evrensel olmak

T?rkiye?nin siyasal, toplumsal, ekonomik ve k?lt?rel tarihi uzun bir s?re ?12 Eyl?l?den ?nce/12 Eyl?l?den sonra? diye an?lacakt?r. Her ne kadar 12 Eyl?l kadrosu ?d??ar?dan? gelmemi?se de? Bir de, asker? cezaevlerinde uygulanan; insan soyunun ?imdiye dek g?rmedi?i, duymad??? vah?et nedeniyle 12 Eyl?l, Diyarbak?r?? an?msatacakt?r.
Bunlar?n pek de rastlant? olmad???n? d???n?rken, ?smail Cem?in (1940-2007) T?rkiye ?zerine/Ara?t?rmalar (Cem Yay?nlar?, 263 sayfa, Aral?k 1970, ?stanbul) adl? kitab?n? raftan indirdim. ??kt??? aylarda okumu? ve bir?ok not alm??t?m. Kitab?n ilk b?l?m? Ac?l? Do?u, 12-19 Haziran 1970?de Milliyet gazetesinde yay?nlanm??. ?smail Cem, Milliyet ad?na gitti?i Do?u ve G?neydo?u?dan, r?portajdan ?te bir ?al??mayla d?nm??t?r. Ayn? y?l ??kan T?rkiye?de Geri Kalm??l???n Tarihi kitab?yla gen? ya?ta ?nlenen (o s?ra otuz ya??ndad?r) Cem, b?y?k olas?l?kla ilk kez g?rd??? G?neydo?u?da kar??la?t?klar?yla allak bullak olmu?tur. ?unlar? yaz?yor: ??G?neydo?u, y?llardan beri adeta zorla geri b?rak?lmas?na ?al???lm?? bir b?lge durumundad?r. Tabiat ?artlar?ndan ?t?r? ?zel bir ilgiyi gerektirirken, bu ilgi ondan bilhassa sak?n?lm??t?r. Fabrikaysa kurulmam??, okulsa a??lmam??, yoksa yap?lmam??t?r. Bask?ysa en amans?z? bu b?lgeye uygulanm??t?r. Bu tutumun ba?l?ca nedeni, herhalde, G?neydo?u?da ya?ayan vatanda?lar?m?z?n ?oklukla K?rt as?ll? olmalar?d?r. T?rkiye Cumhuriyeti h?k?metleri, bu K?rt as?ll? vatanda?lar?m?za itimats?zl?k ve ku?kuyla bakmak al??kanl???ndan kurtulamam??t?r. Onlar?n okula giderek ve fabrikada ?al??arak geli?mesinden, bu geli?menin T?rkiye?yi b?l?c? taleplere de yol a?aca?? gerek?esiyle ?ekinir g?z?km??t?r.? (s.34)
S?z konusu G?neydo?u r?portaj/ara?t?rmas?nda, rahmetli Cem?in k?rk y?l ?nceden bug?n? g?ren ?nemli bir saptamas?n? da aktaral?m: ??iddetle yak?n?lan asayi?sizli?i ?nlemek gerek?esiyle uygulanan komando harek?t?n?n Do?u k?ylerinde yol a?t??? geli?me tek c?mleyle ?zetlendi?inde, ?b?l?c? ve ayr?l?k?? e?ilimlerin yarat?lmas?? olmu?tur. E?er bu e?ilimler daha beslenir ve macerac?larla, d?? kuvvetlerin yararlanaca?? bir ortam yarat?l?rsa; k?yl? kitlelerinin sa?lam do?rultudaki m?cadele y?ntemleri sapt?r?larak, ??z?mlerin ?rk?? ve ayr?l?k?? yollarda aranmas?na kitleler mecbur edilirse ve e?er G?neydo?u Anadolu Cumhuriyet tarihinde talihsiz ?rneklerde oldu?u gibi tekrar kana bulan?rsa, bunun sorumlusu asl? anadili itibariyle T?rk?eden ba?ka dil konu?an vatanda?lar?m?z olmayacakt?r.? (s.33)
1970?lerden ba?layarak TRT Genel M?d?rl??? ve y?llarca D??i?leri Bakanl??? g?revinde bulunan de?erli yazar ve ayd?nlar?m?zdan ?smail Cem?in bu kitab?, bildi?im kadar?yla nedense bir daha bas?lmad?.
***
?Ben de tanumayrum??
1998?in sonu ya da ?99?un ilk aylar?ndan biriydi. Hulki Cevizo?lu, Ceviz Kabu?u program?na, yak?nlarda emekli olmu? Orgeneral Kemal Yavuz?u davet etmi?ti. Konu, G?neydo?u sorunu idi herhalde. ?ok k?sa bir giri?ten sonra konu?una d?n?p ?Pa?am? dedi Cevizo?lu, ?K?rt realitesini art?k tan?yoruz?? demeye kalmad?, Pa?a ?Kim tan?yor? Kim tan?yor? Yok ?yle bir ?ey? diyerek oturdu?u yerden kar?? ??kt?. Hulki Cevizo?lu, hi? beklemedi?i bu tepki kar??s?nda ne diyece?ini bilemedi. Akl?na s?z?n sahibi geldi. ?Pa?am? dedi, ??imdiki Cumhurba?kan?m?z S?leyman Demirel, 1991?de ba?bakan olarak s?ylemi?ti.?
Kim s?ylemi?se hi? umurunda de?ildi Yavuz Pa?a?n?n. ?Yok ?yle bir ?ey? Ben tan?m?yorum!? dedi ?srarla. Durup dururken an?msad?m ?imdi?
***
Nazif Kaleli adl? bir yi?it?
Mu??un Bulan?k il?esinden Nazif Kaleli?yi ve olduk?a geni? ailesinin bir b?l?m?n? tan?yordum. Nazif, kendisini ?ok iyi yeti?tirmi? demokrat ki?ilikli ayd?n bir ??retmendi.
12 Eyl?l?den ka? y?l ?nce ??retmenlikten ayr?lmak zorunda b?rak?l?nca, bir ba?ka ???retmenli?e?; sendikac?l??a ba?lam??t?. Genel-?? Sendikas??n?n Diyarbak?r ?ube Ba?kan? iken 12 Eyl?l?den birka? ay ?nce g?zalt?na al?nm??; emniyetteki sorgusu s?ras?nda belkemi?i ve omurili?i zedelenmi?ti. Diyarbak?r T?p Fak?ltesi Hastanesi Ortopedi Klini?i?ne kald?r?lmas? uygun g?r?lm??t?. Doktorlar?n bulgusu ?fel? ve beyin harabiyeti yapabilecek ya?amsal tehlike? y?n?nde idi. Bu halde iken bile, yat?r?ld??? hastanede ayak bileklerinden kelep?elidir. Ankara?da bir hastanede tedavi g?rmesi ?nerilmi?se de Kolordu izin vermemi?. (Sevgili arkada??m Erbil Tu?alp??n, 20 May?s 2005 tarihli BirG?n?de Nazif Kaleli?yi anlatan yaz?s? ?ok ?nemlidir.)
***
Aradan birka? y?l ge?ti. Diyarbak?r?dan, Nazif Kaleli?den gelen haberler hi? de iyi de?ildi. Bir g?n Nazif?in kuzeni ve a?abeyim kadar sevdi?im ?efik Kaleli beni arad?: ?Nazif Ankara?ya, hastaneye getirildi. G?lhane?de. Burada bir tan?d???n var m?? Hi? olmazsa burada birka? g?n bak?m g?rs?n; hemen Diyarbak?r?a g?nderilmesin. Bunu temin edebilir miyiz??
Akl?ma Diyarbak?r Ziya G?kalp Lisesi?nden arkada??m Dr. Muzaffer Yard?m geldi. O s?ra G?lhane Hastanesi?nde profes?r ve albayd?. (Daha sonra da generalli?e terfi etti ve sekiz y?l ?nce de emekli oldu.) Mesle?inde sayg?n ve birikimli bir hekim oldu?u kadar, yurt sorunlar? konusunda ?ok duyarl? bir ayd?nd?. Ta lise s?ralar?ndan beri, olaylar? kavrama yetisi ve serinkanl? tavr?n? g?zledi?im Muzaffer, her zaman ?evresinde g?ven yaratm??t?.
Telefon ederek onu g?rmeye gelece?imi s?yledim. Caml? kap?s? a??k b?y?cek odas?nda kucakla?t?k. Nazif Kaleli?nin hik?yesini dinledikten sonra, sakin bir ?ekilde hastane i?inde bir yere telefon a?t?. Diyarbak?r?dan getirilmi? Nazif Kaleli adl? hasta tutuklunun kendisine getirilmesini istedi. Derken arkada??m, hastanede bir toplant?ya kat?lmak ?zere telefonla ?a?r?ld?. Oturup Nazif Kaleli?yi beklememi s?yleyip gitti. Biraz sonra odam?z?n bulundu?u sahanl?kta iki jandarma erinin koluna girdi?i Nazif?i g?rd?m. Y?r?mekte zorlan?yordu. Kelep?eli bileklerinden sarkan elleriyle kaba saba bir bastona tutunmaya ?al???yordu. Bulundu?um odaya do?ru geliyorlard?. F?rlad?m yerimden. Kendimi kaybetmi?tim. ?nce gariban askerlere ba??rd?m: ??kar?n kelep?eyi! ?ocuklar beni hoca sand?lar belki de. Hemen kelep?esi ??kar?ld?, ?Siz d??ar?da bekleyin? diyerek Nazif?in koluna girdim. Ka? y?ld?r birbirimizi g?rmemi?tik. O babayi?it Nazif, tan?nmaz haldeydi. Odaya girdik. Yan yana iki koltu?a oturduk. Birer sigara yakt?k. Nazif g?rd?klerine bir anlam veremiyordu. Diyarbak?r?dan, bir cehennemden ??k?p burada, bir albay profes?r?n odas?nda oturmak? Y?z?me bak?p duruyordu. O y?llar g?z ?n?ne getirilirse hi? de haks?z de?ildi arkada??m. Benim burada ne i?im vard?? Biraz kendine gelince ?Abi? dedi; ?Ne oluyor Allah a?k?na? Ben neredeyim?..? Olan biteni anlatt?m. Sevindi; sesi ve y?z?nde birka? dakika i?inde beliren de?i?ikli?i g?rmek beni son derece mutlu etmi?ti.
Dr. Muzaffer Yard?m yar?m saat sonra geldi. Nazif Kaleli ile tan??t?rd?m. Nazif, a?r?lar?n? anlatt? anlatabildi?i kadar. Rahats?zl??? b?y?k bir rastlant?yla Muzaffer?in do?rudan uzmanl?k alan?na giriyordu. Bu vesileyle hastanede tedavi i?in bir s?re kalmas? sa?lanabilirdi.
***
Erdemli insan Nazif Kaleli, daha sonra ayn? yollardan, ayn? korumayla(!) Diyarbak?r?a g?nderildi. Zaman? gelince onu da serbest b?rakt?lar. Ne var ki ?alaca??n? alm??t?? Diyarbak?r 5 No?lu Asker? Cezaevi?nde uygulanan vah?et program?ndan? U?rad??? ak?l almaz i?kencelerin izleri bedeninden hi? ??kmad?. S?k s?k hastanelerde bak?ma al?nd?. Buna kar??n g?c? yetti?ince kendisine yak?n buldu?u siyaset ve k?lt?r ?rg?tlerinde demokrasi plan?nda hizmet vermekten ka??nmad?. ?erafettin El?i?nin genel ba?kan oldu?u (kapat?lan) Demokratik Kitle Partisi?nin genel ba?kan yard?mc?l??? g?revini ?stlendi. Meslek? ve genel yay?n organlar?nda d???ncelerini a??klayan yaz?lar yazd?. (24 Nisan 2005 tarihinde ya?ama g?zlerini yuman yi?it ve de?erli ayd?n?m?z Nazif Kaleli -1944-2005-, b?ylece y?llard?r ?ekti?i dayan?lmaz a?r?lardan da kurtulmu? oldu.)
BirG?n?de ?l?m?nden sonra ikinci kez yay?nlanan yaz?s?n?n ba?l??? ?Y?kselen Milliyet?ilik K?skac?nda T?rkiye? idi. [Forum sayfas?, 20 May?s 2005]
Remzi ?nan