02 Eylül 2007 00:00

munzur?da el feneri ?????nda a?ustos notlar?

Her ?ey ??t?rd?yor? Benim s?zc?k uyduruk?usu k?z?m Dora, ?Havalar ?ok ?s?k (s?cak) oldu? diye yak?n?yor. ??t?rd?yor her ?ey. Keskin ???k, serseri bu?u, kay?p bulut, yok r?zg?r?

Paylaş

Her ?ey ??t?rd?yor? Benim s?zc?k uyduruk?usu k?z?m Dora, ?Havalar ?ok ?s?k (s?cak) oldu? diye yak?n?yor. ??t?rd?yor her ?ey. Keskin ???k, serseri bu?u, kay?p bulut, yok r?zg?r?
Her ?ey, sesler orman? ve damardaki kan, her ?ey ??t?rd?yor?..
Dersimliler (Tunceli), Munzur Do?a ve Sanat Festivali?ne ?a??r?yor.
AKP?liler, yeni h?k?meti kurmadan daha, ?akarsular? satacaklar?n?? s?yl?yor. Akl?m ??t?rd?yor: Bir akarsu nereden ba?lar? Da?lardan s?z?len yeralt? sular?, ?a?layanlar ve bir ?rma?? ?rmak yapan onlarca dere yata?? filan. Bir akarsu nas?l s?rd?r?r ya?am?n?? Ya?murlar, kar sular?, bu ya?muru ve kar? besleyen orman, onlar? do?uran g?k, r?zg?rlar filan.
Sat??a bunlar da d?hil mi?
Dersimliler, Munzur suyunun ?st?ne baraj yapt?rmamak i?in u?ra??yor ka? y?ld?r. Kafa tutuyorlar? Ama adam diyor ki ?Akarsular? sat?yorum?... ?yle ya... Denizleri, limanlar?, k?y?lar? satt?lar ya? Akarsular? neden satmayacaklarm???..
Hakl?lar?
Dersimliler, ?Gel konu?? diyor. ??evreyi, alternatif enerji kaynaklar?n??? Adam sat?yor, biz konu?uyoruz? Biz hangi dilden konu?aca??m?z? nedense h?l? bulamad???m?z i?in, herif?io?lunun dili gayet anla??l?r oluyor.
?Sat?yorum!..?
Bizimki lal m? lal...
?Satt?rm?yorum, var m? diyece?in? diyemiyoruz. Bunu ?o?unlukla i?imizden s?yl?yoruz h?l??
?zel orman, ?zel ada, ?zel deniz ve k?y? ?eridi, ?zel liman ve ?zel ?rmak.
***
Her ?ey ??t?rd?yor. Suskunluk ve s?zlerin burun dire?i, ezan ve ekran, ?ark? ve ?arap, ?iir ve g?r?n?mleri... AKP?li t?ccar, tefeci, h?rs?z ile kurakl?k aras?nda s?k??m?? ?lke ?at?rd?yor?
Dersim?e gidiyorum.
Keban??n Elaz?? yakas?nda vapura binmeden kimliklerimizi topluyor; asker, ?zel tim ve polis kar???m? grup. G?ne? dikine dikine? ?nsan insan?n g?lgesine muhta?? Her ?ey ??t?rd?yor? Kimlikleri kontrol edenler oyun oynar gibi davran?yorlar.
?tici, tedirgin edici?
?te yakaya on dakikada ge?iliyor. Su ?st?nde on dakikal?k bir yolculukta hangi yabanc? unsur kar??abilir ki kontrolden ge?irilmi?, ge?i? izni verilmi? biz sefil yolcular?n aras?na da yeniden kimlik kontrol? yap?ls?n?.. Yap?l?yor, ?stelik bir ?ncekinden daha beter? ?Neden? diye soruyorum; ?Az ?nce bakt?lar kimliklerimize, sadece baraj g?l?n? ge?tik, bu kadar aral?kta ne olaca??n? d???n?yorsunuz da yeniden sorgu sual kuruyorsunuz?..?
?Beyefendi ?ok mu yoruluyor? diyerek bak?yor bana buradaki ?zel timin bir mensubu, parma??yla hafif makinelisinin horozuyla oynuyor.
??ok yorulmad?m? diyorum; ?S?k?c? ve itici buluyorum.?
?zel tim mensubu, kar?? k?y?y? g?steriyor. ?Bak?n, oras? Elaz??, bu k?y? Tunceli? B?ylece ne olmu? oluyor, siz bir ilden ?teki ile ge?mi? oluyorsunuz.?
Anlad?n m?, diyorum kendime; a yery?z? avaresi, anlad?n m?; bu da Dersim?e ho? geldiniz aramas? oluyor! Daha anlamad?n m??
Anlad?n?z m? yolcular?
Sonra ?? yerde daha kimlikler toplan?yor, e?ya kar??t?r?l?yor, sorgu sual ediliyor?
Bu kontroller de, birinci-ikinci ?ho? geldi?yi anlamam?? olanlar anlas?n diye zahir.
Dersim?e de?il, nazilerin egemen oldu?u kentlerden birine ya da Amerikan i?gali alt?ndaki Ba?dat?a giriyoruz. Buradaki daha ?ok nazilerin y?ntemine benziyor diyece?im ama bug?n Amerikan nazizmi d?nyay? sarm??t?r.
Susuyorum.
Dersim?e giriyoruz nihayet. Giriyoruz; aranm??, ar?nm??, sorulmu?, bulunmu? ?ark?c?lar, ?airler, sazc?lar, cazc?lar?
Dersim?i seviyoruz?
Bilge Contepe ile ayn? masada sesleniyoruz Dersimlilere. Bilge, ye?illerin ye?ili, ?yle ye?il ye?il istiyor d?nyay?, reng?renk?
Ben ?Baraj yapt?rmak istemiyorsan?z e?er, bunda i?tenlikliyseniz, bar?? enerjisini kullan?n? diyorum. ?Do?adan ald???n? do?aya tertemiz veren, kurulumundan da??l?m?na dek her haliyle ucuz, insani enerji kaynaklar?na yat?r?n paran?z?? ?rnek bir kent olu?turun. T?rkiye?deki her kentin, her belediyenin buna g?c? yeter... Sizin buna g?c?n?z yeter?? Dersim?in Say?n Belediye Ba?kan? da dinliyor. Benim dediklerimi belki biliyor, belki bilmiyor ama ben inat etmi?im, tepeden t?rna?a bir g?zel anlataca??m. Anlataca??m da s?yle?iyi y?neten Hasan ?en, ?Zaman doldu? diyerek bak?yor y?z?me. Ben de soka?a ??k?yorum.
Kurumu? da?lar? Her ?ey ??t?rd?yor?
P?l?m?r?den gelenler buluyor beni. ?Siz? diyor i?lerinden biri, ?Hocam siz konu?urken, tam sizin konu?man?z esnas?nda arad? k?yl?ler. P?l?m?r??n ormanlar?na helikopterlerden yang?n bombas? at?yorlar. ?u anda yan?yor ormanlar?m?z.?
Bakakal?yorum y?zlerine?
?Hangi s?z? tutsam d??m?? elden ayaktan.? Bu dizeyi Irak i?in Irak?ta yazm??t?m. ?imdi buras? Irak, ??nk? buras? bu ku?atmayla d?nyaya ?rak?
?Siz konu?un? diyor herif?io?lu, ?Ben yakar?m.?
?Siz bar?? deyin, ben ?ld?r?r, ?ld?rt?r?m??
?imdi hangi s?zc?klerle konu?aca??z?.. P?l?m?r?de yanan ormanlar? g?rmek i?in giri?imlerde bulunuyoruz. ?Olmaz? ?st?ne ?olmaz.?
Bizimki de amma i? ha!
?Yak?lm?? Orman? G?rme Ruhsat?? istiyoruz.
Yak?lm??l?k b?yle oluyor demek?
***
Ertesi sabah Kutu Deresi?ne gidiyoruz. Yine P?l?m?r?den haber geliyor. Yine orman yang?n?... Yak?lm??, bo?alt?lm?? k?ylerin ?st?nde yanan ormanlar? Oturup suyun ba??na; yakan ele, ac?mas?zl??a, ?aresizli?e s?v?yoruz ah ile?
Kutu Deresi, her y?l biraz daha kirleniyor. Evsel at?klar ak?yor dereye, oysa burada ar?tma yapmak o kadar kolay ki; yeter ki kent planc?lar?ndan, ar?tma sistemi ?st?ne kafa yormu? kurumlardan yard?m istensin; d?nyan?n bu en berrak sular?ndan biri, daha ?ok kirlenmeden kurtulabilir. Ama ?imdi h?zla kirleniyor.
Gezginli?i delilik derecesinde sevdi?i i?in Munzur?un Delileri aras?nda say?lan Kemal ?zer k?z?yor bana: ?Kutu Deresi kirli, sen neden y?zmek i?in oraya gidiyorsun??
Ertesi g?n ver elini Higsor Vadisi.
Munzur?un bir k?sm?n?, Veng?i, Za?ge?yi ge?iyoruz. Devasa kayalar?n alt?nda, da?lar?n aras?nda d?nyan?n en g?zel suyu ?a?l?yor. ?nce e?ilip doyas?ya i?iyoruz, sonra y?z?yoruz. Patikalarda elikler (da? ke?isi), va?aklar dola??yor. Zembul ve kekik, Munzur sar?msa?? ve yarpuz, yaban elmas? ve ceviz, ve ad? bilinmeyen binlerce otun kokusu i?inde ak?yor su ve zaman? Ak?yor imgeye rak? ve da? suyu, da? g?lgesi ve isyanc? dize...
?Hakiki bir Dersimli? diyor Kemal, ???emedi?i suda y?zmez!?
Ama i?te, yak?yor adam.
Higsor?a ikinci gidi?imizde, s?rt?nda yar?m torba sar?msakla a?lar geldi H?seyin Amca; ?nce s?ylemedi ama sonra tutamad? kendini: ?Axbonoz?un ormanlar?n? yak?yorlar, havadan yang?n at?yorlar ormana? Havadan yang?n at?yorlar?? Sigara verdim, durulsun diye bekledim, nafile: ?Nas?l i?tir bu, onca a?a?, onca canl??.? ?aresizin a?lamas? insan? deh?ete d???r?r; kat?lsan kat?lamazs?n o a?lamaya, sussan susamazs?n. Bo?um bo?um olur g?rtlak, sar?lsan o adama, o daha beter olur diye sar?lamazs?n. Beter olursun.
Ka? y?ld?r yak?l?yor bu ormanlar, ka? y?ld?r bu canl?lar candan oluyor, bu k?yl?ler k?ys?z, ?obanlar s?r?s?z, ka? y?ld?r bu halk dilsiz?
?nsan?n i?inde oradan oraya ko?ar, oradan oraya, orman? yak?lm?? hayvan!
Higsor?un, Za?ge?nin ?st?n? yak?yorlar, gel de s???nma suya, gel de ka?ma sudan? D?nyaya ne diyece?ini bilmeyen bir adam nereye g?t?r?r kendini, orman? yak?lm?? bir hayvan nereye s??ar, s???n?r?..
Oyum i?te ?imdi.
O?
Orman? yak?lm?? hayvan?m.
***
Akl?m, Munzur Vadisi?ni var eden vadilerde. Yazmak istiyorum nice zamand?r. Ovac?kl? Firik Dede?yle, Derman Amca?yla konu?mu?tuk bunu, Ge?ti?imiz ay 106 ya??ndayken kaybetti?imiz Firik Dede, o pir ihtiyar; ?Gen?ler, bu vadiyi yaratan da?lar?, sular? vadiler tan?mazsa, bilemez buran?n k?ymetini? demi?ti. S?z? m?h gibi akl?mdad?r. Ovac?k?ta Ula??labilir Ya?am Derne?i?nin projelerinin bir par?as? olarak, k?yl?leri bir nevi kooperatifle?menin, ?retim ortakl???n?n i?ine ?ekmeye ?al??an Bilgin Cengiz?le bulu?up Mercan Vadisi?nin k?ylerine ??k?yoruz.
Yolun bir yerinde, kum torbas?ndan siperlerin arkas?ndan uzanan namlular durduruyor bizi. Bilgin al??k?n bir edayla arabadan iniyor. Siperin arkas?ndaki asker ba??ra ba??ra soruyor:
?Ka? ki?isiniz; nereye gidiyorsunuz, neden gidiyorsunuz??
Bilgin var g?c?yle ba??r?yor:
?Be? ki?iyiz, Yar?mkaya?ya gidiyoruz, gezmek i?in ziyaret i?in gidiyoruz??
Siperin arkas?ndaki ses:
??simlerinizi s?yle, do?um tarihlerini s?yle, do?um yerlerini s?yle??
Ba??r?yor avaz avaz Bilgin ?
Ba??r?yor rakamlar, kentler, isimler?
Kortahuzka (Yar?mkaya) k?y?, 65-70 haneden 6 haneye d??m??. Yak?lm?? ceviz a?a?lar?n?, yak?lm?? elmalar? yeniden canland?rm??lar; yak?lm?? evlerin yan?na kurmu?lar ?ad?rlar?n?. H?d?r ?ubuk?la ?ahverdili Ahmet Kara, pilli radyodan dinliyorlar haberleri? (Burada elektrik yok demeye gerek var m? bilmiyorum ama yok.) Bir yandan radyonun antenine d???mleyip ekledi?i bak?r teli sa?a sola ?evirirken, bir yandan konu?uyor. ?ekmiyor radyosu. ?Peru?da deprem olmu?? diyor Ahmet Kara, ?Nas?ld?r onlar?n hali vakti acaba, kim yard?m eder onlara?..? Sonra ?Bug?n ma? var, hele fazla yormayal?m radyonun pillerini? deyip kapat?yor.
G?vdesi yer yer yanm?? bir ceviz a?ac?n?n dibinde konu?uyoruz. Yang?n karas?n?n, yan?k grinin ?st?nde ye?ermi? dallar.
Bo?alt?lan bu k?ylerin insanlar?n?n bir k?sm? uzun zaman Ovac?k?ta barakalarda ya?ad?lar. ?imdi kimi TOK??nini evlerine yaz?lm??, kimi amelelik bulmu? ama ?o?u yoksul ya?ay?p gidiyorlar. K?ye D?n?? d???ncesi, giderek durgunluk i?inde uzakla?an bir d??e d?n???yor. Salt kent merkezleriyle, yoksullukla uyum sa?lad?klar? i?in uzakla?m?yorlar K?ye D?n???ten; ayn? zamanda, bu d?n???n ko?ullar? olu?mad???, olu?amad??? i?in de uzak duruyorlar. Birka? ev cesaret ediyor ama gerisi gelmedi?i i?in onlar da yar? yolda kal?yor.
?Burada? diyor H?d?r ?ubuk; ??ki-?? ev var ?imdi. G?nlerden beri g?rd???m?z ilk medeni adam sizsiniz. Hi?bir g?venlik yok. Telefon ?ekmiyor; aha radyo, antenine bir de tel ba?lam???z amma ?e t?nge (ne ses) t?nge ?ino (ses yok)??
O zor ko?ullarda, el fenerlerinin ve asma fener ?????nda yedi?imiz o g?zel yemekten sonra ayr?l?rken, arkada korkulu ve ola?an?st? bir ?ss?zl?k kald?.
B?rakal?m g?venlik duygusunu, ?imdi bu insanlardan birisi hastalansa, y?r?yerek en az be? saatlik bir yolu a?mak zorundalar. Bu ko?ullarda nas?l d?ns?n bu insanlar k?ye, nas?l ya?as?n k?y?nde?
Otomobilin ???klar? gecenin karanl???na serilmi? yan?k k?yleri ???t?yor. Yan?k k?ylerin alt?nda ?a??ldayan Mercan suyu, az sonra baraj?n betonlar? i?inde yok olacak; yok olacak bir onulmazl?k, ba?ka bir onulmazl?kla bulu?ur gibi.
Yak?lm?? k?ylerin kenar?nda s?zc?kler s?r?kl?yorum.
***
Munzur?u savunan Dersimliler, t?rk?yle kar?? koymaya ?al???yor; halayla, ?iirle, ak?l inceli?iyle. Vadinin oras?nda buras?nda baraj betonlar? at?l?yor. Biz konu?urken barajc?lar sinsice yokluyor topra??, suyu, bo?lu?u.
Munzur?un kenar?na indi?imde Firik Dede?yle kesti?imiz s?z ?zre sustum, d???nd?m? Yan?mda, Firik Dede?nin ya?am?n? ??nsan-? Kamil? ad?yla belgesel bir filme ta??yan Buket Ayd?n?
?Vadiyi yaratan vadileri yazmal?y?m? dedim Buket?e ve vadiye. Ye?il ve diri olan, ya?ama sevinci ta??yan karanl??a ?st?nken yapmal?y?m bunu; sular?m?z berrak ?a??ld?yorken, insanl???m?z bizi g?nendirirken. O p?r? pak dualar susmadan, utanca g?m?lmeden; yang?n ve beton do?am?z? ?rtmeden g?stermeliyim vadiler vadisini yeniden. Ben bu vadileri savunanlar?n mayas?ndan gelen, atalar?m?n yery?z?ne b?rakt??? ?zg?rl?k istenci solmadan yazmal?y?m vadimin vadilerini, g?llerini ormanlar?n?, otlar?n?, c?mle canl?s?n?? O helal isyan?n mek?nlar?n??
***
Munzur Festivali bitti. Emek Gen?li?i, Dikili?de ?Do?ayla Bar?? ?nsana ?zg?rl?k? ?iar?yla toplan?yor. Y?zlerce gen?, d?nyan?n ve ?lkelerinin ?zerindeki karanl???n nedenlerini sorgulayacak; yeni bir d?nya, ayd?nl?k bir ya?am i?in sava??m geli?tirmeye ?al??acak? Onlarla olmal?y?m.
Munzur?da tuttu?um bu notlar biraz gecikti; ayr?m?nday?m ama Dersim?de ayn? ger?eklik devam ediyor. Bu y?zden notlar?m? yay?nlama cesareti g?sterebiliyorum. Emek Gen?li?i?nin o g?zel emekleriyle kurdu?u kamp notlar?m? da bir s?re sonra yay?nlayaca??m. Hele bir heyecan durulsun, g?n?ller yerine ersin, otursun. Zira ?imdi benim gibi aksi bir ihtiyar, nice sevimli olsa da ?ekilmez olabilir...
Bar?? ?st?n?zde olsun!
Bar???, orman? yak?lm?? bir da? ke?isinin ??ld?rm?? kalbiyle d???n?n...
Orman? yak?lm?? bir hayvan?n dili say?n dilimi?
Bar?? ?st?n?zde olsun!
Tevfik Ta?
ÖNCEKİ HABER

g?stermelik toplu g?r??meler s?rerken

SONRAKİ HABER

bar??

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...