?aman aman aman f?nd???m?

Ne ho? t?rk?d?r o, ezbere bilmeseniz de duymu?sunuzdur: ?Bir f?nd???n i?ini/Y?r senden ayr? yemem/Bug?n g?rd?m y?rimi/?ld???me gam yemem.? Ordu?dan Harut Erman ile Neriman T?fek?i?nin derledi?i bu t?rk?n?n ba?lant?s?, ?Aman aman f?nd???m, ??t?r ??t?r k?rd???m?d?r. T?rk?deki sevda s?zleri iyi de bu t?rk? bence b?t?n?yle sevda i?in yak?lmam?? gibidir. ??nk? t?rk?, f?nd?k toplayanlara seslenerek ba?lar:
?Dalda f?nd?k kalmas?n/Ba?ak??lar almas?n/?yi toplay?n k?zlar/Mal sahibi saymas?n.?
?Ba?ak??? tarlaya d?k?lm?? ya da kalm?? ba?aklar? toplayan demektir. Bu i? tarlalar kadar ba?larda da, a?a?larda toplanmadan kalan/d?k?lm?? ?r?nler i?in de yap?l?rm??. Yaln?z T?rkiye?de de?il Almanya?da da s?k?mden sonra patates i?in ge?erliymi?. Ayd?n Engin, ?80?lerin Almanya?s?n? yazd??? kitab?nda s?z eder.
Kapitalizm azg?nla?t?k?a, yoksulluk ?o?ald?k?a ge?erlili?i kald? m? bilemiyorum..
Ordulu bir yazar?n; Sel?uk Aysun Furtun?un, Ulubey k?y?nde ge?en bir ?yk?s?nde, ba?ak??l??? ?iftlikteki ?al??anlar yapar. Furtun, f?nd???n toplanmas?na yap?lan haz?rl??? ??yle anlat?r:
?F?nd?klar?n toplanma zaman?n? ayarlamak i?in havalar?n s?cakl???na g?re f?nd???n olgunla?mas?n? her g?n takipteyiz, mal sahipleriyle zaman zaman bah?eleri dola??yor o?lum, kocam. Sahil kesimi daha erken f?nd??a ba?l?yor, biz daha sonra; arada 15-20 g?n fark oluyor. Y?kseklerde hava daha serin ge?ti?i i?in f?nd?klar sahil kesiminden ge? olgunla??yor. Haz?rl?k yap?yoruz har?l har?l, f?nd?k ?uvallar? yaman?yor, bez brandalar?n onar?lmas?, elden ge?mesi, delik naylon ?ad?rlar?n yenisiyle de?i?tirilmesi, amelenin yemek pi?irece?i bak?r kazanlar?n kalaylanmas?, harman yerinin otlar?n?n ta?lar?n?n temizlenip paklanmas?, f?nd?k bah?elerinin otlar?n?n girintisi (bi?ilmesi) bizim bu bekleme s?resindeki i?lerimiz... Yani k?sacas? i?imiz ?ok... (...) F?nd?klar g?nlerce tek tek topland?, ameleler i?i bitirdi gittiler. F?nd?klar?n g?ne?te kurumas? i?in harmanlara serdik. Alt?n? ?st?n? kuruttuktan sonra bir araya toplay?p patoz makinesine verilip ?e? yap?lacak. Biz o vakte gelene kadar f?rsat bulduk?a bah?elere gidiyoruz, kendimiz i?in ba?ak yap?yoruz; gelinim ?evik hareket eder, herkesten ?ok ba?ak yapard?. Bu y?zden evdeki d?rt ya??ndaki k?z?na ben bakard?m (...) Bir ak?am ?ok bunald?m, gelin ak?am ezan? okundu?u halde bah?eden gelmemi?ti, ?ocuk da huysuzlanm??t?, oyalayam?yordum. ?stelik konaktan da hizmet i?in sesleniyorlard?. O?lum, ak?am ?isesi inmesin diye f?nd?k serili harman?n ?zerini naylon ?ad?rlarla babas?n?n ve harmanc?n?n yard?m?yla ?rt?yordu. Koccaa harman, kolay ?rt?lm?yor, hafiften r?zgar da ??kt?, naylon ?ad?r? zapt etmek zor... Beni yard?ma ?a??rd? o?lum, ?ocuksa durmuyor...?
Anavatan?n?n Anadolu oldu?u s?ylenen f?nd???n yeti?tiricili?i ?lkemizde yakla??k 2 bin 500 y?ld?r yap?lmaktad?r. Bu y?zden ?lkemiz, de?erli yabani f?nd?k t?rleri yan?nda d?nya ticaretinde aranan en kaliteli k?lt?r ?e?itlerinin yay?lma alan?d?r. Bug?n ?lkemizdeki f?nd?k t?rleri ??yle ?zetlenebilir: Tombul (Ya?l? f?nd?k, Giresun ya?l?s?, Mehmet Arif), Palaz (Fo?a, Yomra, Boyhane), Mincane (Sar? F?nd?k, Sar? Ya?l?, Zango), ?ak?ldak (Delisava, G?kf?nd?k), Kal?nkara (Giresun Karas?), Uzunmusa (Oskara Ya?l?s?, Eni?te F?nd???, ?ncekabuk) Kan, Kargalak, Cavcava (Kocakar? F?nd???), Sivri, ?ncekara, Ac?, Ku?, Yuvarlak Badem (De?irmendere) ve Yass? Badem (De?irmendere) F?nd???.
F?nd?klar yuvarlak, sivri ve badem olarak ?? gruba ayr?l?r. Yuvarlak ?ekilli olan f?nd?klar f?nd?k i?leme sanayisi i?in ?ok uygun oldu?undan, yo?un olarak yeti?tirilen ?e?itlerdir. F?nd?k kendine uygun yeti?me ko?ullar?n? ?lkemizin Karadeniz B?lgesi?nde bulmu?tur. ?Kendine uygun? s?z?n? k???msemeyin. F?nd?k, insan?m?z gibi nazl?d?r da, fark edilmez. ??nk? o, di?er k?lt?r bitki ?e?itlerinden farkl? olarak k?? aylar?nda ?i?ek a?ar ve yeti?ti?i ortam?n ?s?s?n?n belli derecenin alt?na d??memesi gereklidir. ?zet olarak s?f?r?n alt?nda 5 derecenin, f?nd???n zarar g?rmeye ba?lad??? ?s? derecesi oldu?unu s?yleyebiliriz.
F?nd?k; Giresun, Trabzon, Sakarya, Samsun ve Bolu illeri ba?ta olmak ?zere 13 ilde ?ekonomik anlamda? yeti?tirilmektedir. Kaynaklara g?re t?m Karadeniz y?resinde 300 bine yak?n aile, yakla??k 600 bin hektar alanda f?nd?k yeti?tiricili?i yapmakta ve yine yakla??k 8 milyon ki?i do?rudan veya dolayl? olarak ge?imini f?nd?k tar?m?ndan sa?lamaktad?r. ?zellikle Do?u Karadeniz B?lgesi?nin hemen tek tar?msal ?r?n? durumundad?r. Ayr?ca yeti?tirme ortam? ve yeti?tirme ?ekliyle de ?ok e?imli, toprak derinli?i az olan alanlar?n erozyona kar?? korunmas?nda ?ok ?nemli bir i?leve sahiptir.

F?nd?k i??ileri
Sel?uk Aytun Furtun?un, ?yk?s?nde amele diye and??? f?nd?k i??ileri, g?n?m?zde Karadeniz B?lgesi?ne G?neydo?u Anadolu B?lgesi?nden (?anl?urfa, Batman, Mardin) geliyor. En az 1 ayl?k ?al??ma i?in f?nd?k toplamaya giden G?neydo?ulu ailelerin n?fusu kalabal?k. ?al??acaklar? yerde ?o?unlukla bir kalma-doyma d?zeni olmad???ndan her t?rl? erzakla, yatak yorganlar?n? da yanlar?nda g?t?r?yorlar. (F?nd?k toplad?ktan sonra biber, daha sonra pamuk toplayan i??ilerin ?ocuklar?, o nedenle okula ancak aral?k ay?nda ba?l?yorlar.)
G?neydo?u?da tren istasyonuna yak?n yerlerde ya?ayan i??iler trenle yolculu?u se?iyorlar. Tren, hem g?venli hem daha ucuz. Ne var ki k???n bo? olan trenlerde, yaz aylar?nda yer bulmak m?mk?n de?il. Ailelerin ?o?u, f?nd?k bah?elerine komisyon kar??l??? ?al??an ?day?ba??lar? taraf?ndan g?t?r?l?yor. Sabah alt? bu?ukta ba?layan f?nd?k toplama i?i, ak?am saat yediye kadar s?r?yor. Sert yapraklar, dikenler i?in zor yanlar?ndan baz?lar?.

F?nd?k her derde deva!
F?nd?k, ?nl? ?aganigi naganigi?li reklamdan da hat?rlayaca??n?z gibi ?nemli bir besindir. F?nd?k da, insan v?cuduna en yararl? ya? olarak belirlenen f?nd?k ya?? da E vitamini yan?nda ya?l?larda ?nemli bir sorun olan karbonhidrat, protein ve ya? metobolizmas?nda d?zenleyici olarak g?rev yapan baz? B grubu vitaminleri, hem de kan yap?m? ve ruhsal sa?l?k a??s?ndan gerekli olan B2 ve B6 vitaminlerini i?erir. Ayr?ca kansere ve kalp-damar hastal?klar?na kar?? koruyucu ?zellikleri oldu?u da saptanm??t?r. T?B?TAK taraf?ndan ?lke ?ap?nda 960 okul ?ocu?uyla yap?lan bir tarama ?al??mas?nda, ?ocuklar?m?z?n y?zde 90??n?n B2, y?zde 84??n?n de B6 vitamini y?n?nden yetersiz beslendikleri saptanm??t?r. F?nd???n her g?n d?zenli olarak t?ketilmesinin bu beslenme sorununa pratik bir ??z?m olaca?? d???n?lmektedir. Y?zy?llar ?ncesinin bilge hekimleri de f?nd??? ?vm??ler. ?rne?in 1800 y?l ?nce ya?am?? Yunanl? Hekim Dioscorides, ?Otlar Kitab??nda ?F?nd?k d?v?l?p bal ile yenirse m?zmin ?ks?r??e kar?? ?ifad?r. Kavrulmu? f?nd?k biraz karabiber ile yenirse nezleyi ge?irir. Kabu?u ile yak?lm?? f?nd?ktan i?ya?? ile ezilerek elde edilen merhem, sa?k?ran veya ba?ka bir sa? hastal??? dolay?s?yla sa?? d?k?len yere s?r?l?rse, yeniden sa? ??kmas?n? temin eder? der. (Bir zamanlar yak?lm?? f?nd??? ka? ve b?y?k boyas? olarak kullanan atalar?m?z, bu ???d? bilir miydi?) ?bn-i Sina hayvan ?s?rmalar?yla olu?an yaralara ?f?nd?k ezmesi lapas?? ???tler. Hippocrate, f?nd???n akl? geli?tirece?ini s?yler.
Lokman Hekim, ?nl? reklamdaki gibi ?G?nde bir avu? f?nd?k yiyenin derdi olmaz? dedikten sonra f?nd?ktan yap?lacak ila?lar? da tarif eder: ?F?nd?k yapra??ndan bir miktar suda kaynat?l?p i?ilirse kan? temizler. F?nd?k a?ac?n?n yak?lmas?yla elde edilen hafif ve g?zel k?m?r toz haline getirilip, kahve ka???? ile al?n?rsa ba??rsaktaki gazlar? giderir. ?shale kar?? da g?zel bir ila?t?r.? Bilenler f?nd?k yapraklar?n?n may?stan eyl?le kadar toplanarak kurutulmas?n? ???tler. ?ay yapmak i?in f?nd?k yapra??ndan 2 kahve ka???? kadar? demli?e konulup ?zerine 250-300 ml (2.5- 3 ?ay barda??) kaynar su eklenmeliymi?. Bu ?ay, 5-10 dakika demledikten sonra s?z?lerek i?iliyor. Ancak bu t?r bitki ?aylar?nda da a??r? gitmemek gerekli...
F?nd???n kabu?unun yakacak olarak kullan?ld???n? duymu?sunuzdur. Ayr?ca, ya?? al?nd?ktan sonra geride kalan k?spe, tavuk ve b?y?kba? hayvanlar i?in yem olarak kullan?l?yormu?..

Bir iki f?nd?kl? tarif
F?nd?k, g?n?m?zde ?ocuklar?m?z?n daha ?ok ?ikolatada ya da ?ikolatal? ezmelerde tan?d?klar? bir besin. E?er zaman?n?z varsa (uygun fiyata f?nd?k da bulursan?z) siz de de?i?ik bir ?eyler deneyin. Mesela biraz kuru kay?s? ve f?nd??? b??akla k?y?n. Tuzsuz lor peyniri ile kar??t?r?n. Re?elin yan?nda kahvalt?ya ??kart?n.
Bu kar???m? salam gibi uzunca yuvarlayarak stre? filme sarabilir, isterseniz sararken de iyice ha?ha?a ya da f?nd?k k?r???na bulayabilirsiniz. Sonra diledi?iniz kadar buzdolab?nda bekletirsiniz. Sofraya ??kar?rken ortas?na re?el taneleri koydu?unuz taba?a dilimleyerek yerle?tirirsiniz lorlu kar???m?. ?zerine biraz da re?elin suyundan gezdirirsiniz.
Dilerseniz yan?na da lalanga (ak?tma, krep) yapars?n?z:
1 yumurta-1 bardak s?t-1 ?imdik tuz-1 ?ay ka???? erimi? tereya??-1 ?ay ka???? vanilya-1 ?ay ka???? kabartma tozu-1 su barda?? unu kar??t?rarak haz?rlad???n?z sulu hamurdan her sefer iki ka??k kadar?n? alarak, ya?lan?p k?zd?r?lm?? yap??maz tavada altl? ?stl? k?zart?n.
Lalangaya re?el ya da bal s?r?p d?r?m yaparsan?z biraz f?nd?k k?r??? ekin ?st?ne.
F?nd??? t?ketmenin bir yolu da iyice d?v?p (robotta ?ekip) kek hamurlar?na, muhallebilere katmak.
Ama f?nd??? ?ekecek bir aletiniz ve u?ra?acak sabr?n?z varsa 300 gr. kavrulmu? f?nd?k, yar?m ?ay ka???? tuz, d?rtte ?? ?orba ka???? pudra ?ekeriyle f?nd?k ezmesi yapabilirsiniz. Kakaolu f?nd?k ezmesi i?in: 300 gr f?nd?k, 125 gr pudra ?ekeri, 3.5 ?orba ka???? kakao; baharatl? f?nd?k ezmesi i?in 300 gr. f?nd?k, 35 gr. pudra ?ekeri, yar?m ?orba ka???? tar??n, isterseniz yar?m ?orba ka???? da yenibahar kullanabilirsiniz. Ezme, tereya?? k?vam?nda olmal?. F?nd?k ezmesi kapakl? bir kapta, dolapta 3 ay kadar durur. Bu arada ?st?ne biraz ya? ??kabilir.
F?nd???n ?zellikle kavrulmu?unun kokusunun ?ok g?zel oldu?unu bilirsiniz. Laz yemeklerinden biri (quaney) zeytinya?l? taze fasulyenin birlikte ezilmi? sar?msak ve ki?ni?le kar??t?r?l?p ?ekilmi? f?nd??? da kat?p bir g?zel ezilmesinden olu?uyor. ?st?ne de biraz pul biber...
Galiba Artvin?de su kat?lmam?? cac??a ?ekilmi? f?nd?k katarak bir t?r meze yap?l?yormu?. Ben f?nd??? tatl? t?ketmekten yanay?m. ??te Kayseri?nin ?nl? ?nevzine?si.

Gerekli malzeme:
250 gr. kahvalt?l?k margarin, 2-3 ?orba ka???? tahin, yar?m ?ay barda?? s?v? ya?, 1 yumurta, 3 ?orba ka???? yo?urt, 2 ?ay barda?? d?v?lm?? f?nd?k, 1 paket kabartma tozu, yar?m kg. un.

Yap?l???:
Un ve kabartma tozu bir kaba konur. ??ine oda s?cakl???nda yumu?at?lm?? margarin, tahin, s?v? ya?, yumurta, yo?urt ve f?nd?k eklenir. Yumu?ak bir hamur haline gelene dek yo?rulur. Hamur elle bast?r?larak ya?lanm?? b?y?k?e bir tepsiye yay?l?r. Kare kare kesilip ?nceden 180 derecede ?s?t?lm?? f?r?nda ?zeri pembele?ene dek pi?irilir.
So?umaya b?rak?l?r. 3 bardak su ve 3.5 su barda?? ?eker kaynat?l?r. ?nmeden ?nce i?ine ?eyrek limon suyu s?k?l?r. Tatl? so?ukken ?zerine s?cak ?erbet d?k?l?r, ?erbeti ?ekti?inde servis yap?l?r.
?lkemizde f?nd?k ?yle sevilir ki, herkese mavi boncuk da??tanlara, yani oynak ve cilvelilere ?f?nd?k??? denir.
Sennur Sezer