okula ilk ad?m

D?nyan?n bir?ok yerinde eyl?l ay?n?n en g?zel yanlar?ndan biri, okula yeni ba?layan ?ocuklard?r. Biraz boylar?ndan, biraz da ?rkekliklerinden onlar?n okula yeni ba?layan ??renciler olduklar?n? tahmin etmek ?ok zor de?ildir. Okula gidecek olman?n getirdi?i heyecan, anne babalar? da sarsasa da, heyecan?n en b?y??? ilk kez okula giden ?ocuklar?nd?r.
Bu ba?lang??; yeni ve pek bilinmeyen bir ortama girmek, hi? al???k olunmayan bir ?niforma giymek, evin ve soka??n ?tesinde bir yerde zaman ge?irecek olmak gibi bir?ok yeni, al???lmad?k veya bilinmedik ??eleri i?erir. Yani hi? de kolay bir ba?lang?? de?ildir. ?te yandan heyecan doludur; ?ocuklar?n ?o?u okula gitmeyi iple ?eker. ?zellikle de abla veya abileri okula gidiyorsa.
?ocuklar?n okula ba?lamas?, asl?nda ?ocukluk d?neminin en ba??nda bask?n olan biyolojik s?re?lerin, yerlerini b?y?k ?l??de toplumsal olarak belirlenen s?re?lere b?rakmas? demektir. Bu nedenle ?ocuklar?n okulda kar??la?acaklar? muamele ve d?zenlemeler, asl?nda toplumun ?ocuklara nas?l bakt???n? ve nas?l bir birey istedi?ini yans?t?r. Yaln?zca anne babay? ve e?itimcileri de?il, asl?nda her yurtta?? ilgilendirir.

Beklentiler
T?pk? ba?ka kurumlara ilk ad?mlar?n? atan di?er insanlar gibi, okula yeni ba?layan ?ocuklar da kendi beklentileri d???nda ba?ka beklentilerle kar??la??rlar. Bu beklentilerin ba??nda bir?ok anne baban?n, ?ocuklar?n?n okula uyum sa?lamas? yan?nda bir an ?nce okuma yazmay? ??renmesi beklentisi vard?r. Okuma ve yazma, ?o?u zaman okula ba?layan ?ocuklar?n ilk somut ba?ar?s? olarak alg?lan?r. Eskiden var olan uygulamay? bir?ok yeti?kin an?msayacakt?r. S?n?fta okumaya ba?layanlar?n omuzlar?na kurdele tak?l?r ve ?ocuklar okumay? s?kmek i?in yar???rd?. Bir?ok okulda ve s?n?fta okumay? ilk s?ken ??rencilere ?zel payeler verilirdi.
Bu uygulaman?n hem ger?ek?i olmad???, hem de yarardan ?ok zarar? oldu?u sonunda fark edildi. ?ocuklar belirli bir ya?a geldiklerinde (g?n?m?zde 6 ya??nda, eskiden ise 7 ya??nda) okula ba?lasalar da, her ?ocu?un ayn? geli?im d?zeyinde olmad??? g?zden ka?mayacak denli bariz bir ger?ektir. Bu ya? d?neminde, 1-2 ay b?y?k veya k???k olmak bile ?nemli bir fark yaratabilir. Bu nedenle her ?ocu?un farkl?, yani kendine ?zg? bir h?zla geli?ti?i art?k kabul edilmektedir. Bu nedenle g?n?m?zde okuma yazmay? ve temel matematik bilgisini ??renme 1. s?n?f program?nda t?m bir y?l? kapsayan hedeflerdir. Yani, ilk??retim m?fredat? ??rencilere okuma yazmay? ??renmek i?in tam bir sene zaman tan?maktad?r ve ??rencilerin aceleyle ??renmeye zorlanmas? s?z konusu de?ildir. G?n?m?zde 1. s?n?f asl?nda sa?lam bir ba?lang??, okula uyum sa?lama ve okulu sevme d?nemi olarak g?r?lmektedir. Kendileri ??renciyken -yani yakla??k 20 sene ?nce- farkl? ortamlarla, farkl? beklentilerle kar??la?an anne babalar?n, g?n?m?zdeki yeni uygulamalar? anlamalar? ve benimsemeleri gerekmektedir.

?ocuklar okulda neler ya?ar?
Her ?ocuk i?in hem yeni bir ortama girmek hem de ?o?u zaman dile getirilmemi? beklentilerle ba?a ??kmak olduk?a zorlay?c? olmaktad?r. ?ocuklar?n okula ba?lad?klar?nda neden zorlanabildiklerini anlamak i?in asl?nda duruma biraz daha ?ocuk?a bakabilmek gerekir.
G?n?m?zde 1. s?n?ftan ?nceki sene anas?n?f?na gitmek yayg?nla?maya ba?lasa da, T?rkiye okul ?ncesi e?itim a??s?ndan ?ok geride oldu?u i?in b?y?k ?o?unluk h?l? okula 1. s?n?fta ba?lamaktad?r. Bu ad?mla birlikte ayn? yerde 40 dakika oturma, dikkatini toplama ve dersi takip etme, tuvaletini bu s?re i?inde tutma, teneff?ste tuvalette s?ra bekleme, teneff?s-ders dengesini ayarlama gibi bir?ok yeni durumla nas?l ba? edilece?ini ?abucak ??renmek, bir ?ocuk i?in hi? de kolay de?ildir.
Okulun yeni bir ya?am alan? olarak ?ocuklara zor gelmesi gayet do?ald?r. Okul, t?pk? kalabal?k kentlerde oldu?u gibi bir?ok yeni davran?? gerektirir. ?ocuklar?n oturdu?u yerden kalk?p d??ar? ??karken, koridorda y?r?rken veya ko?arken bile dikkatli olmas? gereklidir. Tam da bu nedenle art?k okula yeni ba?layan ??renciler i?in bir uyum haftas? uygulanmaktad?r. ?ocuklar, okula daha kolay al??abilmeleri i?in b?y?k s?n?flardan bir hafta ?nce okula ba?lamakta, daha sakin ve bo? bir okulda daha kolay bir ba?lang?? yapmaktad?r. Bu, ?zellikle kalabal?k okullarda, kentlerde yoksul ?ocuklar?n gitmek zorunda oldu?u a??r? kalabal?k okullarda ?ok yararl? olmaktad?r. Daha kolektif ??z?mler de d???n?lebilir. Kolektif gelenekleri olan ?lkelerde var olan bir uygulama, okula yeni ba?layan ?ocuklar?n sar? ?apkalar takmalar? ve art?k ev sahipleri olan b?y?k ??rencilerin sar? ?apkal?lara yard?mc? olmas? ?eklindedir.
Okulun bir di?er zor yan?, ?ocu?un al???k oldu?u di?er etkinliklerden farkl? olarak s?reklilik i?inde ve biriktirerek ??renmesini gerektirmesidir. Yani bug?nk? dersi yar?na ba?lamak, okuldan sonra al??t?rmalar yapmak (?rne?in ?dev yapmak) ve ertesi g?n okula yine haz?r olmak gibi zorunluluklar i?erir. Bu etkinlikler, tek ba??na ve ?o?u zaman e?lenmeden yap?lmak durumundad?r. Bu nedenle d?nyan?n her yerinde ?ocuklar, hi? tart??mas?z en ?nemli u?ra?lar? olan oyundan derse ge?i?te zorlan?rlar. Bir di?er deyi?le okula ba?lama, oyun ?a??ndan okul ?a??na ge?mek demektir. Oysa oyun oynamak ?ocuk i?in h?l? ?ok ?nemlidir. Tam da bu nedenle, oyun ?ocu?undan okul ?ocu?u olmaya ge?i? ani olursa, ?ocuklar okulda s?k?l?r ve okulu sevmezler. G?n?m?zde 1. s?n?f?n oyuna dayal? ??renme i?ermesine ?zen g?sterilmektedir.
Okul ya?am?na ge?i?te bazen kar?n a?r?lar? gibi s?k?nt?lar g?r?l?r. Bu a?r?lar ?o?u zaman endi?elenmekle ili?kilidir. ?ocu?un endi?esinin alt?ndan ise ya okul odakl? ya da ev odakl? bir durum ??kar. ?rne?in, hen?z anneden ayr?lmaya haz?r olmaman?n getirdi?i anneyi ?zleme, arkada k???k karde?i anneyle ba? ba?a b?rakm?? olman?n huzursuzlu?u, ona emek vermi? anneannenin veya dedenin hastal???na veya anne babas?n?n mutsuzlu?una d?n?k kayg?lar, ?ocu?u zorluyor olabilir. K???k ?ocuklar?n okula gitmek istemeyi?lerinde en s?k rastlanan iki nedenden biri, evdeki bireysel ilgi yerine okuldaki grupla payla??lan ilgiye uyum sa?lamakt?r. Bir di?er neden ise eve d?nd?klerinde sevdiklerini kaybetmi? olabilme kayg?s?d?r.

Evi okula uygun hale getirmek
?ocuklar, 1. s?n?fa ba?lad?klar?nda zaman? farkl? kullanmay? ve zaman planlanmas? yapmay? ??renmek durumunda kal?rlar ve bu konuda onlara destek olunmas? gerekir. Okulda ya?am, saatlere ba?l? ve olduk?a d?zenlidir. ?ocuklar bu d?zene a??r a??r al???rlar. Okulda hep ayn? saatte yemek yiyen ?ocuklar, k?sa bir s?re sonra o saat geldi?inde ac?kmaya ba?larlar. Okulun, bireyin sosyalle?mesindeki derin etkisi, evde birtak?m de?i?imler ve d?zenlemeler gerektirir.
Bu d?zenlemeler ?zellikle zaman?n kullan?m?na ili?kindir. Okuldan geli? saati belli olan ?ocuk, eve girdi?inde uyuyana dek sahip oldu?u serbest zaman? dengeli kullanmakta zorlan?r. Okulda ba?kalar? taraf?ndan d?zenlenen zaman, evde birden s?n?rs?z bir kayna?a d?n???rse ?ocuklar bocalarlar. G?n?m?zde televizyon ve bilgisayar gibi kolay eri?ilen, hem ?ok cazip hem de bitmezcesine s?ren ve zaman alan ara?lar evlere al?n?yorsa, ?ocuklar?n zaman? yap?land?rmada bir yeti?kinin deste?ine gereksinim duyaca?? a??kt?r.
Yeti?kinlerin, zaman? kullanma konusunda ?ocuklara destek olurken hem ya?a uygun hem de abart?s?z davranmalar? gerekir. ?rne?in, okuldan gelen bir ?ocu?un dinlenmek, rahatlamak ve bir ?eyler yemek istemesi do?ald?r. Okul sonras? bir s?re oyun oynayabilmek ya da birka? tane ?izgi film izleyebilmek ertesi g?ne haz?rl?k amac? ile engellenirse, ?ocuklar okuldan so?uyabilir. Al??t?rma veya ?deve ge?i? yumu?ak olmal?d?r. 1. s?n?fa giden ?ocuklar?n dikkat s?resinin k?sa oldu?u d???n?lecek olursa, ?dev yaparken 15 dakika masa ba??nda ?al???p 5 dakika ara vermesi, verimli ve s?k?lmadan ?al??mas?n? sa?layacakt?r. ?ocu?un ?devlerini kendi ba??na yapmas?, gerek duydu?unda yard?m istemesi ve ?dev bittikten sonra anne ya da baban?n ?ocukla birlikte ?devi kontrol etmesi, hem bireysel ??renmeyi destekler, hem de anne baba ve ?ocuk ili?kisinin okul ekseninde g??l? kalmas?n? sa?lar. Televizyon ve varsa bilgisayar ba??nda ge?irilecek s?renin mutlaka anne baba taraf?ndan ve ba?tan belirlenmesi gerekir. 1. s?n?fa giden ?ocuklar?n televizyon ve bilgisayara ay?rd??? s?re, g?n i?inde 1.5 saati ge?memelidir.
Yeti?kinlerin uyku zaman? konusunda ?ocuklara ?zellikle yard?mc? olmalar? gerekir. ?zellikle b?y?k kentlerde anne babalar?n trafik sorunu, a??r? mesai, toplant? vb. nedenlerle eve ge? gelmeleri, ?ocuklar?n onlarla daha ?ok zaman ge?irmek i?in ge? yatmak istemesine neden olabilir. Evde birlikte televizyon izleniyorsa, ?ocuklar anne babalar?yla birlikte ge? saatlere dek televizyon izlemek isteyebilirler. ?ocuklar?n ge? yatmamas?, sabah uyanabilmeleri i?in ?nemlidir. Anne babalar?n, 1. s?n?fa giden ?ocuklar?n?n en az 9 saatlik uyku alacak ?ekilde, her ak?am belirli bir saatte yatmas?na titizlik g?stermeleri gerekir.

Okuma iste?i evde g??lenir
Okul, ?ocuklar?n ya?am?nda merkezi bir ?nem ta??sa da anne babalar?n ve toplumun, ?ocuklar? e?itimcilere ?havale? etmeleri e?ilimi d?nyan?n bir?ok ?lkesinde sorun yaratmaktad?r. T?pk? eskiden yayg?n olan ?Eti senin kemi?i benim? yakla??m? gibi, bu yakla??m da ?ocuklar?n zarar?nad?r.
Ara?t?rmalar, ?ocuklar?n gerek okula haz?r olmalar?nda, gerekse okuma yazmalar?n?n geli?iminde ?ocu?un ?evresinde bulunan yeti?kinlerin olduk?a ?nemli bir rol? oldu?unu g?stermektedir. Yeti?kinlerin yarataca?? ortamlar, ?ocu?un okuma yazmaya y?nelik beceri kazanmas?n? ?nemli derecede etkilemektedir. ?ocu?un kitap okumas?n? te?vik etmek, okudu?u kitaplara ilgi g?stermek ve e?er isterse anlatt??? kitab? dinlemek hi? de zor de?ildir ve istenirse keyfe d?n??ebilir. Payla??lan bu keyif, ilerideki g??l? okuma ilgisinin temellerini olu?turur.
Ara?t?rmalar, e?itimde ilk??retimden ba?layarak g?r?len sosyoekonomik farklarda ?ocu?a kitap okunmas?n?n pay? oldu?unu g?stermektedir. E?itim d?zeyi y?ksek anne babalar?n ?ocuklar?n?n okula daha haz?r ba?lad??? ve ?zellikle okumaya daha kolay ge?tikleri bilinmektedir. Bu bulgular, ?ocu?a m?mk?n oldu?unca s?k ?ocuk kitaplar? okunmas?n?n yarar?na i?aret etmektedir. Kitap okumay? seven anne babalar, asl?nda fark etmeden ?ocuklar? i?in bir model olu?tururlar ve ?ocuklar?, okumay? ya?am?n do?al bir par?as? gibi g?r?r.
Evde kitap okumak, televizyonun a??k olmad??? veya ba?ka dikkat ?ekici etkinliklerden uzak bir ortamda ger?ekle?melidir. ?ocu?a kitap okumak i?in ayr?lan bir yar?m saat, ?ocu?un okumay? ve kitaplar? sevmesi i?in ?ok ?nemli bir ad?m oldu?u gibi, anne baban?n ?ocuklar? ile keyifli zaman ge?irebilmesi i?in de ?ok uygun bir ara?t?r.
?zetle okul, hem ?ocuk hem de anne babalar?n i?idir. ?ocu?a daha okula ba?lamadan g?sterilen ilgi ve okunan kitaplar, ?ocu?un okula uyumunu kolayla?t?r?r. Okula ba?layan ?ocu?a destek olmak, ev ya?am?n? okul ile uyumlu hale getirmek ve okula destek olmak, asl?nda aile i?i dayan??man?n ayr?lmaz bir par?as? olarak g?r?lmelidir.
(*)Psikolojik Dan??man ve E?itim Uzman?
(**)Psikolog
?i?dem Kotil* - Do?. Dr. Serdar M. De?irmencio?lu**