11 Eylül 2007 00:00

Sorunlarla ku?at?lm?? e?itim - 1

?Hizmetten yararlanan ?der? ilkesi e?itimden, sa?l??a t?m kamu hizmetleri i?in ge?erli k?l?nmaya ?al???lan bir ilke haline geldi

Paylaş

SUNU
Nerede olumsuz bir durumla kar??la??lsa, sorunun e?itimle ??z?lebilece?ine olan inan? kar??m?za ??k?yor. Biri h?rs?zl?k m? yapm??; e?itimle halledilir, bir yerde herhangi bir konuda ?at??ma m? ??km??; e?itimle halledilir, ba?ka bir yerde insanlar yoksulluktan inim inim inliyor mu; ??z?m yine e?itim...
E?itimin kar??s?nda cehaletin oldu?u belirtilir hep. Ve nedense hep e?itimli olan zenginler, cahil olansa halkm?? gibi yans?t?l?r haberlerde ya da programlarda. Halk?n ?cehalete? mahkum edilmesiyle, bir avu? zenginin sahip oldu?u sermayenin art??? aras?ndaki ba?lant? ise hi? g?ndeme gelmez.
Daha ba?lamadan, ba??? ad? alt?nda velilerden zorla al?nan paralar ve ??retmen eksikli?ine ili?kin haberler yans?d? bas?n yay?n organlar?na. M?fredat?n gerici i?eri?i, ?iddetin ilk??retim d?zeyindeki ?ocuklarda bile yayg?n olarak g?r?lmeye ba?lanmas?, s?n?flar?n kalabal?k olu?u, okul say?s?n?n yetersizli?i, ??retmenlerin say?ca az olmalar?ndan kaynaklanan yo?un ders program?, kadrolu ??retmenler yerine vekil-ge?ici ??retmenlerle sorunun ??z?lmek istenmesi, e?itimin paral? hale getirilmesi gibi pek ?ok sorun, e?itimi b?t?n?yle ku?atm?? durumda. ??phesiz bunlar?n hi?biri rastlant?sal de?il. T?m?, yerle?tirilmeye ?al???lan e?itim sisteminin bir par?as? olarak g?ndeme geldi ve ad?m ad?m da uygulan?yor. Ve b?t?n bunlar, evrensel bir insan hakk? olan e?itim hakk?n?n gasp edilmesi anlam?na geliyor. Milyonlarca emek?inin pay?na ise e?itimsiz, yoksullu?a mahkum bir ya?am kal?yor.
Yakla??k bir hafta s?recek olan e?itim dosyam?zda, bir taraftan bu sorunlar?, do?rudan ya?ayanlar?n dilinden aktarmaya ?al???rken di?er taraftan da konunun uzmanlar?n?n de?erlendirmelerine yer verece?iz. Sorunlar?n bu d?zeye gelmesine neden olanlar?n hedefleri de dosyam?z?n ele alaca?? konulardan olacak.

Her y?l, okula kay?t d?nemlerinde ya?anan ve toplumun ?zellikle yoksul kesimlerini ilgilendiren bir sorun gibi g?r?n?r ?zorunlu ba???? uygulamas?. Oysa, toplumun b?t?n?n? ilgilendiren bir sorundur bu. ?Ba????n zorunlusu olur mu?? diye sorulabilir. Fakat olup biteni en iyi ifade eden kavram olarak g?r?lebilir ?zorunlu ba????.
Milli E?itim Bakanl????na (MEB) ba?l? devlet okullar?nda ya?anan bu durum, ?zellikle ilk??retim okullar? a??s?ndan bu yaz?n?n konusunu olu?turacakt?r. ??nk?, ?lkemizde zorunlu e?itim basama?? olan ilk??retimde bile ba????n zorunlu k?l?nmas?, kolay anla??labilir de?ildir. Anlamay? g??le?tiren bir ba?ka etken de bu uygulaman?n, MEB?in neredeyse her kay?t d?neminde yay?mlad??? genelgelerle yasaklanmas?na kar??n devam ettirilmesidir.
?lk??retimin ?nemi
?lk??retimin toplumsal ve ki?isel yararlar?na ili?kin alanyaz?n, ilk??retimin toplum ve birey a??s?ndan vazge?ilmez bir ara? oldu?unu g?stermektedir (Kavak, 1997:17). ?lk??retim, iyi yurtta? olma ve ya?am boyu ??renme olana?? sa?lad??? gibi, bireyin sosyalle?mesini de sa?layan ?nemli kurumlardand?r.
Y?r?rl?kte bulunan 1982 Anayasas??n?n 42. maddesinde, ?.....?lk??retim, k?z ve erkek b?t?n vatanda?lar i?in zorunludur ve devlet okullar?nda paras?zd?r.? ifadesine yer verilmi?tir. 1997 y?l?nda ??kar?lan 4306 say?l? Yasa ile zorunlu e?itim d?zeyi olan ilk??retim okullar? be? y?ldan sekiz y?la ??kar?lm??t?r. ?lk??retim d?zeyinin zorunlu olmas? ve e?itim s?resinin zaman i?erisinde art?r?lmas?, toplum ya?am? a??s?ndan ta??d??? ?nemin bir g?stergesidir.
?lk??retimde okulla?ma oran?
?lk??retimdeki okulla?ma oranlar?, ilk??retimin ?nemine ve zorunlulu?una kar??n y?zde 100?e ula?amam??t?r. MEB verilerine g?re, 2000-2001 ??retim y?l?nda y?zde 95.28 olan okulla?ma oran?, 2006-2007 ??retim y?l?nda y?zde 90.13?e gerilemi?tir (MEB ?statistik ve Bilgi Sistemleri Dairesi Ba?kanl???, 2007).
Okulla?ma oran?n?n giderek artmas? beklenirken, tersi bir durumun ya?anmas?, nedenleri a??s?ndan ?nemlidir. ?lk??retimde okulla?ma oran?n?n son y?llarda azalmas?n?n bir nedeni n?fus art?? h?z?d?r. E?er n?fus art?? h?z?na ko?ut olarak derslik, ??retmen, ara?-gere? gibi birtak?m temel girdilerde art?? sa?lanamazsa, okulla?ma oranlar?n?n azalma e?ilimine girmesi do?al bir sonu?tur.
Zorunlu e?itimde ?a? n?fusunun t?m?n?n okula devam edememesinin konumuz a??s?ndan da ?nem ta??yan bir di?er nedeni; ailelerin e?itim maliyetlerini kar??lamadaki yetersizlikleridir. ??nk?, zorunlu e?itim d?zeyinde bile e?itim hizmetlerinin finansman y?k?, bireyler taraf?ndan kar??lanmaktad?r. B?yle olunca da, bu y?k? ta??yamayan bireyler okul d???nda kalmaktad?r. Oysa, ailelerin bu e?itimle ilgili do?rudan/dolayl? maliyetlerinin azalt?lmas? okulla?maya olumlu etkide bulunacakt?r.
?lk??retimde kaynak sorunu
?lk??retim, devletin paras?z olarak sunmas? gereken bir kamu hizmetidir. Bu da devletin e?itime kaynak ay?rmas?yla olanakl?d?r. Son y?llarda, devlet b?t?esinden e?itime ayr?lan kaynaklar?n, g?reli olarak art?r?lm?? olmas?, sorunun ??z?m? i?in yeterli olmam??t?r. Uluslararas? d?zeyde, e?itimin sonu?lar?yla birlikte Gayri Safi Milli Has?la (GSMH) i?in y?zde 8, b?t?e i?indeki pay i?in y?zde 20 makul bir ?l?? olarak kabul edilmektedir (Kavak, Ekinci ve G?k?e, 1997:96).
?lkemizde, e?itimin GSMH ve devlet b?t?esi i?indeki paylar?n?n, uluslararas? g?stergeler ile kar??la?t?r?ld???nda, d???k kald??? g?r?lmektedir. MEB verilerine g?re, MEB b?t?esinin GSMH?ya oran? 1997?de y?zde 1.74 iken 2007?de y?zde 3.40?t?r. Yine ayn? verilere g?re, MEB b?t?esinin konsolide b?t?eye oran? 1997?de y?zde 8.05, 2007?de y?zde 10.42?dir (MEB ?statistik ve Bilgi Sistemleri Dairesi Ba?kanl???, 2007).
E?itime ayr?lan kaynaklar?n yetersizli?i, e?itim kurumlar?n? ?e?itli aray??lara y?nlendirmektedir. ?lk??retim okullar? da bu aray?? i?erisinde, y?r?rl?kteki anayasan?n ?ilk??retim, devlet okullar?nda paras?zd?r? maddesine ayk?r? davran??larda bulunmaktad?r. Belirtilen anayasa maddesine kar??n, devlet okullar?nda paral? e?itim uygulamalar? 1980?li y?llarda ba?lam?? ve g?n?m?ze de?in artarak devam etmi?tir. Gelinen noktada, gazete haberlerine g?re, ??rencilerden 40 ba?l?k alt?nda para toplanmaktad?r. ??rencilerden istenen paralar kabaca hesapland???nda bile, MEB b?t?esinin neredeyse ?? kat?na ula?maktad?r (Keskin ve Demirci, 2003:15).
E?itim hakk?, insan?n en temel haklar?ndan biridir ve di?er haklar? kullanabilmesinin ?n ko?uludur. 1970?li y?llara dek devlet taraf?ndan kamusal bir hizmet olarak sunulan e?itim hakk?, bu y?llardan itibaren d?nya ?l?e?inde uygulanmaya ba?lanan neo-liberal politikalar?n etkisiyle ?kullan?c? ?creti? kar??l???nda al?nabilen bir hizmete d?n??m??t?r.
?Hizmetten yararlanan ?der? ilkesi e?itimden, sa?l??a t?m kamu hizmetleri i?in ge?erli k?l?nm??t?r. ?yle ki, zorunlu e?itim d?zeyinde bile bu ilke egemen olmu?tur.
?Kullan?c? ?creti? kavram?n?n ortaya ??kmas? basite al?nacak bir durum de?ildir. ??nk?, hizmetten yararlanan ?deyecekse, bu hizmeti ?zel kesim de sunmal?d?r. Bu nedenle bu uygulamalar?n, e?itim i?in ?zelle?tirmelerin ba?lang?c? oldu?u s?ylenebilir.
1980?li y?llarla birlikte etkin olarak uygulanan neo-liberal politikalar?n, ?lke i?indeki gelir da??l?m?n? olumsuz y?nde etkilemesi sonucunda, yoksul kesimlerin e?itim hizmetinden yararlanmas? giderek zorla?m??t?r (Ercan, 1998:31). Bu durum ayn? zamanda, e?itimin ?zelle?tirilmesinde de ?nemli bir engel olu?turmaktad?r. Yine Ercan??n (1990:11) belirtti?i gibi, neo-liberal e?itim politikalar?n?n uygulanmaya konuldu?u ?lkelerdeki sonu?lara bak?ld???nda, bu e?itim politikalar?n?n, e?itim hakk?n? ortadan kald?rd??? ve adalet ilkesini ?nemli ?l??de zedeledi?i g?zlemlenmi?tir.
Kaynak sorununun okula etkileri
Okul, e?itim s?recinin ger?ekle?tirildi?i ?zel bir ?evredir. Okulun i?levini yerine getirebilmesi, ?ncelikle sahip oldu?u insan ve maddi kaynaklara ba?l?d?r. Bu bak?mdan uygun ko?ullara sahip olmayan okullar, y?neticileri arac?l???yla uygun ortam olu?turmaya ?al??maktad?rlar. Fakat okul y?neticilerinin temel g?revleri aras?nda bulunmayan kaynak aray??lar?, onlar?n y?neticilik rol?n? oynamalar?n? engellemektedir.
Kaynak aray??lar?n?n okula etkileri Zoralo?lu, ?ahin ve F?rat (2004) taraf?ndan yap?lan bir ara?t?rmada ortaya konulmu?tur. Bu ara?t?rman?n sonu?lar?na g?re, okula kaynak sa?lama etkinlikleri, okul y?neticilerinin e?itim-??retimle ilgilenememesi sonucunu do?urmaktad?r. Okul y?neticileri zaman ve enerjilerinin ?nemli bir k?sm?n? kaynak aray??lar? i?in harcamak durumundad?rlar. Hatta bu aray??lar s?ras?nda zaman zaman onur k?r?c? davran??lar ve soru?turmalarla kar??la?maktad?rlar. Bas?n yay?n organlar?nda s?kl?kla ??kan haberler bile okul y?neticilerinin bu konuda ne denli s?k?nt?l? oldu?unu g?stermektedir. Bu durum, y?neticilerin moral d?zeyini d???r?rken, stres kaynaklar?n? art?rmakta ve ?evresindeki insanlarla olumsuz ili?kiler ya?amas?na neden olmaktad?r.
Kaynak aray??lar?n?n en ?nemli olumsuz etkileri, ??retimin ger?ekle?tirildi?i s?n?f ortam?nda olup bitenlerdir. S?n?f ortam?n?n d?zenleyicisi ve y?r?t?c?s? olan ??retmen, ??retim i?in ayr?lm?? olan zaman?n bir k?sm?n?, s?n?f i?inde para toplama veya bu konuda ?e?itli duyurular yapmakla harcamaktad?r.
Yine, e?itimin ger?ekle?tirilmesinde ya?amsal ?neme sahip dersle ilgili ara?-gere?ler, baz? okullar?n s?n?flar?nda olmad??? i?in kullan?lamamakta ve etkili bir ??retim ger?ekle?tirilememektedir.
Fen bilgisi dersini laboratuvarlarda i?leyen okulun ??rencileri ile laboratuvara hi? girmemi? okulun ??rencilerinin kazan?mlar? anlaml? farkl?l?k g?sterecektir. Fakat belli d?nemlerde bu iki okulun ??rencilerine ayn? s?nav verilerek, ?e?itli okullara yerle?tirilmeleri sa?lanacakt?r.
S?n?fta para toplanmas?n?n bir ba?ka olumsuz y?n? de ??retmen???renci ili?kisinin olumsuz olmas?na neden olmas?d?r. ?Aidat? paras?n? veremedi?i i?in olumsuz duygular ya?ayan ??rencinin, ??retim ortam?ndan yararlanmas? g??le?mektedir. Daha da k?t?s?, istenen paray? ailesinden alamad??? i?in okula devams?zl?k yapan ya da ailesinden ald??? paray? okul kantininde harcayan ??rencilerin varl??? bilinmektedir.
Sonu?
B?t?n bu olumsuzluklar?n sonucunda kaybeden ?ncelikle, yar?n?n b?y?kleri ??renciler olmaktad?r. ??nk?, bireysel geli?imleri engellenmektedir. Daha sonra aileler kaybetmekte, sonunda da toplum kaybetmektedir. Bu olumsuzluklardan kurtulman?n yolu, bireylerin do?u?tan sahip oldu?u ve devletin korumakla y?k?ml? bulundu?u ?e?itim hakk??n?n kullan?m? ?n?ndeki engellerin kald?r?lmas?d?r.
Gelir da??l?m?ndaki e?itsizli?in u? noktalarda oldu?u ?lkemizde, devletin e?itime ay?rd??? kaynaklar?n yetersizli?i ya da e?itim hizmetlerinin ticarile?tirilmesi, toplumumuzda varolan e?itimde f?rsat ve olanak e?itsizli?ini daha fazla art?racakt?r.
Kaynak?a:Ercan, F. (1998). E?itim ve kapitalizm: Neo-liberal e?itim ekonomisinin ele?tirisi. ?stanbul: Bilim Yay?nc?l?k.Kavak, Y. (1997). D?nyada ve T?rkiye?de ilk??retim. Ankara: Pegem Yay?nlar?.Kavak, Y., Ekinci, C. E., ve G?k?e, F. (1997). E?itimde kaynak aray??lar?. Ankara: Pegem Yay?nlar?.Keskin, N. E., Demirci, A. G. (2003). E?itimde ??r?y??. Ankara: K?GEM ?zelle?tirme De?erlendirmeleri.MEB ?statistik ve Bilgi Sistemleri Dairesi Ba?kanl??? (2007). http://:sgb.meb.gov.tr/meb_istatistikleri_orgun_egitim_2006_2007.pdf (Eri?im tarihi: 4 Eyl?l).Zoralo?lu, Y. R., ?ahin, ?., ve F?rat, N. ?. (2004). ?lk??retim okullar?n?n finansal kaynak bulmada kar??la?t?klar? g??l?kler ve bu g??l?klerin okula etkileri. E?itim Bilim Toplum, Cilt: 2, Say?: 8 i?inde. s. 4-17. Ankara: E?itim-Sen yay?n?.* DE? Buca E?itim Fak?ltesi E?itim Bilimleri B?l?m?

YARIN: ?ikayet etmeyen yok
Yrd. Do?. Dr. Yunus R. Zoralo?lu*
ÖNCEKİ HABER

Minikler ders ba?? yapt?

SONRAKİ HABER

G?NCEL

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...