Sa?l?k politikalar? ve halk sa?l??? 1

SUNU

3-9 Eyl?l tarihleri aras? her y?l Halk Sa?l??? Haftas? olarak ?kutlan?yor.? Bu y?lki tema, ?Hareketli Ya?am ve Sa?l?k? olarak belirlendi. Hafta boyunca egzersizin ?nemi vurgulan?rken, yeterli ve dengeli beslenmenin gere?ine i?aret edilecek. Bir taraftan haftaya ili?kin etkinlikler yap?l?rken, di?er taraftan halk?n sa?l???n? tehdit eden sa?l?k politikalar? uygulamaya konuluyor.
Sa?l?kl? ya?am hakk? uzunca bir s?redir IMF politikalar? do?rultusunda sermaye s?n?f?n?n ve onlar?n ?ng?rd??? politikalar? uygulayan h?k?metlerin tehdidi alt?nda.
Aile hekimli?i, sa?l?k ocaklar?n?n kapat?lmas?, tam te?ekk?ll? devlet hastanelerinin kent d???na ??kar?larak, kent i?indeki ?zel hastanelerin ?pazar pay?n?n? b?y?t?lmeye ?al???lmas?, sa?l?k personelinin sorunlar?n?n her ge?en g?n artmas?, temiz su kaynaklar?n?n y?llarca uygulanan politikalar nedeniyle kurumaya ba?lamas?, sistemin k?r i?in do?ay? tahrip etmesi gibi her biri halk sa?l??? a??s?ndan ?nemli olan geli?meler nedeniyle, e?er m?dahale edilmezse, gelecekte daha sa?l?ks?z toplumlar ve insanlarla kar?? kar??ya kalaca??m?z? ?imdiden s?ylemek m?mk?n.

Ata Soyer*

AKP H?k?meti, 2002-2007 y?llar? aras?nda, sa?l?kta, kendisinden ?nceki 1980 sonras? h?k?metlerin izledi?i yoldan y?r?m??, ama sa?l?k alan?nda daha ?nce g?r?lmeyen h?zda ve derinlikte de?i?iklikler yapm??t?r. Biz buna, neoliberal reformlar?n sa?l?k alan?na yans?mas? diyoruz. Bu reformlar, toplumsal yans?malar? ile birlikte, AKP?nin 22 Temmuz se?imlerindeki ba?ar?s?n?n ?nemli bir bile?eni olarak yorumlanmaktad?r. S?z konusu sa?l?k ba?ar?lar?, a?a??daki gibi ?zetlenebilir.
1. AKP, sa?l?k hizmet sunumunu ve sa?l?k hizmetleri finansman?n?, son 27 y?lda g?r?lmedik ?ekilde d?n??t?rmeye ba?lam??t?r. MGK d?nemi ile ba?lay?p, ANAP d?neminde y?kselen, DYP-SHP d?nemi ile renklendirilen d?n??t?rme s?reci, daha ?ok toplumun ?ikna edilmesi? ile ilgili ideolojik altyap? olu?turma ama?l?d?r. Oysa, AKP, sa?l?k alan?nda g?nl?k ya?am? derinden etkileyen ad?mlar?n sahibidir.
2. AKP?nin sa?l?k alan?nda yapacaklar?n?n, ?zg?n olmad??? ?e?itli kaynaklarda ifade edilmi?tir. Bu alandaki en temel iki kan?t, 2003 D?nya Bankas? Raporu ve 2004 T?S?AD Raporu?dur. Uluslararas? sermayenin ve ?lke burjuvazisinin sahiplendi?i Sa?l?kta D?n???m Program?, AKP Program??ndan, H?k?met Program?na, Sa?l?k Bakanl??? metinlerine kadar aynen yans?m??t?r. AKP?nin yapt???, bu yaz?lanlar?, ?nemli ?l??de hayata ge?irmek olmu?tur.
3. T?m ele?tiriler, AKP?nin sa?l?k alan?nda (t?m di?er alanlarda oldu?u gibi) kurumsal tahribat yapaca??, toplumun bundan ciddi ?l??de etkilenece?i y?n?ndeyken, AKP, sa?l?k alan?nda att??? ad?mlarla ?nemli bir memnuniyet yaratarak, se?im ba?ar?s?na da bunu yans?tm??t?r.
4. Neydi, bu ad?mlar?n en ?nemlileri? Her ?eyden ?nce, AKP, sa?l?k alan?na, kendisinden ?ncekilerle k?yaslanmayacak ?l??de kamusal kaynak aktarm??t?r. 2002?de 8.7 milyar dolar kamusal sa?l?k harcamalar?n? 2004?te ikiye katlam??, 16.3 milyar dolara ??karm??t?r. 2004 y?l?nda 1.9 milyar YTL olan kamu sa?l?k harcamalar?, 2006 y?l?nda 4.9 milyar YTL?ye ula?m??t?r.
5. AKP?nin vatanda? a??s?ndan ?nemli bir di?er sa?l?k ad?m?, sa?l?k hizmet sunumu alan?nda olmu?tur. Hizmetin kamu-?zel ayr?m? yapmadan t?m sa?l?k kurumlar?ndan al?nmas? olana?? a??lm??t?r. SSK?l?lar?n di?er devlet hastanelerinden, t?m sosyal g?vencelilerin ?zel sa?l?k kurumlar?ndan yararlanabilmesi, SSK?l?lar?n serbest eczanelerden ila? alabilmeleri, SSK ve Ba?-Kur?lular?n ?niversite hastanelerine gidebilmesi, vatanda? a??s?ndan en ?pozitif? alg?lanan ad?mlar olmu?tur.
6. Sa?l?k ?al??anlar?, AKP d?neminde, performans temelli ?cretle, s?zle?meli stat? ile ve aile hekimli?i pilot uygulamas? ile tan??t?. Ama ?z olarak ?u s?ylenebilir; sa?l?k ?al??anlar?n?n ?nemli b?l?m?, daha ?ok da hekimler, 2002?ye kadar reel olarak azalm?? ?cretlerinin ?performans? uygulamas? ile AKP d?neminde artt???n? g?rd?ler.
7. Neoliberal reformlar?n sa?l??a yans?mas? demek oldu?unu ifade etti?imiz, sa?l?k reformlar?, ?z? itibariyle sa?l???n piyasala?t?r?lmas?/ticarile?tirilmesi demektir. Piyasala?ma/ticarile?menin, beklenir ki, sonu?lar? toplum ve ?al??anlar a??s?ndan olumsuzdur. Oysa, olumsuzluk beklentisi ger?ekle?memi?, aksine AKP?nin olumluluk hanesine yazan sonu?lar/alg?lamalar olu?mu?tur. Neden? Uzmanlar buna, neoliberal d?n???mler olurken, bir ?kazananlar koalisyonu olu?turma? politikas? demektedir. ?z? ?u; sa?l?k hizmetlerinin finansman?n? SSK ve di?er sosyal g?venlik kurumlar? kaynaklar?na el koyarak, kamudan ?zele kaynak aktarma ama?l? kullanan, hizmet sunumunda kamu-?zel ayr?m?n? kald?rarak, i?letmele?tirilmi? sa?l?k kurumlar? ile hizmet veren AKP g?d?ml? sa?l?k sistemi, piyasala?man?n etkilerini azaltmak i?in, farkl? d?zeylerde/s?n?flar i?in farkl? bir kazananlar bile?imi olu?turmaya ?abalam??t?r. Burada en tipik ad?m, ye?il kart?n olanaklar?n?n geni?letilmesidir. Daha ?nce, ye?il kart, sadece yatarak tedavi g?ren hastalar i?in olanaklar sunarken, bunu ayaktan bak?m g?renler i?in geni?leten AKP olmu?, her ?eyden ?nemlisi bu durumdakilerin serbest eczanelerden yararlanmas?n? sa?lam??t?r. Sonu?ta, 2004 y?l?nda 370 milyon YTL olan ye?il kart harcamalar?, 2006?da 2.8 milyar YTL?ye ??km??t?r. Modern bir sosyal g?venlik/sa?l?k g?vencesi sistemi kurmak yerine, iane modelinin bir yans?mas? olarak, hem dinsel ?a?r???ml?, hem de kendine biat ettiren bir yolun AKP?ce tercih edilmesi, kamusal kaynaklar?n, toplumun en yoksullar?na daha fazla ak?t?lmas? olarak yans?t?lm??t?r. Olay?n bir ba?ka yan?, ye?il kart?n K?rtlerin sisteme entegre edilmesi ama?l? olarak yayg?nla?t?r?lmas?d?r. T?rkiye?de her 5 ki?iden 1?inde ye?il kart varken, bu oran?n Bing?l?de y?zde 69, Siirt?te y?zde 60, A?r? ve Hakkari?de y?zde 59, Van?da y?zde 58, Batman?da y?zde 56, Ad?yaman ve Kars?ta y?zde 48, I?d?r?da y?zde 47, Bitlis?te y?zde 46, Ardahan, ??rnak ve Mu??ta y?zde 44, Mardin?de y?zde 43, Diyarbak?r?da y?zde 41, Tunceli?de y?zde 40 olmas?n?n ve ye?il kart paralar?n?n, bu illerdeki kamu sa?l?k kurumlar?n?n en temel gelir kayna?? olmas?n?n ba?ka ne anlam? olabilir?
8. AKP?nin sa?l??? d?n??t?r?rken kazand?rd??? koalisyon, sadece yoksullardan ibaret de?ildir. ?zel hastane ve ?zel sa?l?k kurulu?lar?n?n, ?o?unlu?u orta s?n?flar olan ?ye?il? sermayesi, giderek yayg?nla?an ?zel hastane zincirlerinin sahipleri, ila? ve t?bbi teknoloji ithalat?m?z?n patlamas? ile k?rlar?n? patlatan uluslararas? sa?l?k tekelleri ise di?er-as?l-kazananlard?r. Bu kazananlar?n memnun oldu?u, Milliyet gazetesinin Ocak 2007?de 30 ilde yapt??? ankette de ?ok belirgin olarak yans?m??t?: Bu ankette, SSK?l?lar?n devlet hastanelerinden yararlanmas?n?n ?n?n?n a??lmas?, sosyal g?vencesi olanlar?n ?zel sa?l?k kurumlar?ndan/hastanelerden yararlanmas?n?n ?n?n?n a??lmas? ve SSK?l? ve ye?il kartl?lar?n serbest eczanelerden yararlanabilmesi, en yoksullar ba?ta olmak ?zere, toplumun y?zde 65-68?inin memnun oldu?u sonucu s?z konusuydu.
9. Sa?l???n d?n??t?r?lmesi s?ras?nda kazananlar koalisyonuna dahil olanlar?n bir b?l?m? de, bir k?s?m hekimler ve sa?l?k personeli olmu?tur. Performans sistemi ile reel ?cretleri d??mekten kurtulan ve y?kselmeye ba?layan ?o?u uzman hekim, bir k?s?m pratisyen hekim, sistemin d?n???m?ne olan itirazlar?n? en az?ndan ertelemi? ya da sisteme destek haline gelmi?lerdir. Sa?l?k Bakan??n?n 2007 B?t?e konu?mas?nda, bu ?deste?in? kar??l???n?n, maa?a ek olarak 2005 y?l?nda ortalama 3 milyar YTL, 2006 y?l? i?in 4 milyar YTL oldu?unu ??reniyoruz. Bu konuda tamamlanmam?? bir di?er ad?m da, aile hekimli?i pilot uygulamas?d?r. D?ne kadar ayn? i?i yapt?klar? arkada?lar?ndan farkl? bir tercih yapmak ko?ulu ile d?ne kadar ald?klar?n?n 5-6 misli paray? almaya hak kazanacaklard?, pilot illerin aile hekimleri. Buradaki ana nokta, sa?l?k ocaklar?na sahip ??kma direncini k?rmakt?. Bir yandan iyi hekimlik s?ylemi ile beslenen bu d?n??t?rme, halk?n ?k??k?rt?lm?? sa?l?k hizmeti talebi? ile de desteklenmektedir.
10. Neden, ?k??k?rt?lm???? AKP, sa?l??? ticarile?tirirken sonu?lar?n? azaltmak amac? ile bir yandan kazanan/kazand???n? sananlar? art?r?rken, di?er yandan sorunlar ??kt???nda bu sorunlar?n as?l m?sebbibini ?arp?tan bir ideolojik kurgu yapm??t?r. Burada, ?sa?l???, tedavi hizmeti; sa?l?k kurumunu tedavi hizmeti veren yer? olarak alg?layan ideolojik yakla??m?n/tercihin etkisi b?y?kt?r. AKP, sa?l?k ocaklar?n? ?her odas?nda muayene yap?lan yer? olarak nitelemi?, hastanelerin hepsinde tedavi olana?? sunarak da bir tedavi hizmeti sunumu patlamas?na yol a?m??t?r. ?rne?in, 2002?de 55 milyon olan poliklinik say?s?, 2005?te 105 milyona f?rlam??t?r. Ayn? d?nemde, Sa?l?k Bakanl??? hastanelerinde poliklinik say?s? 66 milyondan 165 milyona, yatan hasta say?s? ise 2.8 milyondan 5.1. milyona ??kt??? yaz?lmaktad?r. Do?al ki, insanlar?n, sa?l?k hizmetlerine ula?mas? a??s?ndan olumlu say?labilecek bir geli?medir. Ancak, bu art?? sa?l?k sorunlar?n? ne kadar ??zm??t?r? Bu bilinmiyor. ?stelik, artan talepleri kar??lananlar?n sorunlar? ??z?lmedi?inde ya da taleplerine baz? k?s?tlamalar getirildi?inde, AKP bir adres de bulmu?tur: Hekimler, sa?l?k personeli ve ?rg?tleri. Son zamanlarda sa?l?k personeline y?nelik ?iddet art???nda, AKP?nin bu kendini savunma ama?l? olu?turdu?u kurgunun etkisi inkar edilemez.
11. AKP?nin d?n??t?r?rken kazananlar koalisyonu olu?turma ve sorunlar?n nedenlerini ?al??anlara y?nlendirme kurgusu, 22 Temmuz ba?ar?s?nda ?nemli bir pay sahibidir. Bir ba?ka pay da, AKP kar??t? cepheye aittir. AKP?nin sa?l?kta att??? ad?mlar? yeterince anlamayan, basma kal?p ele?tirilerle AKP?yi hafifseyen, dolay?s? ile derdini vatanda?a anlatamayanlar, AKP?nin sa?l?k alan?ndaki ba?ar?s?nda ?nemli paya sahiptirler.
* Halk Sa?l??? Uzman?
YARIN: 2007 A?ustos?unda durum nedir?
Bundan sonra bizi neler beklemektedir?Yaz? dizimizde, ba?ta AKP H?k?meti?nin sa?l?k politikas?n?n sonu?lar? olmak ?zere, halk sa?l??? a??s?ndan b?y?k ?nem ta??yan sa?l?k ocaklar?n?n durumunu ve son d?nemde ?k?resel ?s?nma? ?zerinden g?ndeme gelen ?evre sorunlar?n? ele alaca??z.