Susuzlu?un sorumlusu kim? 1

SUNU

?zel bir ?irket, yaz?l? ve g?rsel bas?na verdi?i ilanlarda, bir d?nem ?Su hayatt?r? slogan?n? kullan?yordu. Burada kastetti?i ?hayat? ger?ek anlam?yla de?il, kendi satt??? suyun markas?yd?.
Bu reklam?n boy g?stermeye ba?lad??? d?nemlerden bu yana, her ne kadar Yarg?tay ?suyun ya?amsal bir ihtiya? olmad???na? h?kmetse de canl? ya?am?n?n vazge?ilmez ve temel ihtiyac? olan su konusunda tart??malar s?r?yor. Her su kesintisinde, ya da kurakl?k s?z konusu oldu?unda kar?? kar??ya oldu?umuz tehlikenin boyutlar? bir kez daha g?zler ?n?ne seriliyor.
Ancak milyonlarca insan?n gerek i?me ve kullanma suyundan yoksun kalmas?yla, gerekse de tar?m ?r?nlerinin kurakl?ktan yok olmas?yla, ?lkenin y?neticileri ve sermayedarlar?, ne kadar k?r elde edecekleri ?l??s?nde ilgileniyor. ?lkenin ba?bakan?, su kesintileriyle ilgili demecinde, akarsular?n ?zelle?tirilmesiyle tek bir damla suyun bile bo?u bo?una denize akmas?na izin vermeyeceklerini s?yleyebiliyor. Bo?u bo?una denize akan su... Herhalde d?nyan?n hi?bir yerinde hi? kimse b?ylesine anlams?z bir laf etmez. Ama ama? ?minareyi k?l?f?na uydurmak? olunca, Amerikan politikas? ve k?lt?r?yle beslenen bir iktidar?n ba??ndan b?ylesine ?cahilce? bir s?z? duymak ?o?u ki?iyi ?a??rtm?yor bile.
Susuzluk tart??malar?, h?zla suyun ?zelle?tirilmesi tart??malar?na evrildi. T?pk? elektrik kesintilerinin ard?ndan enerji ?retim, da??t?m ve n?kleer santral yap?lmas? tart??malar?n?n g?ndeme gelmesi gibi... E?er gerekli refleks ve m?cadele g?sterilmezse en temel ya?amsal ihtiyac?m?z olan suyun da b?t?n?yle al?n?r-sat?l?r bir metaya, temiz suyu sadece zenginlerin kullanabilece?i bir ?r?ne d?n??ece?ini rahatl?kla s?yleyebiliriz.
Uzmanlar?n, ?evrecilerin, akademisyenlerin g?r??lerinden yararlanarak haz?rlad???m?z bu dosyam?zda biz de hem bu tehlikeye bir kez daha i?aret etmeye, hem de su sorununun ger?ek nedenlerini ortaya koymaya ?al??t?k.
?Su ger?ekten hayatt?r? ve ticari bir mal haline getirilmesi, halk?n yoksunluklar?na bir yenisini daha ekleyecektir. Bug?nk? r?portaj?m?zda belirtildi?i gibi, ?ya?ad???m?z her saniye i?in bizden para almaya kalk??an bir sisteme? kar??, temel ihtiya?lara herkesin ?cretsiz ula?abilmesini talep etmekte bug?n daha ?srarc? olmak ?nemli. Yar?nlar i?in...

Ya?anan su s?k?nt?lar?n? ve akarsular?n ?zelle?tirilmesini ?Suyu metala?t?r?yorlar, al?n?r-sat?l?r hale getiriyorlar. Ya?am alanlar?m?z?n gasp? da de?il art?k ?ya?am?m?z?n gasp?? a?amas?na gelindi? ?eklinde de?erlendiren ?evre M?hendisleri Odas? (?MO) ?stanbul ?ube Ba?kan? Eylem Tuncaeli, AKP iktidar?n?n ya?anan susuzlu?u, ya?anan iklim de?i?ikli?i ve kurakl??a ba?layarak ger?eklerin ?zerini ?rtt???n? ve ??z?m? de halk?n ya?am standartlar?n? d???recek ??nlemlerde? arad???n? kaydetti. Tuncaeli, bu s?recin sonunda ya?ad???m?z her saniye i?in para ?demek durumunda kalaca??m?z uyar?s?n? yapt?.

Herkesin hemfikir oldu?u bir ger?ek var ortada: ?Suyumuz bitiyor ve acilen bir ?eyler yapmam?z gerekiyor?. Peki nas?l bu duruma geldik ve ??z?m ?nerileri ne kadar ger?ek?i?
Su sorununu konu?maya ba?larken ?u ?nemli uyar?y? yaparak ba?lamak isterim. Ya?ad???m?z susuzlu?un sorumlusu -pay? k?smen olsa da- k?resel ?s?nma de?il. Bunun b?yle olmad???n? biz de, bilim insanlar? da ba??ndan beri vurguluyoruz. Bunu ba?larken vurgulamadaki amac?m, ya?anan su s?k?nt?s?n?n ba??ndan beri bu duruma gelinmesinin sorumlusu kendileri ve politikas?zl?klar? -tabii bu da bir politika- de?ilmi? gibi ?K?resel ?s?nma y?z?nden bu hale geldik? demeleridir.
Biliyorsunuz h?k?metin ?evreyle ilgili bir politikas? yok. Biz de hep bunu s?yledik. Ve ne yaz?k ki i? bu a?amaya geldi. Barajlar?n y?zde 52?si bir gecede bo?almad?. Bu ?ng?r?lebilen bir s?re?ti, barajlar yava? yava? azald?. Ama t?m bunlar, y?netimin ?nlem alarak i?i nas?l ??zebilece?i hakk?nda fikirler geli?tirmesini sa?layamad?. Sadece man?etlerde ?Susuzluk kap?m?zda?, ??stanbul?un ?u kadar g?nl?k suyu kald?? gibi haberler yer ald?, halk?n dikkatini ?ekti. Halk kendi ?ap?nda ?nlemler almaya ?al??t?. Ama kentlerin y?neticileri i?in ne yaz?k ki bir uyar? niteli?ini ta??mad?. Ve bug?n Ankara?n?n sular? kesik. ?stanbul?da su kesintisi ya?anmayaca??n? s?yl?yorlar ama kesin bir bilgi de vermiyorlar. Tek s?yledikleri, halk?n musluklar? kapamas?, hal? y?kamamas? vb. su kullan?mlar?n?n engellenmesi. Bunlar ??z?m de?ildir. Ve de bir yerel y?netimin, insanlar?n ya?am standartlar?n? d???rerek ?nlem alma ?a?r?s? yapmas? da ho? ve do?ru bir ?ey de?ildir.

Daha ?nce pek ?ok konuda oldu?u gibi h?k?met, tasarrufu yine ?Ay?e Teyze?den, Bakkal Hasan?dan? bekliyor ve bununla da yetinmeyerek akarsular? ?zelle?tirmek istiyor...
Bu konuyu irdelerken bu kentte suyu kimler t?ketiyor, nas?l t?ketiyor, bunlar?n ara?t?r?lmas? laz?m. K?resel ?s?nma g?ndeme geldi?inde Ay?e Teyze?yle Bakkal Amca ?zneli ?nerilerde bulunmu?tu 3 bakanl?k. ?imdi de hi?bir ?nlem almadan halk?n su kullanmamas?n? istiyorlar, halk? sudan mahrum b?rakmaya ?a??r?yorlar. Getirdikleri ikinci ?nlem de su tasarrufu yap?lmad??? i?in su fiyatlar?n? art?rmak. H?k?metin son hamlesi akarsular? ?zelle?tirmek oldu. Kamuya ait bir ?ey nas?l sat?labilir, su nas?l metala?t?rabilir? Bunu satmaya nas?l c?ret edersiniz diye sormam?z gerekiyor. Kald? ki su yok diyorlar ve akarsular? ?zelle?tirmeye ?al???yorlar; demek ki su var. ??nk? sermaye rant elde etmeyece?i bir yerde bu i?i yapmaz. D?nyada su ve su hizmetlerinin ?zelle?tirilmesine bakt???m?zda hep ayn? senaryonun oynand???n? g?r?yoruz. Asl?nda ?zelle?tirmelerin hepsinde ayn? senaryo oynan?yor. D?nya Bankas? ve IMF, su hizmetlerinin ?zelle?tirilmesini ve devlet s?bvansiyonlar?n?n kald?r?lmas?n? ?art ko?uyor. 2000 senesinde Uluslararas? Finans Kurulu?lar? taraf?ndan ?denen 40 IMF kredisi i?inde 12 tanesi, su teminin k?smi veya tamamen ?zelle?tirmesi ko?ulunu dayatmakta ve ?t?m maliyetlerin kar??lanmas?? i?in politika geli?tirilmesi ve s?bvansiyonlar?n kald?r?lmas? hususunda ?srar etmektedir. D?nyan?n her yerinde b?yle oldu. 1990?l? y?llar?n ba??ndan beri T?rkiye?de su hizmetlerinin ?zelle?tirilmesine ba?land?. Ama s?rece ?nemsiz hizmetlerle ba?land??? i?in ?ok dikkat ?ekmedi, saya? okuma, bak?m vb... ?zelle?tirilen Yuvac?k Baraj??nda neler ya?and???n? b?t?n kamuoyu izledi. D?nyada bunun daha b?y?k ?rnekleri ya?anm??, i? sava? denebilecek ortamlara gelmi? insanlar, temiz suya ula?abilmek i?in. Su fiyatlar? korkun? derecede artm??. Zaten insanlar?n gelir seviyelerine g?re, suyu kullanam?yor olmalar? gerek. ?ngiltere?de yap?lan ?zelle?tirme sonucunda y?zde 450 oran?nda su fiyatlar? art?yor ve suyu alan ?irket k?r?n? y?zde 692 oran?na ??kar?yor. Fransa?da suyun ?zelle?tirilmesinden sonra 5.2 milyon insan temiz suya ula?am?yor ve kolera salg?n? ba?l?yor. ?stelik 1700?l? y?llarda olmuyor bu i?, 1990?l? y?llardan sonra oluyor.
Bu d?nemde k?resel ?s?nma gibi net bir bahane var T?rkiye i?in. Bir yandan da b?t?n uzmanlar a??z birli?i etmi? gibi ?T?rkiye?deki susuzlu?un sebebi k?resel ?s?nma de?ildir, suyun iyi y?netilememesidir? diyor. Ama buna ra?men iktidar, ??k?p akarsular? ?zelle?tirece?ini s?yl?yor. T?rkiye?de ihaleler denetlenmedi?i i?in de bu konuda b?y?k bir bo?luk var. Ben ?zelle?tirme sonras?n? konu?mak bile istemiyorum. ??nk? su metala?t?r?lmamal?, su bize ait bir ?eydir ve bize ait kalmal?d?r. Taslak program e?er Meclis?ten ge?erse yasal s?reci ba?lataca??z. ??nk? bu ?ok ciddi bir tehlike. Suyu metala?t?r?yorlar, al?n?r-sat?l?r hale getiriyorlar, bunun bir sonraki ad?m? hava. Ya?ad???m?z her saniye i?in para ?der duruma gelece?iz. Ya?am alanlar?m?z?n gasp? da de?il art?k ?ya?am?m?z?n gasp?? a?amas?na gelecek durum. Bu konuda art?k halk?n da gerekli duyarl?l??? ve kendisine ait bir ?eyin bu kadar rahat pe?ke? ?ekilemeyece?ini g?stermesi gerekmektedir.

Su kesintilerinin ba?lad??? Ankara?da hem projeler hem de gelinen durum tart??ma konusu oldu. Ankara ?rne?ini nas?l g?rmek gerekir?
Ankara?ya getirilmesi planlanan K?z?l?rmak suyunun zehirli oldu?u iddia ediliyor. Teknolojik olarak bunun saptanmas?n?n olana?? var ve bu ??phe giderilmeli, ki e?er zehirli ??karsa bu b?y?k bir skandal olur. B?t?n bunlar?n yan?nda d?n?p dola??p yine ayn? yere geliyoruz. Mevcut su kaynaklar?n? iyi kullanamamaktan ?t?r? bu hale gelindi. Mesela Ergene?den su sa?lanamaz. ??nk? oras? fabrikalar?n a??k kanal? haline getirildi, oradaki havza ?ld?r?ld?. T?rkiye?deki bir?ok akarsu b?yle kullan?ld??? i?in K?z?l?rmak??n da pek temiz oldu?unu sanm?yorum.

Odalar?n, meslek ?rg?tlerinin bununla ilgili bir ?al??mas? var m??
Ortakla?t?r?lm?? bir ?al??ma yok hen?z, her oda kendi alan?nda ?al??ma y?r?t?yor. ?MO olarak, program taslak halinde oldu?u i?in hen?z yasal s?reci ba?latmad?k. Ne a?amada oldu?unu takip ediyoruz, yasala?t??? an yasal s?reci ba?lataca??z. ?nsanlara akarsular?n bile ?zelle?tirilmesinin ne durumda oldu?unu anlatmaya ?al???yoruz. T?m T?rkiye?de halk? bilgilendirme toplant?lar? yapmay? hedefliyoruz. Program ?n?m?zdeki hafta Karadeniz?den ba?l?yor. Bize ?havadan su ?reten makine? icat etme gibi ilgin? ?neriler geliyor. Biz de onlara derdimizin su yaratmak olmad???n?, var olan, bizim olan suyun ?bizim? oldu?unu, suya para ?deyecek hale getirildi?imizi ve gidi?ata dur denmesi gerekti?ini anlat?yoruz. Halk? suyuna sahip ??kmas? gerekti?i ve suyun yenilenebilirli?i konusunda bilgilendirmeye ?al???yoruz.
?MO, ?evresel sorunun oldu?u yere gidiyor ve o sorundan ma?dur olan insanlara ??z?m ?nerileri ?retmeye ?al???yor ve bunu halkla birlikte yap?yor. En ?nemli alan Karadeniz. Karadeniz sadece suyuyla de?il, ?evre yolu vs. ile de ?nemli. Biz suyu ?n plana alarak t?m ?evre kurulu?lar?yla birlikte ?al??malar?m?z? ba?lataca??z. Karadeniz?in ?u an a??k bir su sorunu yok ama g?ndeminde ba?ka sorunlar da var; onlar?n g?ndemleriyle beraber bulu?mak gibi bir d???ncemiz var.

---

Ta??ma suyla de?irmen d?nmez

AKP H?k?meti?nin su konusunda neler yapt???n? de?erlendirir misiniz? Mesela Melen suyu projesi gibi...
Melen projesi ?ok uzun soluklu bir proje. Benden ya?l? bir proje. ?MO ?unu savunuyor, sorunlu olan yerde sorun yerel olanaklarla ??z?lmelidir. Teknik olarak bu m?mk?n de?ilse ancak di?eri yap?lmal?d?r. Mesela ??ne Ada?daki 2 nehrin getirilmesi konu?uluyor. O nehirler adadaki ormanlar? besliyor ve e?er suyu ?stanbul?a getirilirse, adadaki ormanlar yok olmakla kar?? kar??ya kalacak. Ta??ma suyla de?irmen d?nmez. Ayr?ca bir yerdeki su sorunu i?in ba?ka bir yerden su getirdi?inizde oradaki ?artlar g?zetilerek bir hesap yap?lmas? gerekecektir. Bir fayda analizi yapman?z gerekir. Ama ??ne Ada ?rne?iyle bunun yap?lmad??? ?ok net zaten. Birileri fayda analizleri yap?yor ama halktan yana yapm?yor bu analizleri. Yap?lacak her politikada birinci s?rada kamu yarar? olmas? gerekir. Kamu mallar?n?n kamu yarar?na nas?l kullan?laca??n?n planlanmas? gerekir. Politika yaz?lmas? laz?m, suyun yenilenebilirli?ini sa?layacak politikalar. Politika yaz?lmas? diyorum, ??nk? T?rkiye?nin halihaz?rda bir su politikas? yok. Bunun i?in de su havzalar?m?z? korumu? olmam?z gerekirdi. ?? Allah?a kald??? i?in ya?mur ya?arsa i? ??z?lecek diye bak?yorlar. Hatta bunun i?in m?ft?l?kler ya?mur duas?na ??kt?lar bile.
YARIN: Uzmanlar de?il rant ?evreleri y?netiyor
?ahin Do?an-Ceren Saran