16 Eylül 2007 00:00

evrensel olmak

?ikinci cumhuriyet mi atat?rk cumhuriyeti mi??

Paylaş

Siyasi edebiyat?m?zda ??kinci Cumhuriyet? terimi, san?ld??? gibi ?zal d?neminde de?il ?ok daha ?nce dillendirilmi?ti. 27 May?s 1960 ?htilali?nden sonra siyasi kurumlar tart???lmaya a??lm??, ?zellikle de yeni bir anayasan?n zorunlulu?u kabul edilmi?ti. ??te bu s?ralarda ?niversiteden, siyasi partilerden, siyaset ve sosyal bilimcilerden tart??maya s?zl? ve yaz?l? kat?lanlar olmu?tu.
Bunlardan biri de T?rk Demokrasi Tarihi/Sosyal, Ekonomik, K?lt?rel Temeller (1959) adl? kitab? bir y?l ?nce yay?nlanm??; son iki y?z y?ll?k tarihimize ?a?da? bir pencereden bakmay? deneyen Prof. Dr. Kemal H. Karpat idi. Neredeyse yar?m y?zy?l ?nce, Cumhuriyet gazetesinde (Temmuz 1960) yukar?daki ba?l?kla yaz?s? be? g?n s?rd?. O g?nlerde kesip ar?ive koymu?um.
***
Yaz? ??yle ba?l?yor:
?27 May?s ?htilali ile ?kinci Cumhuriyet devrinin ba?lad???n? baz? ciddi kalemler ifade ettiler. Haz?rlanmakta olan yeni anayasan?n 1924 y?l? anayasas?n?n yerine ge?erek ?kinci Cumhuriyet?i d?zenliyece?i de ayr?ca il?n edildi. (?) ?kinci Cumhuriyet teriminin kullan?lmas?n? hakl? g?sterecek baz? sebepler vard?r. ??nk? Cumhuriyet hayat?nda de?i?en taraflar vard?r. Bunlar? yeni bir d?zene sokmak zaman? gelip ?atm??t?r. ?kinci Cumhuriyet?i gerektiren sebepleri genel olarak g?zden ge?irelim.1924 y?l? anayasas?, Cumhuriyetin kurulu? devri ihtiya?lar?na uygun olarak meydana getirilmi?ti. Geli?mi? bir devletin ihtiya?lar?n? kar??layamayan bu anayasay? kald?rarak, onun yerine devrin ihtiya?lar?n? daha etrafl? ?ekilde d?zenleyen bir anayasa kabul etmek tabii g?z?k?r. Demokrasi rejimi, siyasi meselelerimizi, kanunlar?m?z? tekrar g?zden ge?irmeyi gerektiriyor. B?ylece tek partili sistemden ?ok partili sisteme ge?i?in gerektirdi?i de?i?iklikleri, ge? de olsa ?imdi tamamlamak m?mk?n olacakt?r. Son olarak da ?kinci Cumhuriyet teriminin kabul? ile 27 May?s ?htil?li?ne, yeni bir ????r ba?lang?c? olarak bakmak m?mk?n olur? diye yazd?ktan sonra Say?n Karpat, ?srarla dikkatimizi bir noktaya ?ekip bizi uyar?yor:
?G?r?n?rde kuvvetli olan bu sebeplere aldanarak ?kinci Cumhuriyet terimini kabul etmekte acelecili?e ka?mamam?z gerekir. 27 May?s ?htilali?nin ruhu, Cumhuriyetimizin bug?nk? geli?me safhas?, i?inde bulundu?umuz olaylar ger?ek g?zle incelenirse, ?abam?z?n halen de 1924 y?l? anayasas?na dayanan Atat?rk devrimlerini ger?ekle?tirmekten ibaret oldu?u g?r?l?r. ?kinci Cumhuriyet devrine girdi?imiz kabul edilirse, Atat?rk Cumhuriyetinin ama?lar?n? ger?ekle?tirerek, yeni bir devreye girdi?imizi teslim etmek gerekir. Bu durum ise hakikatlere taban tabana z?tt?r. [??nk?] ?lk Cumhuriyetin, Atat?rk Cumhuriyetinin ama?lar? halen de ger?ekle?memi?tir. Atat?rk devrimleri, halk?m?z?n pek az bir k?sm?na eri?ebilmi?tir. Toplumsal, k?lt?rel, ekonomik ya?ay???m?z -k???k bir grup bir tarafa b?rak?l?rsa- Atat?rk devrimlerinden bihaber, h?len imparatorluk, halifelik geleneklerine uygun olarak hayat s?rmektedir. Hakikat ac?d?r, ama hakikat budur. Durum bu ?ekilde durduk?a, Atat?rk devrimlerini ger?ekle?tirmek ana d?vam?z olarak kalacakt?r.?
Bu saptaman?n yap?ld??? tarih, Cumhuriyetin ilan?ndan 37 y?l sonrad?r: Temmuz 1960.
***
Say?n Karpat, toplumumuzun sanc?l? bedenini yoklarken Fransa?dan anlaml? bir olguyu an?msat?r: ?Fransa?da ayd?nlar ak?lc?l?k (rasyonalizm) yolu ile birey olarak alabildi?ine geli?mi?lerdir. Frans?z toplumu ise gelenek?i kalarak kiliseye, eski m?esseselere ba?lanm??, ayd?nlar?na ayak uyduramam??t?r. Ayd?n ki?i ile gelenek?i toplum aras?nda gerek ya?ay??, gerek d???nce bak?m?ndan ayr?l?k meydana ??km??t?r. Gittik?e geni?liyen bu farklar? tez kapatmak gerekince, Fransa ihtil?l yolunu tutmu?tur. Fransa?n?n son iki y?z senelik tarihi ihtil?llerle doludur. Bunun sebebini yukarIda belirtti?imiz gibi yenili?in toplumla beraber ahenkli bir ?ekilde geli?tirilememi? olmas?nda aramal?y?z. Ayr?ca siyas? ve k?lt?rel devrimlerin, toplumsal ve ekonomik y?nlerden desteklenmedi?ini, tamamlanmad???n?, Frans?z ihtil?llerinin ana sebepleri aras?nda saymak gerekir. Bizim yenilik tarihimiz de?i?ik bir yoldan geli?mi?tir. Ana d?vam?z do?u gelene?ine g?re kurulmu? bir devleti ve do?u-?sl?m gelene?ine g?re ya?ayan bir toplumu, yeni bir nizama ve d???nceye ula?t?rmakt?. Bir millet kurarak onu dil, k?lt?r bak?m?ndan ?z?ne uygun geli?tirmek d?vas?n? g?tm??t?k. Halen de ana ?abam?z budur.?
***
Say?n Prof. Dr. Karpat, ?kinci Cumhuriyet terimini, be? g?n s?ren olduk?a kapsaml? yaz?s?n?n ilkinde birka? paragrafda g?ndeme getirmi?. Bir de yaz?s?n?n son b?l?m?nde, ne yaz?k ki arada sergiledi?i ?zg?r ve ger?ek?i ?nerilerini unutup adeta h?zl? ?ekimle ??yle de?inip ge?mi?tir:
??imdiye kadar s?ylediklerimizi bir sonuca ba?layal?m. Bug?n bizim d?vam?z Atat?rk devrimlerini ger?ekle?tirmektir. Kurtulu? buradad?r. Yeni bir anayasa bu devrimleri ger?ekle?tirmek yolunda y?r?d??? m?ddet?e de?er kazand?. O halde ?kinci Cumhuriyet yoktur. Tek bir Cumhuriyet vard?r. Atat?rk Cumhuriyetidir bu. ?abam?z bu Cumhuriyeti yurdun her taraf?na yaymakt?r. ?dev budur. Atat?rk Cumhuriyeti devrim Cumhuriyetidir. H?len bu devir i?indeyiz.?
***
Peki bundan sonra ne olacakt?r? Kemal Karpat, 1960 y?l?n?n Temmuz ay?nda ?lkesine bakarken h?z?nl?, karamsar bir foto?raf? ekrana getiriyor:
??Eskiden unutulmu? bir ?ekilde ya?ayan k?yl? kitlesi ihtiya?lar?n? anlam??, insan ve vatanda? olarak haklar?n? istiyor. ?ehir ve kasaba halk?, yirminci y?zy?l?n k?lt?r ve maddi ya?ay?? anlay???na uygun bir hayat istiyor. Yazar okur halk?m?z?n nisbeti, d?nyada en geri milletler aras?ndad?r. Sefaletin, cehaletin yaratt??? korkun? cinayetler, insan?n ilk iptidai devirlerini hat?rlat?yor. B?t?n bunlar? ink?r edemeyiz. G?rmemezlikten gelemeyiz. Biz g?rmek istemezsek bile etraf?m?zdakiler g?r?yor ve f?rsat geldik?e y?z?m?ze vurmaktan ?ekinmiyorlar. Demokrat Parti istemeyerek, d???nmeyerek bir?ok meselelerimizi kurcalam??. Kendi menfaatini d???n?rken sa?da solda bir?ok yeni kuvvetler yaratm??. Durgun bir halde yatan toplum kuvvetlerini harekete ge?irmi?tir. (?) Durumumuzu, b?t?n ekonomik ve sosyal y?nleriyle korkmadan hesaba alarak, yeni bir d?zene sokmak zorunday?z. De?i?en d?nya, bizi de de?i?meye zorluyor. Dirensek de, inat?a olan bitene g?z?m?z? kapatsak da eninde sonunda de?i?ece?iz, y?zy?l?m?za uyaca??z. (?) Olaylar bizi zorlamadan ger?eklerimizi g?relim, ona g?re ilerimizi d???nelim.?
***
?lkemiz ?ikinci? nitelemesine yabanc? de?ildir. S?z geli?i bir?ok padi?ah?m?z?n lakab?nda ikinci?lik, hatta ???nc??l?k vard?r. Cumhuriyetten ?nce iki me?rutiyet?le tan??t?k.?Tek Adam? Mustafa Kemal?den sonra gelen ??kinci Adam? ?smet ?n?n? (1884-1973) aram?zdan ayr?lal? ?ok olmad?. Daha daha? Ankara?da ??kan Son Havadis gazetesinde haftal?k sanat/edebiyat yaz?lar? yazan Muzaffer Erdost?un (D.1932) gerek s?z dizimi, gerek y?klenen anlam bak?m?ndan kendini ?yle kolay ele vermeyen ?iirler i?in kulland??? ?kinci Yeni ba?l???, elli y?ldan fazlad?r dilimizde (19.08.1956).
***
Birinci, ikinci? Ka??nc? cumhuriyet olursa olsun? Gelin ?imdi birlikte Cahit S?tk??ya kulak verelim. Bundan yetmi? y?l ?nce ?airimizin ?zledi?i memleketin ?cumhuriyeti?ne buradan el sallayal?m. Memleket ?sterim ?iirinin son m?sralar?:
[Ku?lar?n ?i?eklerin diyar? olsun / Karde? kavgas?na bir nihayet olsun / Ne zengin fakir, ne sen ben fark? olsun / K?? g?n? herkesin evi bark? olsun / Ya?amak, sevmek gibi g?n?lden olsun / Olursa bir ?ik?yet ?l?mden olsun. (15.12.1937)]
Remzi ?nan
ÖNCEKİ HABER

okula ilk ad?m

SONRAKİ HABER

i?kence m?zesinin anlatt?klar?...

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...