?n sahibinin ismi s?ylendi?inde, Dr. Almeida?dan ??rendi?imiz ?Quavalya!?, yani ??ok iyi!? dedik. ?ocuklar ?ekingen olsalar da onlar? ok?ay?p ?pmeden edemedik.
?ocuklar diplomalar?n? ve arma?anlar?n? ald?ktan sonra, Francesco, okul aile birli?i ba?kan? ve yuvaya emek veren bir ba?ka ki?i, ?ocuklar?n, yuvan?n ve s?regiden k?lt?re sahip ??kma ?abas?n?n ?nemi ?zerine birka? ?ey s?ylediler. Konu?malar?n ard?ndan birlikte yemek yiyece?imizi, bu yemekleri annelerin hep birlikte haz?rlad?klar?n? ??rendik. ?ocuklar arma?anlar?n? heyecanla incelerken baz? anneler taraf?ndan ?nce ?ocuklar?n oturdu?u masada yemekler haz?rland?. ?ocuklar?n daha fazla bekletilmeyip hemen yemeye ba?lamalar? bizi ?ok mutlu etti. ?ocuklar?n hepsi kendi ba?lar?na yemek yiyebiliyorlard?. Birazdan biz yeti?kinlerin yemekleri geldi ve herkes uzun masa elverdi?ince oturdu ve hep birlikte b?lgeye ?zg? yeme?imizi yedik.

Tzinacapan?dan dersler
Yemekten sonra gitme zaman? geldi. Yuvadan ayr?lmadan herkesin g?z?n?n i?ine bak?p ne diyece?imizi biliyorduk: ?Miak tasojkamatk?, yani ??ok te?ekk?r ederim?. Onlar bize y?re?in b?y?d??? yerde bir yer a?m??lard?.
Bize, y?re?in b?y?d??? yeri ba?kalar?na duyurmak d???yor. Meksika?daki bu k???k k?yde halk?n kendi diline, k?lt?r?ne ve ?ocuklar?na sahip ??kmas?nda, t?pk? Oaxaca?daki, Chiapas?taki halk?n m?cadelesi gibi herkes i?in ?ok ?nemli dersler var.
?i?dem Kotil - Serdar M. De?irmencio?lu