MEDBAKI

?nceki ak?am Diyarbak?r?da, amfi tiyatroda Dengb?jler Divan??n? izlerken sahne dekoruyla, ses tekni?iyle, sinevizyon g?sterimiyle ho??a vakit ge?irdim. Keyiflendim, duyguland?m ve gururland?m. ??nk? bug?ne gelen s?recin emektarlar?ndan biriydim.
Halka a??k ilk Dengb?jler Divan? be? y?l ?nce kuruldu. Festival kapsam?nda yer alan en ?nemli etkinlikti. ?ehir Tiyatrosu Salonu t?kl?m t?kl?md?; fuaye ve alt kat da ?yle? B?y?k bir heyecan g?zlemleniyordu. Daha k?s?tl? olanaklarla yap?lan festivalin engellenme korkusu ve kayg?s? i?erisinde ?zenle haz?rlad???m?z Dengb?jler Divan?, izleyicilerin be?enisiyle sonu?lanm??t?.
?nceki ak?am izledi?imiz Dengb?jler Divan?, B?y?k?ehir Belediyesi K?lt?r M?d?rl??? b?nyesinde ?Dengb?j ve Dengb?jlik Gelene?i Projesi? ad? alt?nda y?r?t?len yararl? ve kal?c? bir ?al??mayd?. Parasal kayna?? da AB?den sa?lanan y?z dengb?je ula??p, g?r??ebildikleriyle biyografilerini ve eserlerinin kayd?n? al?p antolojisini ??karm??lar. Ya?ayan dengb?jlerin eserlerinin tan?t?lmas? ve unutulmamas?, korunarak gelecek ku?aklara aktar?lmas?n? hedefleyen ?al??ma bu ay?n sonunda bitiriliyor.
Bu ?al??mayla se?ilen be? dengbejin stranlar?ndan ve kilamlar?ndan olu?an se?kiler, bas?m? yap?lacak d?rt bin CD ve antolojide toplanacak. Bu CD?ler ilgilisine da??t?lacak. Dengb?jleri ?nemseyenlere s?zl? gelene?in takip?ilerine bir de ar?iv olu?turma ?ans? do?acak. S?z konusu CD?lerde Diyarbak?r?dan se?ilen d?rt erkek ve bir kad?n dengb?j yer al?yor: Seyidxane Boyax?i, Feleknaz, Usiv? Far?, El?y? Qerejdaxe ve Evdireh?m? P?r?k?.
K?rt k?lt?r?nde ?nemli bir yeri vard?r dengb?jli?in. S?z tutkunu, gelene?in ta??y?c?lar?, adeta toplumun haf?zas?d?rlar. S?z?n yasakland??? bir yerde, uzun k?? gecelerine s??d?r?lan anlat?lar ve destanlar?n i?eri?inde ac?lar, h?z?nler, a?klar ve zorbal?klar dile getirilirdi.
Dengb?jlerin ta??y?c?s? olduklar? s?zl? gelenek, ayn? zamanda k?lt?rel direni? kayna??yd?. Mem ? Z?n ve S?yabend ? Xece gibi bir?ok ?nl? ve ?nemli a?k ve direni? destanlar?n?n, sonu trajik ?l?mlerle bitse de g?n?m?ze kadar getirilmelerindeki pay?n dengb?jlere ait oldu?unu unutmamal?y?z.
Burada ad?n? anmadan ge?emeyece?im ve an?msad???m ?nl? dengb?jler: Evdal? Zeyn?k?, Hesen? Ciz?r?, ?ak?ro, Ey?e ?an, Nesr?n ?erwan, Reso, Karapet? Xa?o, Fil?t? Quto.
Bunlar aras?nda en dikkat ?ekici olan? Karapet? Xa?o ise K?rtlerin Homeros?u olarak bilinir. Xa?o?nun Ermeni olmas? ve ta??d??? misyona bak?ld???nda bu daha iyi anla??yor.
Dengb?jlerin tan?t?lmas?, anla??lmas?, yeni ku?aklara sevdirilmesi, stranlar?n?n ve kilamlar?n?n kay?tlar?n?n al?nmas? ve ar?ivinin sa?lanmas?, be? y?ldan bu yana olagelen geli?melerdir.
Ne ki, geldi?imiz a?amada yasakl? s?z?n ustalar?n?n izleyicilerinin profili de de?i?ti. Aradan ge?en zaman ve ya?anan ger?ekler bir?ok ?eyi de?i?tirdi. Dengb?jleri anlamaya ?al??an yeni ku?aklar, rap m?zi?iyle dinlemeyi ye?leyenler.
Biri Diyarbak?r?da ?b?r? Van?da iki ?Mala Dengb?jan? (Dengb?jler Evi) a??ld?. Olanaklar da geni?ledi.
Eskiden k?ylerde ?evbuh?rk (dengb?jler divan?, gece meclisleri anlam?nda) haz?rland???nda ileri gelenler, ?nemli ?ahsiyetlerin evlerinde ve kalabal?k davetliler aras?nda rit?elleri olan bir dinletiydi. Anlat?lar bir nehir gibi akmaya ba?lad???nda, ilkin bir ?a?layana, ard?ndan ?elaleye ve derken g?r?l g?r?l akan F?rat?a ve Dicle?ye d?n???rd?. Dinleyiciler aras?nda g?zya?lar?n? silenler yad?rganmazd?. Herkes i?tenlikle kat?l?rd?. Tarihteki kahramanlar?n an?lar?n? yeniden ya?arlard? ?evbuh?rk?in konuklar?. Dinleyicilerin dikkati ?l??s?nde co?an stranlar, kilamlar dile geldik?e, o zamanlar pek bilinmeyen sinema perdesi veya tiyatro sahnesine benzer bir durum olu?urdu g?zler ?n?nde. Ac?lar sere serpe ortaya d?k?l?r, herkesin ortak ac?s?na d?n???rd?. B?t?n anlat?lar?n k?keninde K?rt trajedisi yatard?, bu nedenle yasakl?yd? s?z.
Belki de dengb?jler bu y?zden ma?rur g?l?mserler, bundand?r y?zlerinin, anlatt?klar? kahramanlar?n y?zlerine benzemesi. G?zlerinde umut ve h?z?n. Dillerinde sa?alt?lm?? ve dam?t?lm?? s?z. Zaman?n unutturamad?klar?yd? s?z ustalar?.
Vedat ?etin