evrensel olmak

1959?da T?rk Demokrasi Tarihi, 1962?de T?rk Edebiyat?nda Sosyal Konular (Varl?k Y.) adl? ?al??malar?ndan tan?d???m Prof. Dr. Kemal H. Karpat?la on y?l kadar ?nce bir gazetede yap?lm?? r?portaj? ilgiyle okudum. B?ylelikle bu ara?t?rmac?m?z?n nerede ya?ad???n?, neler yapt???n? ??renmi? oldum. Hoca, Kuzey Amerika?da, Wisconsin (Madison) ?niversitesi Tarih B?l?m??nde g?revli idi. Birka? y?l sonra, rastlant? bu ya, yolumun oralara d??ece?i belli olunca, Karpat Hoca?n?n T?rk?edeki ilk kitab? T?rk Demokrasi Tarihi Sosyal, Ekonomik, K?lt?rel Temeller?in (Afa Y. 1996) son bask?s?ndan bir adet ?antama koydum. ?ans?m yaver gider de tan???rsak, hem Hoca ile T?rkiye?yi konu?ur, ard?ndan da kitab? oradaki yak?nlar?m i?in imzalat?r?m diye.
[?ok y?llar ?nce Dobruca?n?n (Romanya) Armutlu k?y?nde do?up ilk??retimini burada tamamlad?ktan sonra, Mecidiye Medresesi?nden imam ve ??retmen olarak diploma alm?? bir ?ocuk, bug?n ABD?nin ve T?rkiye?nin belli ba?l? ?niversitelerinde siyaset, sosyoloji ve tarih konusunda ders veriyordu. Alt? dil bilen Karpat??n bir?ok ?lkeden ald??? ?d?l ve fahri doktoras? vard?.]
***
Gitti?im Madison, daha ?ok ?niversite ve s?t kenti olarak an?l?yordu. B?y?cek bir g?l?n kenar?nda 150-160 y?l ?nce kurulmu? orta b?y?kl?kte bir yerle?im merkeziydi. Her ?ey yolunda gitti. K?z?m da ayn? ?niversitede g?revliydi. Karpat??n asistan? gen? bayan da Ankaral? imi?. Bir vesileyle tan???p g?r???rlermi?. Kemal Bey?le birlikte onlar? bir ak?am yeme?ine davet ettik. ?ki g?n sonra Hoca, asistan? ve asistan?n karde?iyle birlikte l?tfedip geldiler. Kemal Karpat?la ilk kez kar??la??yordum. Yemekte hafif bir i?kiyi tercih etti Hoca. Bir ara birlikte getirdi?im kitab? ??kard?m. Kitab?n? elimde g?r?nce sanki pek do?al kar??lad?. Ka? zamand?r bu kitapla ilgili sorular?mdan bir ikisini kesin soracakt?m. ?Hocam? diyerek hamle yapt?m. ?Ben bu kitab?n?z?n ilk bask?s?n? 1959?da okudum. O g?nden bu yana yakla??k k?rk y?l ge?ti. Bu arada bilindi?i gibi ?lkemiz ?? askeri m?dahale ya?ad?. Siyasi tablo her seferinde tepe taklak olurken, siyaset sahnesine de yeni akt?rler ??kt?. Bu s?re i?inde siyasal oldu?u kadar toplumsal ve k?lt?rel ya?am?m?zda da son derece ilgin? d???ncelere, ?rg?tlenmelere tan?k olundu. Allah gecinden versin; bu arada aram?zdan ayr?lsayd?n?z, elbette kimsenin bu sorular? sormaya hakk? olamazd?. Ama ?imdi??
Kemal Hoca hi? beklemiyordu. Yine de s?zlerime hak verdi?ini, ileride daha kapsaml? bir bask?s? i?in haz?rland???n? s?yleyip ge?i?tirdi. ?Bir de Hocam? dedim, ?1996 bask?s?nda olsun kitab?n dili g?zden ge?irilmeliydi. ??nk? ?lkemizde hi? kimse art?k bu dille ne yaz?yor ne de konu?uyor?...
Herhalde aradaki konu?malardan da d?nya g?r???m? tahmin etmi?ti.
?Hakl?s?n?z, dili sadele?tirilmeliydi? dedikten sonra, bir s?r verir gibi ekledi: ?Bu kitab?n T?rk?eye ilk ?evirisini kim yapt?, biliyor musunuz?? ?Hay?r? dedim. ?Behice Boran? dedi.
[Do?rusu pek ?a??rmad?m. ??nk? Behice Han?m, 1950?lerin ba??nda ?niversiteden uzakla?t?r?lm??; yatt??? mahpustan da yeni ??km??t?. Dursun bebe?in de kat?ld??? ailenin mali durumu iyi de?ildi. B?yle bir kitab?n T?rk?eye ?evrilmesi i?in o s?ralar Behice Boran?dan daha iyisi bulunmazd? do?rusu. Nedense kitab?n hi?bir bask?s?nda Behice Boran??n imzas? yoktur. Karpat, ?stanbul Hukuk Fak?ltesi?nde Mehmet Ali Aybar??n ??rencisi oldu?unu da, sonralar? bir vesileyle s?ylemi?ti.]
***
Ba?lang??ta rak?ya pek hevesli g?r?nmeyen Hoca, ?imdi ev sahibinden rak? istedi?inde nedense sevindim. Kitapla ilgili sorular?ma son vermeliydim art?k. Yaban elde bir masada yeme?e oturdu?umuz bu de?erli ve olduk?a ?nl? Hoca?y?, ne vakte kadar bu t?r sorularla s?kacakt?m? Tam b?yle kendi kendime konu?urken, sanki o da konunun art?k de?i?mesini ister gibi, ?Babac???m? dedi k?z?m; ?Ne dersin, Anayasa Mahkemesi Refah Partisi?ni kapatacak m??..? T?rkiye?den ayr?laca??m g?nlerde h?l? belli de?ildi, ama genel kan? ve f?s?lt?lar Refah??n kapanaca?? yolunda idi. Bunlar? s?yledim. Kemal Karpat bana d?nd?: ?Fethullah Hoca iyi ama de?il mi? dedi. ?ok ?a??rd?m, bu ismi burada duyaca??m? hi? ama hi? beklemiyordum. Birden ?Hocam o da nereden ??kt? ?imdi? demi?im. Sonradan hesaplad?m. Fethullah Hoca, ABD?ye ya gelmi?ti ya da gelmek ?zereydi.
***
Yemek g?zel ge?ti. Hoca bana ?n?m?zdeki g?nlerden birinde arabas?yla b?lgenin kuzeyinde gezmeyi ?nerdi. ?ocuklar da ?srar edince kabul ettim. Kemal Karpat dedi?i g?n, dedi?i saatte kald???m eve geldi ve ikimiz yola ??kt?k. Bindi?imiz kocaman arabay? bug?n ??leden ?nce ald???n? s?yledi.
Yollar tenhayd?. Ocak ay?n?n ikinci haftas?na girmi?tik. G?z alabildi?ine bo? arazi ve tepeler kar alt?ndayd?. Ona nispet yapar gibi ba?, bah?e ve ormanlar biz de var?z diyordu. Beyaz?n ve ye?ilin birlikteli?ine imrenen koca g?ky?z?n?n mavisi de?il, masmavisi tepeden sevecen bak?yordu.
B?lgedeki bir?ok kilise, kasaba ve k?yleri dola?t?k. Girdi?imiz bir kasabada Hoca ?u bilgiyi verdi: ABD?de ilk kom?nist partisi burada kurulmu?? Zamanla ?ok yararl? i?ler g?rd?kten sonra, ?imdilerde sosyal demokrat bir ?izgide durulmu?. Daha sonra kenar?ndan ge?ti?imiz bir k?y i?in ?ABD?nin bir?ok tiyatro ve sinema oyuncusu belli zamanlarda burada bir araya gelirler? dedi. Hoca, uzaktan g?rd??? bir k?y? erkenden anlatmaya ba?lad?. ??nl? mimar Wright??n ??rencileri burada ?al???yor.? ?a?da? mimariye yeni g?r?? a??lar? kazand?ran ?ok ?nl? mimar ve bilge bir insand? Frank Lloyd Wright (1869-1959). ?evki Vanl??n?n haz?rlad??? ??nsana D?n??? adl? monografisi, Salim ?engil?in y?netti?i Dost Yay?nlar??ndan ??km??t? (Ankara, 1960) Ben de Hoca?ya bu kitaptan s?z ettim.
***
13.30-18.00 aras? tam d?rt bu?uk saat birlikteydik Kemal Karpat?la. Al?akg?n?ll?, konu?kan, i?ten bir insand?. Az da olsa ortak dostlar?m?z ??kt? uzun s?yle?imiz s?ras?nda. ?zel ya?am?ndan da bir ara bahsetti.
***
[?imdi an?msad?m. Yo?un ge?en konu?malar?m?za renk getirsin diye mi, yoksa o s?ra dilime pelesenk mi etmi?tim? ?Hocam? dedim, ?Acaba hangi dilde ?u ?zdeyi?(!) vard?r: ?Devletin mal? deniz yemeyen domuz.? Tuhaf bir ?ekilde y?z?me bakt?, yine de ciddiyetini koruyarak ?Hi?bir dilde yoktur b?yle s?z? dedi.]
***
Yak?n siyasi tarihimizin, ?zellikle Cumhuriyet ?ncesi d?nemini analiz ederken pek de resmi g?r??e uygun d??m?yordu. ?rne?in Abd?lhamit, Vahdettin vb. hakk?nda? Ayr?ca Padi?ah Abd?lhamit ?st?ne yazd??? ve o y?l?n sonunda ??kabilece?ini umdu?u yakla??k 800 sayfal?k ?al??mas?ndan da bir ara bahsetti.
***
Kuzey Amerika?da da bu mevsim ak?am erken ??k?yordu. Eve yakla??rken, Kemal Karpat beni ?in lokantas?na davet etti. Gelemeyece?imi ?z?lerek s?yledim, ??nk? bu ak?am baz? tan?d?klar gelecekti.
***
Say?n Kemal Karpat, girdi?imiz kasabalarda bir?ok tarihi yap? ?n?nde onca foto?raf?m? ?ekti. (Sonradan hepsini nazik bir kartla adresime g?nderdi.) Sonradan hep hay?fland?m; neden oradan ge?en birine makineyi verip ikimizi birlikte ?ektirmedim diye? Bu de?erli insanla ancak birlikte yemek yedi?imiz masada ?ekilmi? aile boyu bir foto?raf?m?z vard?.
***
Kemal Karpat??n, 2002 se?imlerinden hemen sonra Zaman?da Nuriye Akman?a verdi?i ve iki g?n yay?nlanan r?portaj? ?ok ilgin?. ?lkinin ba?l???: 3 Kas?m se?imleri sessiz bir devrimdir.
?kincisinin ba?l??? ise Osmanl? sava??? de?ildi,bir medeniyet yarat?c?s?yd?. (Zaman Gazetesi, 8 Aral?k ve 9 Aral?k 2002)
***
Ka? y?l ?nce ar?ivimde bir yaz? dizisi buldum. Prof. Kemal Karpat??n be? g?n s?ren yaz?s?n?n ba?l???: ?kinci Cumhuriyet mi? Atat?rk Cumhuriyeti mi?
Cumhuriyet gazetesinde Temmuz 1960 tarihinde yay?nlanm??. (Demek ?kinci Cumhuriyet s?ylemi ?yle ?zal?la ba?lam?? de?il.) 1924 Anayasas??n?, 27 May?s??, siyasi kadrolar? anlatan olduk?a uzun ve ayr?nt?l? bu yaz?y?, ?n?m?zdeki haftalardan birinde tan?tmak istiyorum.

***
Okur dostlara
* Lou / ?zg?r Kad?n?n ?yk?s? (Roman), Fran?oise Giroud.
T?rk?esi: Saime Bircan. ?mge Yay?nlar?, Ankara 2007.
* Akdeniz M?zi?inin T?rk ve Yunanl? K?kenleri (K?lt?rel ve Analitik ?al??ma) Berrak Taran?. 316 sayfa, 24 X 16. ?r?n yay?nlar?, Ankara 2007.
* ?ki K?y?n?n M?zi?i, Berrak Taran?. ?r?n yay?nlar?. 220 sayfa, 24X16. Ankara, 2007.
Remzi ?nan