adalet ?arm?ha gerildi

Bundan 80 y?l ?nce ABD Boston?da, iki i??i ?nderi, i?lemedikleri su?tan yarg?lanarak elektrikli sandalyede katledildiler.
23 A?ustos 1927 sabah?, Sacco ve Vanzetti, ?l?m odas?na g?t?r?l?yorlard?. Elektrikli sandalyeye ba?lanarak barbarca katledildiler. ?nce Nicolas Sacco, ard?ndan Barolomino Vanzetti...
Son dakkikaya kadar su?suz olduklar?n? hayk?rmalar?, cellatlar?n tavr?n? de?i?tirmedi.
?ki i??i militan?, ?talyan g??menleriydi. ?talya?dan Amerika?ya g?? etmi?, orada ?talyan g??menleri toplulu?u i?erisinde tan??m??lard?.
Para ta??yan araca (16 bin dolar) kar?? yap?lan soygun ile hi?bir ili?kileri yoktu. Sacco ve Vanzetti, su?suzlard? ama i??i ?nderiydiler ve polis taraf?ndan da ?ajitat?r? olarak fi?lenmi?lerdi.
O d?nem sosyal, ekonomik krizlerle ?alkalanan ABD?de, Avrupal? g??menleri hedef alan ?rk??l?k ve yabanc? d??manl??? toplum i?erisinde yayg?nla??yordu. Hakim Thayer; ?Canilik onlar?n ?z?nde vard?r? diyerek mahkemenin niyet ve i?eri?ini net bir bi?imde a??kl?yordu.

7 y?l s?rd?
7 y?l s?ren davada, iki i??i ?nderi, d???ncelerinden ?t?r? ?l?me mahkum edildiler. D???ncelerinden hi?bir taviz vermeyen bu iki militan, 23 A?ustos tarihinde, is?i hareketinin efsanesinde yerlerini ald?lar.
Kapitalist s?m?r?ye kar?? ayaklanan kitlelere kar?? polis bask?lar?n?n en yo?un oldu?u bir d?nemde, Sacco ve Vanzetti, 5-6 May?s 1920?de bir tramvayda yakalan?rlar. Polis, 2 militan?, soygunun elemanlar? olarak ?tespit? etmede gecikmez. ??nk? Vanzetti ?b?y?kl?d?r? ve bir ??ahidin? s?ylemlerine g?re ?soygundan sonra ka?anlardan birisinin -yabanc?lar gibi- y?r?mesi? yeterli say?ld?. San?klar?n savlar? ara?t?r?lmad? bile. ?ahitlerin s?yledikleri birbirini tutmaz, san?klar aleyhine hi?bir delil yoktur ama olsun; mahkeme, yine de 14 Temmuz 1921?de idam karar?n? verir.
Amerika ve Avrupa?n?n ?e?itli ?lkelerinde, mahkemenin verdi?i ?s?n?fsal yarg?lama? tutumu yayg?n bir ?ekilde protesto edilir.
Davaya, 1927?nin ba?lar?nda b?t?n itiraz yollar? t?kenir. Bu ara, Celestino Madeiros ad?ndaki bir gangsterin, 2 orta?? ile soygun yapt???n? a??klamas? bile Thayer?in tavr?n? bozmaz. Hakim, dosyay? yeniden a?may? reddeder. Karar? protesto eden imza kampanyalar?, ABD, Avrupa ve Latin Amerika?da yayg?nla??r. ABD el?ilikleri i?gal edilir. ?nl? bilim insanlar?, yazarlar, ayd?nlar, idam karar?n?n geri ?ektirilmesi i?in ?a?r?da bulunurlar. Milyonlarca insan, protesto g?sterilerine kat?l?rlar. Londra, Berlin, Cenevre?de polis, g?sterilere ate? a?ar. Bu ara, patronlar da bo? durmaz, protestocu ve grevcileri i?ten atmaya ba?larlar.

Kara leke
Ba?kan Coolidge, af talebini reddeder. ?nfaz haberi, b?y?k protesto dalgalar?yla kar??lan?r. New York, Detroit, Philadelphie?da protesto g?sterileri insan seli gibi biribirini takip eder. 400 bin ki?i ?Adalet ?arm?ha gerildi. 23 A?ustos 1927?yi unutmay?n? pankart?n? ta??yarak iki i??i ?nderini u?urlar.
80 y?l sonra, dava yeniden g?r?lmedi ama 1977?de Sacco ve Vanzetti dolayl? olarak ?rehabilite? edildiler. Massachusetts Valisi Mike Dukakis, san?klara kar?? dengeli bir yarg?lama yap?lmad???n? s?yl?yordu. Ronald Creagh?in dedi?i gibi ?dava, kapitalist hukuk d?nyas?nda bir leke? olarak kalmaya devam ediyor.
Monpellier ?niversitesi?nde, Amerikan Uygarl??? tarih hocas?, Profes?r Ronald Creagh??n konu ile ilgili a??klamas? ??yle: ?O d?nem, militanlar ve tabandaki insanlar sadece FBI tarafindan de?il, ?zel kurulmu? polis ofisleri taraf?ndan da takip ediliyorlard?. ?stihbarat toplama kurulu?lar?, bir nevi ?zelle?tirilmi?ti. ?lgin?tir; o d?nem, kendisini anti-Amerikanc? olarak lanse eden Frans?z a??r? sa??n?n, ABD el?iliklerine haber ve bilgi toplad???n? ??renmi? bulunuyoruz.
Mussolini diktat?rl???nden ka?an ?talyanlar, politik olarak radikal hareketler i?erisinde, ?talyanca yay?mlanan gazeteler arac?l???yla kendilerini ifade ediyorlard?. Yine, Yidis dilinden yay?mlanan sosyalist ve anar?ist d???ncelerden etkilenen gazeteler, san?klarla ?s?n?f dayan??mas?n?? ileri s?r?yorlard?. O zamanki Sosyalist Parti Ba?kan? Eug?ne Debst, san?klar?, cezaevinde ziyaret eder. Fransa?da infaz haberi duyuldugunda, Lille, Nevers, Toulon belediyeleri, bayra?? yar?ya indirdiler. SSCB?nin 15. kongresi, davay? ?s?n?f?n s?n?fa kar??? stratejisi olarak de?erlendirdi.
San?klar?n, sayg?n ve onurlu ?ahsiyetleri, onlar? i??i s?n?f?n?n badirelerinin simgesi yapt?. Vanzetti, cezaevinde kendisini ?yle geli?tirdi ki mahkeme ?n?ndeki konu?malar?, anlaml? klasik hukuk diline d?n??t?.?

---

iki kere de assan?z ben do?rulara inand?m
Sacco?nun bir arkada? olarak g?rd??? o?lu Dante?ye yazd??? bir mektup, onlar?n ne kadar temiz ve do?ru insanlar oldu?unun basit bir belgesi.
??l?m h?cresinde yatarken seni ?ok d???nd?m. Yard?m isteyen g??s?zlere yard?m et; su?lananlara, kurban edilenlere yard?m et, ??nk? as?l onlar senin dostlar?nd?r. Onlar herkesin ve yoksul i??ilerin ?zg?rl?k sevincine ula?malar? i?in d?n baban?n ve Bartolo?nun (Vanzetti) kavga verip d??t??? gibi kavga verip d??m?? ki?ilerdir... Bu g?r?nt?n?n sizin gencecik ruhlar?n?z? nas?l etkileyece?ini bilemem. Evet Dante, bug?n yapt?klar? gibi bizim can?m?z? alabilirler, ama d???ncelerimizi yok edemezler.?
Hen?z yedisine basmam?? k?z?na hitaben ise ?S?yleyeceklerimi anlaman? istiyorum. Ke?ke ?ok yal?n yazmay? becerebilsem. ??nk? baban?n y?rekten sevgisini oldu?u gibi duyman? istiyorum? diyordu.
Sacco ve Vanzetti ile hapiste birlikte yatan h?rs?z ve cinayet su?lusu Madeiros?un, idam edilmesine an kala istemedi?i halde papazla aras?nda ge?en diyalog ?arp?c?d?r:
- Papaz istemiyorum.
- Peki neden papaz istemiyorsun?
- Papaz istemiyorum, ??nk? papaz kendisiyle birlikte korkuyu getirebilir. ?u an korkmuyorum. ?nceki g?nler korkuyordum. Korku d?nyan?n en deh?et verici ?eyi. Oysa burada ?imdi iki arkada??m Sacco ile Vanzetti var. Benimle konu?tular, korkular?m? giderdiler. Bana Tanr??n?n de?il insan?n ba????n? sa?lad?lar. Dua edecek bir ?ey yok. Kendime iki dost buldum.?
22 A?ustos 1927 a??r ve karanl?k bir g?nd?r. Zifiri bir karanl?k. Ve d??man, zifiri karanl??? sever. B?yle bir gecenin ortas?nda Vanzetti?yle ?l?m h?cresinde yap?lan son g?r??melerde cellatlar?n eli tenine de?er ve Vanzetti hiddetle ?O lanetli elini ?ek ?st?mden, elleriniz hizmet etti?iniz efendinin pisli?iyle kirlenmi?? der.
?nce Sacco, sonra Vanzetti bir avu? izleyicinin g?zleri ?n?nde idam edilirler.
Vanzetti son olarak orada bulunanlara d?nerek ?Beni iki kere daha assan?z bile do?rulara inand?m ve e?er bir kere daha d?nyaya gelecek olsam, yine ?imdiye kadar yapt?klar?m? yapmak i?in ya?ard?m. Sizlere su?suz oldu?umu s?ylemek istiyorum. Ya?am?m boyunca hi? su? i?lemedim. Belki g?nahlar?m olmu?tur ama hi? su?um olmad?? der.
Han?m Durmaz - Ali ?arman