esas krizi ordu, chp ve kemalistler ya??yor

koray ?al??kan
Meclis, yine gerilimler e?li?inde cumhurba?kan?n? se?erek tatile girdi. G?l?e tepkilerini, resepsiyonlarda g?steren ordu AKP gerilimi ise s?r?yor. Bo?azi?i ?niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas? ?li?kiler B?l?m? ??retim G?revlisi Yrd. Do?. Koray ?al??kan, bu gerilimin s?rece?ini, ancak azalaca??n? s?yl?yor. Ordunun, T?rkiye?de ya?ayan insanlar?n, erleri olmad???n? ??renmesi gerekti?ini ifade eden ?al??kan?a g?re 20 y?l sonra, CHP tarz? Kemalizmi ?rg?tleyecek kimse kalmayacak.

Se?imlerden ?nce Abdullah G?l??n Cumhurba?kanl????na adayl??? krizlerle, e-muht?ralarla kar??lanm??, darbe bile dillendirilmi?ti. Bak?yoruz, bug?n G?l cumhurba?kan?. Ne oldu? B?t?n o g?r?lt?ler, krizler neden yarat?ld??
Cumhurba?kanl??? b?t?n o siyasi alana da??lm??, devletin var oldu?u alanlar? temsil eden, sembolik olarak ?ok ?nemli, merkezi bir yer. Di?er taraftan ?82 Anayasas??na g?re idari olarak ?ok g??l? bir konum. Se?kinci Kemalist kadrolara g?re AKP?nin uzun s?redir kendilerine ait olan alanlar? ele ge?irme g?d?s? var. Cumhurba?kanl????n?n kaybedilmesi de bu korkuya tekab?l ediyordu. Se?im sonucunu hepimiz biliyoruz. ?ok b?y?k bir ba?ar?ya imza att?lar ve o noktada art?k Abdullah G?l??n adayl???ndan ba?ka bir aday g?stermek m?mk?n de?ildi. Demokratik team?ller gere?i, e?er demokrasiye inan?yorsak, e?er Meclis?e inan?yorsak, sayg? duymam?z gereken bir ?ey var ki o da G?l??n cumhurba?kanl???. ?al??t?lar, cumhurba?kanl???n? kazand?lar, bu millet de onlara bu bileti verdi.

Ama ya?ananlar, ordu ve devlet se?kinleri cephesinde ?Se?im sonucu budur, sayg? duyal?m? gibi bir tav?r olmad???n? g?steriyor. 30 A?ustos t?renlerindeki g?r?nt?ler, ??li?kiler normale girdi, kriz ??z?ld?? yorumlar?na neden olduysa da G?l??n ?ankaya?da verdi?i resepsiyona askerin kat?lmamas?, bu yorumlar? bo?a ??kard?. Ne dersiniz, bu diren? ?n?m?zdeki g?nlerde daha da artar m??
O diren? azalarak devam edecek. Kemalist elitin yaratt??? sembolik evren, ?u anda tehdit alt?nda. Ama Kemalist elitin dayand??? iktidar ili?kileri tehdit alt?nda de?il. AKP, ordu iktidar?n? sarsacak hi?bir ?ey ?nermiyor T?rkiye?de. Ordu iktidar?n? sarsacak birka? ?ey vard?r. Bir tanesi, askerin siyasi alanla ili?kisinin kesilmesidir. ?imdilik AKP?de ?yle bir talep yok. ?kincisi, askerin iktisadi ili?kilerinin ??z?lmesi ve milli ekonomiye ba?l? bir askerin var olmas?d?r. AKP, bilakis bu alanda orduyu g??lendiriyor. ?lkemizdeki en b?y?k holdinglerden bir tanesi ordu mensuplar?n?n. Daha da ilginci, var olan b?t?n holdinglere bak?n, y?netim kurullar?nda mutlaka maa? al?p ba? sallayan bir tane emekli general vard?r. Daha da ilerisi, ?u anda T?rkiye?nin yaln?zca Irak K?rdistan? ile yapt??? ticaret, ?ran?la yapt??? ticarete yakla?mak ?zere. Bunun en b?y?k ta??y?c?s? ordu. Havaalanlar?, devlet binalar? dahi, OYAK??n ta?eron firmalar?n?n ?retti?i ?imentolarla ve T?rkiye?den gelen demirlerle yap?l?yor. Bunun ?zerine ordunun i?erisine girdi?i iktisadi ili?kiler, ayn? zamanda bor?lanarak y?r?yen tipik kapitalist b?y?me mant???na dayan?yor. B?yle bir durumda bor? riskinin art?r?lmas?, borcun art?r?lmas? demektir. ??nk? faizler artar, daha zor bor?lan?rs?n?z. Daha zor bor?land???n?z i?in yat?r?m yapamazs?n?z. ?zellikle ?83?ten sonra, OYAK??n kontrol d??? b?y?mesi, orduda buna dair dikkati art?rd?. Bunun sonucu ne oldu? Darbe anlay??? T?rkiye?de de?i?ti. AB s?recinin ordunun inand??? Kemalist prensiplere sembolik olarak ba?l? olmas?, ordunun AB s?recine do?rudan kar?? olmas?n? engelledi. ?te taraftan NATO ba?? ile ordu Avrupa?n?n da i?erisinde. Ama AB s?reci ayn? zamanda, ordunun yaln?zca askeri bir g?? olmas?n? ?ng?r?yor. Yani bir eliyle ?ekiyor, bir eliyle itiyor ordu. ?yle olunca ?80?de yapt?klar? gibi, kentleri i?gal ederek, insanlar? i?eri atarak bir darbe yapmalar? m?mk?n de?il. Onun yerine, g?ndelik siyasetin i?erisine serpi?tirilen k???k m?dahalelerle ordu, siyasetin i?ine girdi. ?nternet sitelerinden yapt?klar? k???k ayar da bunlardan bir tanesi.

e-muht?ra k???k bir ayar m?yd??
K???k bir ayard?. Yani militarizme g?be?ine kadar d??m?? bir toplumda, internet sitesinden m?dahale k???kt?r. B?y?k ayarda tanklar ??kar, askerler polisleri karakollar?na yollarlar, Evrensel kapat?l?r; Birg?n, G?ndem kapat?l?r, Radikal ?ki, Radikal ?? olarak cumartesi g?nleri ??kmaya ba?lar! Minik bir m?dahaleydi, neler yap?labilece?ini an?msatt?. Ancak, ordunun se?imlerden sonraki tavr? ilgin?ti. Sembolik evrende, AKP?yi me?ru bir g?? olarak kabul ettiklerinin g?stergesiydi, se?imden sonra yapt?klar?. Bundan sonraki Genelkurmay ba?kanlar?nda bu yumu?amay? g?rece?iz. Ordu ve AKP kar??l?kl? olarak birbirlerine yakla??yorlar, bunu unutmayal?m. Hatta ?o?u zaman AKP bir iki ad?m erken at?yor. Abdullah G?l??n diplomatik tarz?, yumu?ak ?ahsiyeti, orduyu hi?bir zaman kar??s?na almayacak muhafazakarl??? bunun en b?y?k sigortas?. Erdo?an bunu yapamazd?. Kavgac?, kendini ?ok ?nemseyen, ?rg?t?? birisi. Abdullah G?l, teknokrat. ?rg?t??l??? yok. Bu noktada AKP?den iki tane ?ey bekliyoruz. E?er ger?ekten T?rkiye?yi siville?tirecekse, ordunun militarizmine kar?? duracak bir siyaset ?rg?tlemesi gerekiyor. Bunu yapm?yor. En az?ndan buna sembolik olarak kar?? ??kacak B?lent Ar?n? gibi birisi kabineye bile giremiyor. AKP rengini belli etti. Ordunun yapaca?? da ?Ne yapal?m, b?kemedi?imiz eli s?kaca??z? diyerek AKP?ye yakla?mak. Zaman i?inde Abdullah G?l, bu ortak dili yaratacak. ?n?m?zdeki ?eyrek y?zy?lda ordunun, sembolik evrende (asli olarak herhangi bir ?eyin de?i?tirece?ini zannetmiyorum) AKP tarz? yeni ?slamc? muhafazakarl???, en az?ndan sineye ?ekebilecek bir duruma gelece?ini g?steriyor.

B?y?kan?t, gazetecilerin ?Cumhurba?kan?? hitab?ndan, ?Cumhurba?kan?m?a ge?i?le ilgili sorular?n? yan?tlarken, ?Halk? kar??m?za almayal?m? dedi. Bundan, ordunun bundan sonra halk? dikkate alaca?? sonucu ??kar?labilir mi? Ordu, se?im sonu?lar?n? nas?l okudu?
Bir subay?n ere bak???yla, ordunun halka bak??? benzerdir. Halk, erdir ordunun g?z?nde. E?itilmeye muhta?, itilip kak?lmaya te?ne ve y?nlendirilmezse kaybolacak bir birey. Ben askerli?imi Burdur?da yapt?m. K?sa bir askerlikti. Yapt???m?z tek ?ey, t?renlerde nas?l davranmam?z gerekti?ini ??renmek, ?lkemizi kimin kurdu?unu ??renmek vs. vs... ?deoloji ve t?ren... Performans... B?t?n i?leri performans. Harp okulundan mezun olan herkes, k???k bir Atat?rk gibi g?r?yor kendisini. ??te T?rkiye?yi, d?nyay? kurtarmak isteyen, d??manlarla sar?ld???m?z? d???nen militarist mant?k, i?leri de o. Ama bu militer makinenin do?ru d?r?st ?al??abilmesi i?in demokratik bir siyasetin geli?mesi gerekiyor. T?rkiye?de de ?u anda o geli?iyor. Ordunun ??renmesi gereken, bu demokratik platformda alaca?? yer. Ama T?rkiye?de ya?ayan insanlar?n, erler olmad???n? ??renmeleri gerekiyor. Zaten se?im sonu?lar?na bakt???m?zda, vatanda??n siyasi tercihleri ordunun bekledi?i gibi olmam??t?r. Tabii ?u anda esas krizi, ordu CHP ve Kemalistler ya??yorlar. Giderek k???l?yorlar.

Nas?l k???l?yorlar?
B?rokrasi, kendi sembolik evrenlerinin d???nda bir yere evriliyor. B?y?k burjuvazi hemen anla?maya te?ne. Bir ??k?? yap?yorlar, sonra hemen toplan?p ?z?r diliyorlar; ?Biz onu demedik? diyorlar. Tabii en ac?s? bu devletin en ?st kademelerine sirayet ediyor gibi g?r?n?yor ama toplumun alt?n? da ?rg?tleyen bir s?re?. CHP tarz? Kemalizmi, tabandan kendisini ?rg?tleyen kimse yok. Devlet memurlar?nda, b?rokratlarda, ??retmenlerde var. Ama bu insanlar da ?n?m?zdeki 20 y?l i?erisinde ?lecekler. N?fuslar? yar? yar?ya azalacak. Kar??lar?ndaki n?fussa, ??-d?rt kat?na ??kacak. ?n?m?zdeki ?eyrek y?zy?lda taban diye bir ?ey kalmayacak. Kamu sendikalar?na bakt???m?zda biri milliyet?i, di?eri yeni ?slamc? e?ilimli iki sendikan?n -ki ikisi de ?u anda KESK?in ?n?nde- bir ?rg?ts?zl??? bir araya getirerek, garip bir cemaat ili?kisi ?rd???n? g?r?yorsunuz. ?imdi esas ?rkmemiz gereken oras?. Yukar?da bir ?eyler oluyor, olsun. ?nemli de?il. Biz, masan?n ?st?n? konu?uyoruz. Masa, ayaklar? olmadan durmaz. Ama dayand??? ayaklarda ciddi sorunlar var.

Ne gibi sorunlar?
T?rkiye?de sol siyaset hi?bir ?ekilde kitlesel bir ?o?unluk elde edemedi. Fakat toplumu ?rg?tlemede her zaman ilk onlar geldiler. Mesela kamu sendikalar?na bakt???m?zda, KESK kamuda sendikac?l???n ?n?n? a?arken, birincili?i ve ge?en sene de ikincili?i di?erlerine kapt?rm?? durumda. Ne oluyor? Bu insanlar, insanlar? ?rg?tl?yorlar. Ama nas?l ?rg?tl?yorlar? M?d?r yard?mc?s? geliyor, okulda n?betleri yazacak. Adam kendi sendikas?ndansa iyi n?bet yaz?yor. Kendi sendikas?ndan de?ilse k?t? n?bet yaz?yor. B?yle ufak tefek ili?kiler ?zerinden, havu? ve sopa kullanarak, koruyan ve korunan ili?kisi tesis ederek hiyerar?ik, yatay olmayan, demokratik olmayan ama yine de ?rg?tl? bir T?rkiye toplumu yarat?l?yor. Ben bundan daha ?ok korkuyorum.

G?l??n cumhurba?kanl??? ve anayasa de?i?ikli?i tart??malar?na ili?kin ?Devlet ele ge?irildi?, ?T?rkiye?de iktidar ikinci kez el de?i?tiriyor? gibi yorumlar yap?ld?. Bu yorumlar? nas?l de?erlendiriyorsunuz?
Ben bu kadar h?zl? sonuca varmazd?m. Ama?lar? a??s?ndan ger?ekten ?ok ?nemli bir s?re?ten ge?iliyor. Anayasalar ka??tt?r. ?nemli olan, insanlar?n onu uygulamas?d?r. AKP?nin a?l?k grevleri ya da 301 konusunda neler yapt???n? g?rd?k. AKP, mazlum siyasetine oynayarak demokrasi i?inde kendini g??lendiriyor. Ama kendisine kar?? ??kan kadrolar zay?flad?ktan sonra gayet otoriter bir dili ortaya ??karacakt?r, bunu da biliyoruz. O y?zden bu sivil anayasa, kendisine dair gayri sivil m?dahaleleri k?s?tlamak i?in mi, yoksa siyasi alan?n demokratikle?mesi i?in mi yap?l?yor? Bu sorunun yan?t?n? vermek i?in bence erken.

Yeni anayasan?n i?eri?ine ili?kin Dengir Mir F?rat??n, ipu?lar?ndan ba?ka bir ?ey vermedi?i i?in ele?tirilere de neden olan a??klamalar?na bak?l?rsa, haz?rlanan anayasada K?rt sorunu, t?rban gibi ?k?rm?z? ?izgiler? korunuyor, ne dersiniz?
Bazen insanlar, ?m??? gibi yaparken o ?m??? gibi yapt?klar? ?eye b?r?nebilirler. Birine a??k oluyormu? gibi davran?rs?n?n?z, birden kendinizi a??k bulursunuz. Siville?iyormu? gibi g?r?n?rken AKP, ger?ekten siville?mi? ??kabilir. AB s?recine bir bak?n. Ortak tar?m anla?mas?ndan tutun sendikalar?n durumuna kadar, AB s?recine emek a??s?ndan ?ok ciddi kaz?nmalar vaat etmiyor T?rkiye?ye. Art?lar?n? ve eksilerini beraber de?erlendirmek laz?m. Ama Avrupa?daki demokratik g??lerin on y?llarca verdi?i demokrasi m?cadelesinin kazan?mlar?, ekspres bir ?ekilde T?rkiye?ye ihra? edildi. Nas?l oldu bu? Avrupal? gibi davranma fantezisini d??leyerek oldu. ?Mi?? gibi yapmaya ba?lad?k. Ama biraz oturmaya ba?lad?. Nas?l ba?lad?? Yani biz, ?m??? gibi yaparak yava? yava? demokratikle?meye ba?lad?k. Kurumlar ?al???yor, cumhurba?kan? de?i?ti, bu ?ok ?nemli bir geli?me. Ciddi bir muhalefet de yok. CHP ortada kald?. Bir muhalefet ?rg?tleyemiyor. G?rece?imiz ?ey, ?u anda AKP?nin merkeze ?s?n?rken de?i?imi, ordunun onlara al??mas? ve AKP?nin kar??s?nda yine sa??n i?erisinden bir muhalefetin y?kselmesi. Sola hi? gelmiyorum. Tarihsel olarak dibe vurmu? durumday?z.

CHP?nin durumunu ?zetlediniz, DTP de bir muhalefet ?rg?tleyemezse, s?ylendi?i gibi AKP?nin tek rakibi kendisi mi?
B?yle giderse DTP de silinecek. ??nk? Erdo?an??n istedi?i iki tane ?ehir var. Diyarbak?r ve ?zmir. Sembolik olarak ?ok ?nemli. ?zmir?i CHP?den, Diyarbak?r?? da DTP?den alacaklar. Bunu nas?l yaparlar? E?er AKP solcu olsayd? DTP ile kavga ederek bunu ba?araca??n? d???n?rd?! Ama ak?ll?lar; kavga etmeyecekler, sembolik olarak onlarla kap??mayacaklar. Ancak DTP b?yle bir gerginlik ?retecektir, zira AKP kendisine yana?t?k?a DTP eriyecektir.

Peki, AKP?nin kar??s?na Meclis d???nda da g??l? bir muhalefet ?r?lemez mi? Bunun i?in ne yap?lmal??
Oturup d???nmemiz gerek. Birbirimizi incitmeden, sol siyasi alan? kurarak, insanlar? ikna ederek ve k?sa vadeli maddi kazan?mlar? sol siyasetin alan? olarak g?rerek. ?n?m?zdeki iki y?l zarf?nda olacak yerel se?imler bunun i?in ?ok ?nemli bir f?rsat. Birincisi T?rkiyelilere, solcular?n ve sosyalistlerin bu memleketi daha iyi y?neteceklerini anlatmam?z gerekiyor. Ama solun t?kand??? di?er bir nokta, b?yle bir kadrosu var m? ger?ekten? Bu kadroyu bir araya getirecek g?c? var m? ve insanlar?n kar??s?na ?Bu adam bu i?ten anlar? diyebilece?i bir ekip kurabiliyor mu? Bunu g?sterebiliyor mu? Bu konudan biraz uza??z. ??nk? kimlik politikas? ?zerinden sol yap?yoruz. Solcular?m?z ?ok ya?land? ?b?r taraftan. ?rg?tlememiz gereken toplumun b?y?k bir k?sm?, 12 Eyl?l?den sonra do?du. Bunu birazc?k ka??rd?k. Bizden ?ok daha fazla dibe vurmu? toplumlar var, ?ok daha h?zl? bir ?ekilde sa?a savrulmu?luklar?ndan kurtuldular. T?rkiye?de de bunu yapmak bence m?mk?n. ?n?m?zdeki bir y?l da bunun yollar?n? ke?fedip yeniden yaratmakla ge?ecek. Ama tabii her ?eyden ?nce ?rg?tlenmek gerekiyor. Sendikalar, meslek ?rg?tleri ?zerinden... Bunu atlarsak, T?rkiye?de sol o zaman ortadan kalkacak.

Serpil?lg?nSerpil ?lg?n