Y?netmen tiyatrosu yapm?yoruz

1995 y?l?nda b?t?nl?kl? bir sanat prati?i ger?ekle?tirmek ?zere Bo?azi?i G?steri Sanatlar? Toplulu?u (BGST) b?nyesinde kurulan ve sanat-tiyatro prati?ine yeni ve nitelikli bir a??l?m sunmak hedefiyle kurulan Tiyatro Bo?azi?i kurucular?ndan C?neyt Yalaz ve Ulu? Esen?le kendi tiyatrolar? ve T?rkiye?de tiyatro prati?i ?zerine bir s?yle?i ger?ekle?tirdik.

Tiyatro Bo?azi?i?nin kurulu? s?recini anlat?r m?s?n?z ?
C?neyt Yalaz: 1980 y?l?n?n ikinci yar?s?nda Bo?azi?i ?niversitesi Tiyatro Kul?b??nde ve Folklor Kul?b??nde sanatsal ?al??malar?m?z ve ara?t?rmalar?m?z devam ediyor, bir yandan da ??rencilik yap?yorduk. ?90?lar?n ilk yar?s?nda mezun olduk ve kul?pte bulunan arkada?larla var olan birikim ve birlikteli?i korumak amac?yla Tiyatro Bo?azi?i?ni kurduk. Okul y?llar?nda folklor kul?b? ve tiyatro kul?b? s?k s?k bir araya gelip ortak projeler yap?yor ve ?al??ma alanlar?n? kesi?tirmeye ?al???yordu. 1995 y?l?nda sadece tiyatro de?il, dans, m?zik ve ara?t?rma dallar?nda da ?al??ma y?r?tecek olan BGST?yi kurduk. Ve o g?nden bug?ne Tiyatro Bo?azi?i, ?al??malar?na kendi ?retimleriyle devam ediyor. Kurulu?undan bu yana kendi yazd???m?z oyunlar ba?ta olmak ?zere, Shakespeare?den Moliere?e, 11 tane oyun sahneleyerek seyirciyle bulu?turduk.

Tiyatro Bo?azi?i?nin sanatsal ve estetik tavr? nedir?
Ulu? Esen: BGST?den s?z etmek gerekiyor. ??nk? bu topluluk, k?kl? bir sanat prati?i ger?ekle?tirmek ?zere kuruldu. Bug?ne kadar da hem teorik planda, hem de pratik olarak kendi varl???n? s?rd?rme iddias?nda sanat ortam?na dahil oldu. BGST?nin bu anlay??la sanat yapma gibi bir perspektifi var ve bununla birlikte toplumsal arka plana vurgu yaparak, sanat?yla var olan konjonkt?re dair bir ?eyler s?yleyebilme iste?i var. Bu nesnelli?e vurgu yapmak i?in sanatsal olarak bunu ifade etmenin ara?lar?n? her zaman i?in ar?yor ve sanat yaparken ayn? zamanda yeni bir tav?rla ve s?ylemle aktarma amac?yla kendi prati?ini kuruyor toplulu?umuz. Tabii bunun yan?nda sanatsal olarak derdimizi ve kederimizi ifade etmeye ?al???rken, kendi i?inde e?itim, ara?t?rma ve kuramsal yay?nlara da ?nem veren yerle?ik bir yap? BGST. Biz, bu misyonu ?ok ?nemsiyor ve bu anlay???n di?er yap?larla da ortak ?retimlerde bulunmas?n? sa?lamaya ?al???yoruz.

De?i?ik yap?lar derken?
Ulu? Esen: Bizim ?al??malar?m?zla ve ?retim anlay???m?zla d???nsel ve estetik olarak paralel d???nen ve sanat ?reten dernek, vak?f, sendika gibi kurumlarda varl???n? s?rd?ren topluluk ve gruplarla bir araya geliyor, ortak ?retim ?rg?tl?yor ve organize ediyoruz. Mesela m?zik anlam?nda, diyelim bir Ermeni m?zik toplulu?u ile bir araya geliyor ve konserler d?zenliyoruz. Di?er yandan Tiyatro Bo?azi?i olarak sadece oyunumuzu sergilemekle yetinmek istemiyoruz. Turneye gitti?imiz yerlerde, amat?r ya da alternatif yap?lanmalarla bir araya gelip kendi deneyimlerimizi onlarla payla??p at?lyeler, seminerler d?zenliyor ve kendi deneyimlerimizi aktar?yoruz.

Bo?azi?i Tiyatro oyun kurgularken ve bu oyunu sahneye aktar?rken, daha ?ok tiyatrosal olan hangi unsuru (senaryo, oyunculuk ve y?netmenlik) ?ne ??kar?yor?
C?neyt Yalaz: Bu durum projeden projeye de?i?iklik g?steriyor ama de?i?meyen bir ?ey var; o da alternatif bir dramaturji kavram?n?n, grubun temel felsefesini olu?turmas?. Dramaturji ile ortaya ??kard???m?z sonuca bakarak, oyunda nas?l yorulaca??m?z, neyi nas?l anlataca??m?z, hangi ?slupla anlataca??m?z kendili?inden ortaya ??k?yor. Bu biraz da se?ti?imiz oyunun tarz?na ba?l?. Ancak ?unu s?yleyebiliriz; biz grup olarak, ?imdiye kadar daha ?ok oyunculu?u ?ne ??kard?k. Fakat bunun yan?nda sahne tasar?m?n? (ko?ullar?m?z gere?i) biraz ihmal etti?imiz s?ylenebilir. Tabii oyunculu?un yan?nda di?er yan unsurlarla birlikte rejiyi ?ne ??kard???m?z, ya da salt reji i?in oyun sahneledi?imiz de oluyor.

Oyun yazarken toplumsal alan?n daha ?ok hangi yanlar?na vurgu yap?yor ya da tematik olarak hangi konular? sahneye ta??yorsunuz?
Ulu? Esen: Bizim topluluk olarak ba?tan beri bir orta s?n?f derdimiz var ve onlar?n ya?ama bi?imleri; toplumsal, k?lt?rel ve politik ?ekilleni?leri bizim sorgulad???m?z ve sonu? ??karmaya ?al??t???m?z toplumsal bir kategori. Plana ??kan orta s?n?f insan?n? ?ok fazla ele al?yoruz. Tabii orta s?n?f?n yan?nda bir de muallim kesimindeki insanlar? da kat?yoruz. ?unu s?yleyebiliriz; genel olarak biz oyunlar?m?zda samimi bir orta s?n?f ele?tirisi yap?yoruz ve b?ylece, hem kendimizle hem de bu s?n?f?n etkiledi?i ve etkilendi?i toplumsal ve siyasal olaylar? tart??maya a??yoruz. Asl?nda bir anlamda toplumsal olan ve ters gitti?ini d???nd???m?z her bir durumla do?rudan ya da dolayl? olarak hesapla??yoruz.

Takip etti?imiz kadar?yla Bo?azi?i Tiyatro?nun Bertolt Brecht?le kuramsal ve d???nsel d?zeyde bir yak?nl??? var. Bu ilgi nereden geliyor?
C?neyt Yalaz: Bertolt Brecht?le ge?mi?ten beri sanatsal bir ba??m?z var, en fazla herhalde ?zerine ?al??t???m?z tiyatro kuramc?lar?ndan birisi. Bu ilgi ?uradan geliyor; tiyatroya getirdi?i yeni bak??, dramaturjiyi ?ne ??karan ve ona ?ok fazla vurgu yapmas? ve g?sterimdeki farkl? tarz ve tutumunu tiyatro anlay???m?z a??s?ndan kendimize yak?n buluyoruz ve bu anlay??? daha ne kadar geli?tirir, yayg?nla?t?r?r?z, onun u?ra?? i?indeyiz. ?imdilerde topluluk olarak Brecht?in ?Cesaret Ana ve ?ocuklar?? adl? oyunu ?zerinde ?al???yoruz ve sezonu bu oyunla a?may? hedefliyoruz.

Neden Cesaret Ana ve ?ocuklar??
C?neyt Yalaz: Bu oyunu tercih sebebimiz de ?undan; oyun bir anlamda sava? kar??t? bir oyun, orta s?n?f?n yine sava?tan bir maddi ??kar elde etti?ini umarken elindeki her ?eyi kaybedece?i ?zerine kuruluyor. Her ne kadar din sava?lar? d?neminde ge?iyor olsa da Almanya?daki orta s?n?f?n yeniden sava?tan bir beklentisi olmas? durumuna g?nderme yaparak yaz?yor. Bu tema, bizim a??m?zdan ve t?m insanl???n durumunu ortaya koymas? anlam?nda hem evrensel hem de g?ncel bir ger?ekli?e vurgu yap?yor. Bug?n T?rkiye?de de orta s?n?f?n sava?tan bir beklentisi var. Bu genel ger?eklik, y?zy?llar boyu de?i?medi hi?. Hangi co?rafyada olursa olsun, burjuvazi ve orta s?n?f?n politik ve ekonomik tutumu de?i?miyor. B?t?n bu ger?ekli?in ?????nda biz de kendi seyircimize bu oyunu yeni bir yorum ve konseptle sunal?m istedik.

?zel tiyatrolar?n tiyatro ?retme olanaklar? hangi boyutta T?rkiye?de?
Ulu? Esen: Bug?n ?zel tiyatrolar?n en temel sorunlar? ciddi anlamda mekan problemi ya?an?yor olmas?... Bu konuda kimse sorunu ??zmek gibi bir yakla??m g?stermiyor. Di?er yandan ekonomik yetersizliklerden dolay? d?zenli bir kadro olu?turulam?yor. Bu iki unsur, tiyatrolar?n istikrarl? ?retimi ve seyirciyle bulu?mas?n?n ?n?nde ?nemli iki engel olu?turuyor.

Tiyatro ortam?n? olu?turan sanat?? ve yazarlar?n toplumsal duyarl?l?klar? giderek yok oluyor sanki. Sanatsal ve politik olarak ?nlerinde ciddi sorunlar varken kimsenin tepki g?stermemesini neye ba?l?yorsunuz? ?rne?in ?stanbul?da AKM?nin ve M. Ertu?rul Tiyatrosu?nun y?k?lmas? h?l? g?ndemde vs...
C?neyt Yalaz: Bu iki tiyatro binas?n?n y?k?lmas?na kar?? oradaki protestolara ?ok fazla insan?n gelmemesi ?a??lacak bir ?ey de?il. AKM y?k?lsa halktan ka? ki?inin umurunda olacak? Bunu da de?erlendirmek laz?m. Orada ?retilen sanat?n halkla ciddi bir ileti?imi yok, o nedenle sanat??lar?n gitmedi?i gibi o eylemlere halk da gitmiyor. Tiyatro sanat?na bak?ld???nda ortada korkun? bir durum var, tiyatrolara seyircinin ilgi g?stermemesi sadece televizyon k?lt?r?d?r, ekonomik ko?ullard?r ama tiyatrocular da buna ?ok b?y?k katk?da bulunuyor y?llard?r. Baz? sanat??lar?n, tiyatro ikinci mesle?i haline geldi art?k.Tiyatroyu vakit bulduk?a yapt?klar? i? olarak g?rd?kleri ve ?yle bir anlay??la ya?ad?klar? i?in ?rettikleri sanat da niteliksiz, halktan kopuk oluyor ve yeterli ilgiyi olu?turmuyor. Bu sizin s?yledi?iniz duyarl?l???n yitirilmesi sorununa gelirsek, en ba?ta ortada korkun? bir da??n?kl?k var ve bu da??n?kl???n a??lmas? ve ?rg?tl? bir yap?n?n olu?mas? art?k zorunlu hale geldi.

Bo?azi?i Tiyatro kendisini ?Alternatif Tiyatro? olarak tan?ml?yor, bu alternatif tan?m? nereden geliyor ve siz hangi tiyatro t?r?ne alternatif olu?turuyorsunuz?
C?neyt Yalaz: Biz topluluk olarak reddiyet anlam?nda ?al??m?yoruz. Y?netmen tiyatrosu yapm?yoruz. O donan?mlar, en az?ndan bizim yap?m?za uymuyor. Dramaturji eksenli ?al??ma yap?yoruz diye ba?ta s?yledik. Biz y?ntem olarak ?unu ?nemsiyor ve uyguluyoruz; gruptaki arkada?lar?n en ba?ta dramatujiye hakim olmas?n? ?n ko?ul olarak al?yoruz. Bizim kar??s?nda oldu?umuz tiyatro anlay??? ise bunu tam tersi bir pratik ve y?ntemle kendini var etme ?abas?nda olan anlay??t?r. Geleneksel tiyatroda iyice yerle?ik hale gelmi? olan kat? i? b?l?m? anlay???n?, tiyatro ?retme a??s?ndan sak?ncal? buluyor, kolektif ?retime ve grup ruhuna ayk?r? buluyoruz. Biz bunlar?n d???nday?z. Bu y?ntem ve usul?n kendisi zaten bir yabanc?la?ma halidir ve bu da sanat?n kendini var etme ve ya?atma haline ayk?r?d?r.

---

Tiyatrolara yard?m hasta-ila? ili?kisine benziyor

Devletin ?zel tiyatrolara yard?m y?ntemini nas?l de?erlendiriyorsunuz ya da devlet, tiyatrolara yard?m etmeli mi?
?ncelikle bir ?zel tiyatro sahibinin yard?m da??tan kurulun i?inde olmas? ve bu ?ahsa orada yer a??lmas?, abesle i?tigaldir ve tek s?zc?kle utanmazl?kt?r. Devletin ?zel tiyatrolara yard?m yapmas?, y?ntem ve anlay?? olarak sorunun ??z?m?ne yard?mc? olmaktan ziyade sorunu yok saymay? ve ?telemeyi hedefliyor sanki. Bu anlay??, biraz hasta ve ila? olay?na benziyor. Hastaya ila? veriyorsunuz, ancak hastal??? iyile?tirmiyor; sadece a?r?s?n? al?yorsunuz, bu da bilindi?i gibi kesin bir ??z?m olmaktan uzak bir yakla??md?r ve ge?icidir. Bu yakla??m, sorunu ??zecek kesinlikte bir yard?m de?il; bunun fark?nda olmal?lar. Oysa daha kal?c? ??z?mler ?retilmeli; ?rne?in salon sorunu kal?c? bir bi?imde ??z?lmeli, vergiler d???r?lmeli, salon ?cretlerinde iyile?tirmeye gidilmeli vs... Ayr?ca bu yard?m da??t?l?rken mutlak olarak ticari tiyatrolar ayr??t?r?lmal? ve bu yard?mlar, sadece tiyatro sanat?n? kuramsal ve g?sterimsel olarak geli?tirmeye d?n?k projelere da??t?lmal?.

---

Yay?nlar?m?z kendi kitlesini olu?turdu

Sizin topluluk olarak yay?nlar?n?z da var, biraz bu yay?nlardan bahseder misiniz?
Ulu? Esen: BGST yay?nlar? Bo?azi?i ?niversitesi?nin yay?nlar? esas?nda, ama genel olarak i?eri?ini biz haz?rl?yoruz. Bu yay?nlar belli bir okuyucu kitlesi olu?turdu bug?ne kadar. Bu yay?nlarla d?nyada olu?mu? tiyatro ak?mlar?n? derledik ve okuyucuya aktard?k. Yay?nlar aras?nda kendi yazd???m?z oyunlar, kuramsal ?eviri yaz?lar?, temel oyunculuk ?zerine ?eviri kitaplar? var. Ayr?ca toplumsal ara?t?rmalar ve kurumsal yap?la?malar diyebilece?imiz kitaplar?m?z da yay?nlar?m?z aras?nda. Di?er yandan toplum bilim ?zerine kafa yormu? g?n?m?z entelekt?el ve aktrislerinin kitaplar?n? bas?yoruz. Bir de ?evre ?zerine yay?nlad???m?z ?eviri kitaplar?m?z var. Bunlar?n d???nda m?zik kitaplar?m?z da var. ?u anda kapsaml? bir ara?t?rma olarak 45?lik ?ark?, ?60?l? ve ?70?li y?llar?n T?rkiyesi?ndeki pop?ler m?zi?in geli?iminin tart???ld??? ve ara?t?r?ld???, r?portajlardan ve birtak?m de?erlendirmelerden olu?mu? bir kitab?m?z da var.
Metin Boran