Harry Potter??n b?y?s? 4

1990?l? y?llar?n ikinci yar?s?nda, d?nyadaki geli?melere ko?ut olarak ?lkemizde de bir ak?m g?? kazand?. Fantazi ?ocuk ve gen?lik kitaplar? ad? alt?nda, bu kitaplarda mistisizm, ruh?uluk, b?y? ve b?y?c?l?k konular? i?lendi. En ?nl? b?y?c?, yetim ?ngiliz ?ocu?u Harry Potter?d?. Bu kitaplarda iyi k?t? ruhlar, iyi k?t? b?y?c?ler, alacakaranl?k ?yk?leri, ba?ka d?nyalarda ya?ayan garip yarat?klar yer al?yor. ?zellikle 1980?li y?llar?n ikinci yar?s?nda d?nyadaki politik geli?meler do?rultusunda, ba?land?klar? de?erlere inan?lar?n? yitiren kitlelere mistisizm, spiritualizm (ruh?uluk) vb. ak?l d???, bilim d??? s?ylemler bir se?enek olarak g?sterildi. Ger?ek d??? yarat?klar?n ve olaylar?n yer ald???, b?y? ve b?y?c?l?k kavramlar?n?n s?k?a i?lendi?i bu kitaplar, ?ocuklara, gen?lere yayg?n olarak sunuldu. ?ocuk ve gen?lik kitleleri bu kitaplara yayg?n olarak ilgi g?sterdiler, bunlardan etkilendiler.
Fantazi, d?? ve ser?ven ?gelerinin, ?zellikle 9 ya? ?st? d?nemi kapsayan ser?ven ?a?? ?ocuklar?n?n d?nyas?nda ?ok ?nemli bir yeri vard?r. Bu ya?taki ?ocuklar, bebekli?in saf d?nyas?ndan yeti?kinlerin d?nyas?na ad?m atarken gizemli, co?kulu ve biraz da tehlikeli olana ilgi duyarlar. Ya?am ?yk?s?yle ve sahip oldu?u b?y? g?c?yle ?tekilerden farkl? olan Harry Potter, belki de bunun i?in ?ocuklar?n benimsedi?i ve kendini ?zde?le?tirdi?i, ?zde?le?tirmek istedi?i bir roman karakteridir. Onun ikili karakteri, ?ocuklar? oldu?u kadar yeti?kinleri de etkilemesinin yan? s?ra her d?zeyden ?ocu?un ?zde?lik kurmas?na olanak sa?lamaktad?r; bir yandan yetimli?inden ve ac?kl? ya?am ?yk?s?nden kaynaklanan duygusall?k ve zay?fl?k, ?te yandan b?t?n ?teki ?ocuklardan ve b?y?c? arkada?lar?ndan bile farkl? bir ?eye -Voldemort?a kar?? durabilme g?c?ne- sahip olu?unun sa?lad??? ?st?nl?k? ?te yandan Harry?nin ve ona yard?mc? olan arkada?lar?n?n ve ??retmenlerin kimli?inde savunulan karanl??a kar?? ayd?nl?k, k?t?ye kar?? iyi, kibir ve ho?g?r?s?zl??e kar?? al?akg?n?ll?k ve ho?g?r?, bencilli?e kar?? dayan??ma vb. evrensel de?erler; anlat?lanlar?n geni? bir okur kitlesi taraf?ndan kabul g?rmesinin ba?ka bir nedeni.
Harry Potter romanlar?, ku?kusuz yazar? taraf?ndan iyi kurgulanm?? ve ak?c? bir dille kaleme al?nm?? kitaplar. Yazar, roman?n? kurgularken ?ocu?un d?nyas?ndaki ser?ven gereksinimini, fantazilere duydu?u ilgiyi g?z ?n?ne alm??; yetim ?ocuk Harry?nin ve ona yard?mc? olanlar?n k?t?l???n simgesi Voldemort?a kar?? sava??n? anlat?rken i? gerilimi art?rmak i?in bu ?gelerden fazlas?yla yararlanm??. Asl?nda yararland??? kaynaklar?n yeni oldu?unu s?ylemek bile zor; b?y?c?l?k okulunun ?evresindeki at adamlar?n mitolojideki Kentaurlar, u?an atlar?n boynuzlu at Pegasus oldu?unu bilmeyen var m?? Bununla birlikte Harry Potter karakterine ve romanlar?na g?sterilen ilgi, yazar?n yapt??? i?te ba?ar?l? oldu?unu g?steriyor bize. Kurgudan dil ve anlat?m ?zelliklerine kadar, ?ocu?u i?ine alan ve saran niteliklere sahip. Roman? ?ocuklar?n bu denli sahiplenmesini, kitab?n reklam?n?n iyi yap?lmas?yla a??klamak yeterli de?il bence.
Harry Potter?a mektup yazan bir k?z ?ocu?unun ?Bir Muggle olsam da?? s?zc??? her ?eyi anlatmaya yetiyor asl?nda. Ancak ben bir de kendi deneyimimden ?rnek vermek istiyorum. Ge?ti?imiz y?llarda, bir okul s?yle?isi s?ras?nda 2. s?n?f ??rencisi bir o?lan parmak kald?r?p ?unlar? s?ylemi?ti: ?Biz ?ubat tatilinde Hogwarts ?atosuna gidece?iz.? ?a?k?nl?k, ?z?nt? ve tela?la ?Ama ?yle bir yer yok ki... O yaln?zca bir romanda ge?en bir yer ad?...? desem de ?ocuk ?srarla ayn? ?eyi s?yledi. ?Hogwarts ?atosuna gidece?iz.? E?er ?ocuk ?Harry Potter filminin ?ekildi?i ?atoya gidece?iz? diye ifade etseydi bu denli etkilenmeyecektim.
Gerek bu deney gerekse ?ocuklar?n Harry Potter?a yazd?klar? mektuplardaki anlat?mlar, bu kitaplar?n ya da filmlerin ?ocuklar?n d?nyas?n? ne denli derinden etkiledi?ini g?steriyor. Bu ?rnekler bana, Harry Potter romanlar?n?n ve bu t?rden ?teki kitaplar?n ya da filmlerin, ?ocuklar?n ger?eklik duygusundan koparak bulunduklar? ortama yabanc?la??p yaln?zla?mas?nda etkili olduklar?n? d???nd?rd?. ?ocuklar, okuduklar? ya da izledikleri olaylar? ger?ek san?yorlar. ??nk? yazar, b?y?c?l?k, garip yarat?klar vb. gibi hi? inan?lmayacak ve ger?ekte olmayan olaylar? anlat?rken ?te yandan y?lba?? kutlamalar?, okul ma?lar?, y?l sonu balolar?, ??retmen ??renci ?at??malar?, ?ocukluk a?klar? vb. ?ocu?un, gencin g?nl?k ya?am?nda kar??la?t??? olaylara da yer vermi?. ?ocu?un g?nl?k ya?am?nda g?r?p ya?ad??? bu t?r olaylar?n yer almas?, ?ocu?a, anlat?lan ?teki olaylar?n da ger?ek olabilece?i izlenimini veriyor. En az?ndan bir?ok ?ocuk taraf?ndan ?yle al?mlan?yor... Ya da her ?eyin parayla ?l??ld??? t?ketim toplumundaki sevgisizlik ve g?vensizlik ortam?ndan ka??p b?y?l? bir d?nyaya s???nma iste?inin bir yans?mas? olarak kendini d??a vuruyor.
Bu kitaplarda anlat?lanlar?n, d?nya halklar?n?n k?lt?r?nde ?nemli bir yeri olan masallardan farkl? bir yan? var. Masallar?n masal oldu?u biliniyor; ancak bu kitaplarda anlat?lanlar, ger?eklik boyutu i?inde sunuluyor. Anlat?lanlar?n etkisinde kalan ?ocuklar, ya?anan ger?ekle ba??n? kopar?p orada anlat?lanlara kapt?r?yor kendini. S?rekli bu t?r kitaplar? okuyan, bu t?r filmler izleyen, bilgisayar oyunlar? oynayan ?ocuk, gen?; kendine, ?teki insanlara, toplumuna, k?lt?r?ne yabanc?la??yor. Emperyalizmin, egemen ideolojinin s?zc?lerinin istedi?i de bu de?il mi?
Ger?eklerden kopuk, kendisine ve ya?ama yabanc?la?m??, ger?e?i bilim ve ak?l d??? olaylarda, hatta d?nyalarda arayan bilin?siz insan y???nlar?ndan olu?an toplumlar ama?lan?yor. Bu y?n?yle; Bat? k?lt?r?nden aktarma b?y?c?l??? i?leyen bu kitaplar?n mistisizmi, kadercili?i ve ruh?ulu?u i?leyen din etkili kitaplardan ?ok da bir ayr?m? yoktur. Tek ayr?m?, modern bir g?r?n?? alt?nda verilmesidir. Bir de kapitalizmin, piyasa ekonomisinin b?t?n ara?lar?ndan yararlanarak pazar pay?n?n y?kseltilmesidir. Bir tek Harry Potter kitaplar?n?n bile ?lkemiz ?ocuklar?na nas?l tan?t?ld???n? an?msamak yeterlidir; b?y?k ilan panolar?, binlerce afi?, kitabevlerinin ?n?ndeki ayakl? panolar, sinemalardaki ?? boyutlu d?zenlemeler, bilgisayar oyunlar?, CD?ler, cam bardaklar, ??kartmalar ve daha neler neler?
Bununla birlikte, baz? e?itimcilerin ve ebeveynlerin yapt??? gibi, Harry Potter kitaplar?n?n okunmas?n?n yasaklanmas?n? ya da engellenmesini do?ru bulmuyorum. Yasaklamak yerine birlikte okumak, tart??mak, okudu?unu ya da izledi?ini sorgulamas?n? sa?lamak; d???nen, sorgulayan, ele?tiren bir bak?? a??s? edinmesine yard?mc? olmak; ger?ekleri ke?fetmesine ve kendi d???ncesini edinmesine izin vermek; fantazi ve ser?ven gereksinimine yan?t veren ba?ka kitaplarla, yaz?nsal zenginlik ve ?e?itlilik i?eren yap?tlarla bulu?turmak gerekti?ini d???n?yorum.

---

Adnan Binyazar (Ele?tirmen-Yazar)Kendi kaynaklar?m?z? ciddiye almal?y?z

?iirden ?ok d?zyaz?da, masallarda, hikayelerde ?ok fazla fantastik ?ge vard?r. T?rk?lerimizde de mesela ?Manda yuva yapm?? s???t dal?na? s?z? bile tam bir fantastik ??edir, ger?ek de?ildir. Esas masallarda dev, cin, peri imgesi fantastik ??elerdir. ??nk? Do?u?nun b?y?k bir anlat?m ?rma?? vard?r. Do?u?nun b?t?n k?lt?r?yle, y?nleriyle en ?nemli kaynak Binbir Gece Masallar??d?r. Hatta Bat?l?lar?n Sinbad diye ?evirdikleri, Alaaddin?in Sihirli Lambas? gibi ?evirdikleri eserler hep Araplara ait Binbir Gece Masallar? kaynakl?d?r. 16. y?zy?ldan beri Bat? i?liyor bu t?r eserleri bir ?ekilde. Bize de yans?yor, masallar?m?z? da ?ok etkilemi?tir. Dev, Z?mr?d? Anka, Simurg gibi kavramlar hep Binbir Gece Masallar??na aittir.
?imdi yap?lan ise o t?r eserler de?il. Tamamen b?y?ye, r?yaya, l?zumsuz hayallere uyand?ran bir ilgi, a??lama. ?zellikle medyan?n etkisi de b?y?k bu ilgide. Harry Potter oyuncular?n?n ?stanbul?a gelmesi, bir modelin gelmesi gibi sunuluyor. ?amata ile bir eser anlat?l?yor, sergileniyor. Bat??n?n ?atafat?na kanmamal?y?z.
Bu t?r eserlerin, bizim kendi kaynaklar?m?za ula?mam?za engel olu?turan ve yozla?t?ran y?nleri var. ??in ?z?, d???nsel anlamda Harry Potter hep bir hayal. Bir yutturmaca ile g??l?klere kar?? insan m?cadele ediyormu? ve ba?ar? g?steriyormu? gibi sunuluyor. Ya?ad??? ger?eklerin alt?nda ?a??m?z insan? ezildik?e sahte mutluluklarla tatmin duygusu yarat?l?yor. Oysa bu duygu, bu de?er bir yutturmacad?r. Ke?ke kendi eserlerimizdeki birikimi, edebi tad? verebilsek. Halk edebiyat?m?za, masallar?m?za, ?iirimize yabanc?la??yoruz. T?rk?e ?iirimize, Alevi ?iire o kadar uza??z ki Bat??daki bir kayna??, bir ?airi g?klere ??kar?rken kendi kaynaklar?m?z? ?ok ciddiye alm?yoruz.

---

?Haks?zl?klara kar?? ??kmas? ho?umuza gidiyor?

?nan K?z?lkaya - Nihat ?lbeyo?lu
Harry Potter serisinin be?inci filmi ?Z?mr?d?anka Yolda?l???? filmini izleyen gen?ler, g?rsel olarak filmi be?enmelerine ra?men, kitaptaki tad? alamad?klar?n? s?yl?yor. G?sterime girdi?i sinemalarda filmin bitiminde k?sa diyaloglarla g?r??lerine ba?vurdu?umuz gen?ler, kitaplar?n? okuduklar? filmlerin tam olarak ayn? atmosferi veremedi?ini s?yledi.
Ozan Akg?l, kitap serisini okuyarak b?y?d???n? belirterek, d?r?stl?k temas? etraf?nda filmin i?lendi?ine dikkat ?ekiyor. ?niversiteye haz?rlanan Akg?l, ?Kitaplar daha s?cak. ??nk? sevgi ve g?c?n ?at??t??? ve sonunda sevginin kazand??? bir eser. G?ce inanan b?y?k karakter ile sevginin her ?eye yetti?i fikri, ?ocuk ya?taki insanlar?n cesaret ile iyiyi temsil etmeleri kitapta ?ok s?cak i?lenmi?ti. Sinema olarak ayn? tad? alamad?m. Serinin ???nc? ve d?rd?nc? filmlerini daha ?ok be?enmi?tim? s?zleriyle d???ncelerini belirtiyor. ?niversiteye haz?rlanan Mutluhan Nay?r ise filmde i?lenen konunun ger?ek hayatla ba??na y?nelik sorumuza; ?Hayatta da iyiler ve k?t?ler var. Sonunda iyilerin kazanmas? ho?uma gidiyor. Film kitaptan daha e?lenceli. Kitab?n? okudu?um i?in film tam olarak beklentilerimi kar??lamad?? diye cevap veriyor.
Filmden ??kt???nda etraf?na g?l?mseyerek bakan, liseye ge?en Okan Bark?r ise arkada?lar?yla gelmedi?i i?in yeteri kadar e?lenememi?. Bark?r, yine de serinin ba? kahraman? Harry ile duygusal ?zde?lik kuruyor: ?Korku atmosferini seviyorum. Okuldaki ??retmenlere kar?? ??rencilerin birlikte hareket etmesi ?ok g?zel. Biz de zaman zaman okullarda ??retmenlerimizle sorunlar ya??yoruz.? Filmden el ele ??kan ve tela?la hareket eden Erman Akt?k ile Pervin Oktans?n, Z?mr?d?anka Yolda?l????n? ?serinin en k?t? filmi? olarak nitelendiriyorlar. Sorular?m?za ka?amak cevaplar veren ikili, kitaplar?n? okumad?klar?n? ama film serisini izlediklerini s?yleyerek ?Harry?nin performans? di?er filmlerde daha iyiydi. Daha ?ok sihirbazl?k ?n plana ge?irilmi?. Bu kadar iyi ve k?t? roller olmaz. Yine de m?zi?i ve efektleri iyi? ?eklinde d???ncelerini ifade ediyorlar.
G?ls?m Cengiz