22 Eylül 2007 00:00
?Yeni anayasa? ve nas?l bir anayasa? 2
Y?cel Sayman, taslaktaki ?kamu yarar?? gibi genel ve soyuttan?mlar?n temel hak ve ?zg?rl?kleri s?n?rlad???na dikkati ?ekti
Gazetemiz yazar? ve ?stanbul Ticaret ?niversitesi Hukuk Fak?ltesi ??retim ?yesi Y?cel Sayman ile s?yle?imizin bug?n ikinci b?l?m?n? yay?ml?yoruz. Sayman, d?nk? b?l?mde, AKP?nin haz?rlatt??? anayasan?n insan? temel alan bir anayasa olmad???n? vurgulam?? ve AKP?nin tasla??ndaki, insan?, ?zg?rl?kleri ve demokrasiyi d??layan devlet tan?m? yerine, ?demokratik cumhuriyet? esas? ?zerine kurulu ve insandan hareket eden ?u tan?m? ?nermi?ti: ?T?rkiye devleti, vatanda?l?k ba?? ile ait olduklar? ?lke s?n?rlar? i?indeki toplumu belirleyen ve olu?turan, her dilden, dinden ve ?rktan, etnik k?ken-den, cinsiyetten bireylerin egemenliklerini, siyasi d???nce, felsefi inan?, mezhep, bedensel ve cinsel benzeri farkl?l?klar?n? koruyarak birlikte huzur ve bar?? i?inde ya?ayabilmek amac?yla kurduklar? demokratik cumhuriyettir." Sayman ile s?yle?imizin bug?nk? b?l?m?nde ise sosyal hak ve ?zg?rl?kler, K?rt sorunu, t?rban, bilim, ?evre gibi konulara taslakta nas?l yakla??ld??? yer al?yor.
Y?cel Bey, yeni anayasa tasla?? g?ndeme geldi?inden beri, anayasan?n ideolojik bir anayasa olup olmayaca?? konusunda, ?renkli anayasa?, ?renksiz anayasa? tan?mlar? da yap?l?yor. ?rne?in M?mtaz Soysal??n da aralar?nda bulundu?u pek ?ok isim, Prof. Dr. Zafer ?sk?l??n ?nerisine kar??, Atat?rk milliyet?ili?ine ba?l?l??a at?f yapan maddelerin yeni anayasaya da rengini vermesi gerekti?ini ?zellikle vurgulad?lar. Ve yeni taslakta Atat?rk ve Atat?rk??l??e d?rt yerde at?f yap?l?yor. Bu tart??may? nas?l de?erlendiriyorsunuz.
Giri? b?l?m?nde cumhuriyetin kazan?mlar? belirtilebilir, ama bir ?eyi ideoloji haline getirerek anayasa olmaz. O zaman nas?l ?zg?rl?k?? olacaks?n?z? Atat?rk, ilke ve ink?laplar? ?????nda her ?ey serbesttir dedi?inizde ne anlam ifade ediyor? B?yle dedi?iniz zaman ?ok Atat?rk?? oluyor musunuz bilmem ama -belki Atat?rk??n kendi anlay???na bile terstir- b?yle s?yleyerek demokratik bir devletin taraftar? olunmuyor.
?ok?a tart???lan ?t?rban? ile ilgili d?zenleme konusunda neler s?ylersiniz?
Bu T?rkiye?de ??kmaza girmi? bir sorun gibi g?z?k?yor ama ben bu konuda hep ?unu soruyorum. T?rban T?rkiye ?ap?nda yasak m?? B?yle bir yasak yok. T?rbanl? oldu?unuz zaman Akmerkez?e girebiliyorsunuz ?rne?in. Ben sanat?? olaca??m, derseniz ?iir yazabiliyorsunuz, kitap yay?nlayabiliyorsunuz, ya da ba?ka bir ?retimde bulunabiliyorsunuz. Bilimsel ara?t?rma yapaca??m, dedi?iniz zaman yapabiliyorsunuz. Radyoda sunucu olaca??m dedi?iniz zaman olabiliyorsunuz, bir konferans verece?im dedi?iniz zaman verebiliyorsunuz. Yani bir s?r? ?rnekleriyle, t?rban T?rkiye ?ap?nda bir tehlike olarak g?r?l?p yasaklanmam??t?r. Ama, ?ben ?niversitede okuyaca??m? dedi?inde, hay?r bu ?ekilde okuyamazs?n, ?ba??n? a?? diyorsun. Halbuki bu bir k?l?k k?yafet sorunu de?il, bir din ve vicdan ?zg?rl??? sorunu. ?Ben t?rban?m? ??karmam? diyen kad?n, ?Ben ?slam?? bir ya?am tarz? olarak benimsiyorum ve t?rban? ??karmay? g?nah olarak g?r?yorum. B?yle ya?amak istiyorum? dedi?i zaman, siz ona ?hay?r ?yle ya?ayamazs?n? derseniz, o zaman tutarl? olmak i?in T?rkiye?nin her yerinde t?rban? yasaklaman?z gerekir. Ya da ?ya?ayabilirsin ve ?u ko?ullarda ya?ayabilirsin? dedi?iniz zaman, o zaman ?zg?rl?kler konusunda benim ?nerdi?im ?ey yap?labilir. E?er bir ?zg?rl?k, ba?ka bir ?zg?rl??? fiilen ortadan kald?r?yorsa, mesela e?itimde t?rban tak?l?yor olmas?, ba?kalar?n?n e?itim ?zg?rl???n? engelliyor ise e?er, o s?n?rlanabilir. Yani t?rban takmayanlara, t?rban takmalar? y?n?nde bir bask? yap?l?yorsa, o bask?y? yapan ya da yapanlar disiplin cezas? ile cezaland?r?l?r. Ama di?er kesim kendisine bir bask? olarak alg?l?yorsa, e insaf edelim ?niversite bu. Bir arada ya?amay? ?niversitede ??renemiyorsa, d?nyan?n hi?bir yerinde ??renemez.
Ama anayasada, din ve vicdan ?zg?rl???n? ilgilendiren bir konuyu, k?l?k k?yafeti ele al?rsan?z, anayasaya k?l?k, k?yafetle ilgili bir madde koymak komik olur. Ve o bi?imde i?in i?inden ??kamazs?n?z. Ama e?itim ?zg?rl???n? dikkate al?p, birinin ?zg?rl???n?n fiili olarak di?erinin ?zg?rl??? ?zerinde bir bask?ya d?n??me tutumunu cezaya ba?larsan?z, o zaman bunu anayasadan sonra ??karaca??n?z bir kanunla d?zenleyebilirsiniz. Ve bu da anayasaya ayk?r? olmaz.
Bir de ?yeni anayasay? ancak bir kurucu meclis haz?rlayabilir? iddias? var.
Hukuki bir gereklilik olarak de?erlendirmiyorum ben bunu. Hi?bir yerde, ?yeni anayasa ancak kurucu meclis taraf?ndan yap?labilir? diye bir h?k?m yok. Ama yap?labilir, engel de yok. Ama kim se?ecek bu kurucu meclisi? Halka gidip, ?biz kurucu meclis se?iyoruz? denilecek ve insanlar kurucu meclis aday? m? olacak? Yoksa atama ile mi olacak. Oras? komik tabii biraz. ??i ??kmaza sokmak.
Haz?rlanan metni yarg? ba??ms?zl??? bak?m?ndan inceleyebildiniz mi?
Hakim ve savc?lar?n dernek kurmalar?na yasak getiriliyor. Yani bu bile yarg? ba??ms?zl???n? daha ba?tan engelleyen bir s?n?rlama. Savc? ve yarg??lar?n kendi ?z ?rg?tleri yok ise yarg? nas?l ba??ms?z olur ki? ?kinci bir kavram olarak ?egemenlik? kavram? var. Bunu da bir soyutlama olarak ele al?yor. Egemenlik nedir? Egemenlik, bireyin toplumsalla?t?rd??? egemenliktir. Yani biz bir devlet kurarken kendi egemenliklerimizi, toplumsal uzla?mayla toplumsalla?t?rarak bir kamusal egemenlik haline getiriyoruz. Ve bunun nas?l i?leyece?ini de anayasa temel kurumlar?yla, temel i?leyi?iyle g?steriyor. ?imdi, asl?nda benim kaybetmedi?im, var olan, fakat olu?mas?na raz? oldu?um, millet egemenli?inin, halk egemenli?inin kullan?m? T?rkiye B?y?k Millet Meclisi?ne b?rak?lm??. Yasama organ?na, y?r?tme organ?na ve yarg? organ?na b?rak?lm??. Ama onun i?indeki d?zenlemeleri okudu?unuz zaman, asl?nda orada kullan?lan, ?ok ?ne ??kard?klar? bireyin egemenli?i filan de?il. Hi? yok orada, s?f?ra inmi? vaziyette. Sadece kurulan kurumlar?n egemenli?i haline d?n???yor. Yarg? bak?m?ndan, yeni taslakta savunma kurum olarak ?n g?r?lmemi?.
Di?er temel alanlara dair de tasla?? inceleyebildiniz mi, ?rne?in bilim ?zg?rl??? a??s?ndan?
Bilim ?zg?rl???n? de s?n?rlam??lar. ??fade H?rriyeti? ba?l??? alt?nda 26. maddesinin 2. f?kras?nda diyor ki, ?Herkes bilim ve sanat?, serbest?e ??renme ve ??retme, a??klama, yayma ve bu alanlarda her t?rl? ara?t?rma hakk?na sahiptir.? Sonra 3. maddesinin bu hak ve h?rriyetlerin kullan?lmas? i?in -yani yukar?da sayd???m, bilim, sanat, ??retme ?zg?rl??? konular? i?in- ?Milli g?venli?in, kamu d?zeninin, genel sa?l???n, genel ahlak?n, ba?kalar?n?n ??hret veya haklar?n?n, ?zel veya aile haklar?n?n korunmas?, su?lar?n ?nlenmesi, devlet s?rr? olarak usul?nce belirtilmi? bilgilerin a??klanmamas?, yarg?n?n ba??ms?zl?k ve tarafs?zl???n?n sa?lanmas?, sava? k??k?rt?c?l???n?n engellenmesi, her t?rl? ayr?mc?l?k, d??manl?k veya kin ve nefret savunuculu?unun ?nlenmesi ama?lar?yla s?n?rlanabilir? diyor.
Bilim ?zg?rl??? de ayn? geni? s?n?rlamalar yelpazesi i?inde. Ama ?rne?in, ???nc? c?mleyi okumadan ikinci c?mleyi okumu? olan eski Y?K Ba?kan?, ?Herkes bilim ve sanat?, serbest?e ??renme ve ??retme, a??klama, yayma ve bu alanlarda her t?rl? ara?t?rma hakk?na sahiptir? c?mlesini sap?kl?k olarak de?erlendirdi. Ard?ndan gelen k?s?tlama ve s?n?rlamalar? okumam?? ve buna sap?kl?k dedi. Bu gerginli?i art?ran bir tart??ma.
Taslaktaki ?evre ile ilgili k?s?mlar? inceleyebildiniz mi?
??yle bir bakt?m. ?evreydi, ormand?, k?y?lard?, oralarda da hep liberal ekonomiyi daha da ?zg?rle?tiren d?zenlemeler g?r?yorsunuz. Yani bireyin ya?am hakk?n?n par?as?n? olu?turan bir ?evre hakk? gibi de?il, liberal ekonomi a??s?ndan ihtiya?lar? kar??layabilecek d?zenlemelere yol a?an bir tutum var. Biraz liberal ekonomiye ?zg?rl?k getirmi?, biraz da siyasal iktidar?n, devlet iktidar? kar??s?nda g??lenmesine yol a?mak ?zere bir ?zg?rl?k getirmi?. ?nsana dair ?zg?rl?klerin temelinde hi?bir de?i?iklik yok bence.
Dikkatinizi ?eken ba?ka noktalar...
?Silah kullanman?n kanunen zorunluluk haline gelmesi sonucunda meydana gelen ?ld?rme.? Yani polise kanunen, ?silah kullanman gerekir? diyor.
AKP? Genel Ba?kan Yard?mc?s? Dengi Mir Mehmet F?rat, taslak i?in 3 ayl?k bir tart??ma s?reci ?n g?rd?klerini, ard?ndan da Meclis?e sunacaklar?n? s?yledi. Sizce bu s?re nas?l de?erlendirilmeli ve h?k?met ger?ekten haz?rlatt??? tasla?a katk? yap?lmas?na a??k m??
H?k?metin b?yle bir iradesi, d???ncesi var m? bilemiyorum. Ama e?er var ise, ?al?n bu tasla?? tart???n? demez. Tart??mas? i?in olanaklar? da kendisi haz?rlar. Ve yap?lan tart??malara da temsilcileriyle kat?l?r, notlar?n? al?r. Ama yap?lan ?ey, ?ben yapt?m, al?n siz de tart???n? demekten ibaret. Sonra s?ylenecek ?ey, ?yapt?m ve tart???n dedim, kimseden bir ?ey gelmedi? demek olacak herhalde. H?k?metin amac? ger?ekten ?zg?rl?k?? bir anayasa haz?rlamak ise, o zaman barolar? ve ilgili kurumlar?, ki?ileri ?a??r?r, bunu parlamento da yapabilir ve b?ylesi bir ?al??ma ?zerinden ?zg?rl?k?? bir anayasa ortaya ??kar?labilir. ?zg?rl?k denilince, siyasal iktidar?n, devlet iktidar?na ?st?n gelmesi bize ?zg?rl?k gibi yutturulmaya ?al???l?yor. ??nk? bizde parlamento var, h?k?met var, yani se?ilmi? organlar var; bir de devlet iktidar? var. Devlet iktidar? ne, dedi?iniz zaman, i?te TSK, Y?K, RT?K, Cumhurba?kan? vs. say?l?r. Siyasi iktidar bunlar?n kar??s?nda geri vaziyetteydi. Hep bir devlet politikas?ndan s?z edilir, onu kim olu?turuyor, soramay?z, bilemeyiz, edemeyiz. Siyasi iktidar, cumhurba?kan?n?n yetkilerini s?n?rlayarak, TSK kar??s?nda biraz utanga? ad?mlarla kendisini daha avantajl? konuma getirerek, Y?K?? devlet kurumu olmaktan ??karabilmek, yarg? ?zerinde biraz daha s?z sahibi olabilmek amac?yla getirilmi? olan d?zenlemeleri ?zg?rl?k olarak sunuyor. ?imdi bu ?zg?rl?k de?il. ?yle olsun, olmas?n demiyorum, ancak bu bireyin ?zg?rl??? de?il. Ayr?ca bu yap?lanlar, demokrasinin gerektirdi?i ?eyler de olabilir, ancak demokrasinin tam da kendisi de?il.
Yar?n. ODT? Sosyoloji B?l?m? ??retim ?yesi Do?. Dr. Mesut Ye?en
K?rt sorunu sadece K?rt?e ile s?n?rl? de?il
AKP?nin Anayasa Komisyonu S?zc?s? Dengi Mir Mehmet F?rat, taslak ?zerinde Sapanca?daki ?al??malar?n?n ard?ndan d?zenledi?i bas?n toplant?s?nda bir gazetecinin ?Yeni anayasa, K?rt sorununu ??zecek mi?? ?eklindeki sorusuna, ?Ben bilemem. Onu siz tart??acaks?n?z? diye yan?t vermi?ti. ??zer mi, siz ne diyorsunuz?
?Resmi dil T?r?edir? denilen ve resmi olmayan dillerde de e?itim yap?labilir anlam?na gelen bir madde var. Ama, K?rt sorunu sadece K?rt?e ile ilgili bir sorun de?il. ?nerdi?im devlet tan?m?, ?rne?in alt kimlik-?st kimlik tart??malar? a??s?ndan da bir ?neriydi.
Bir insan?n maddi, manevi varl???n? geli?tirmesinden s?z etti?iniz zaman, birey soyut bir ?ey de?il ki. Birey, kad?nd?r, ?ocuktur, K?rtt?r, T?rkt?r vs. ?nsanlar kendi kimli?iyle maddi ve manevi varl???n? geli?tirebilir. Zaten devlet de onun ?n?n? a?mak i?in kuruluyor. Ama haz?rlanan yeni taslakta getirilen s?n?rlamalar, yine ayn? yasaklar?n devam?n? sa?layacakt?r.
?zg?rl?kleri s?n?rlama gerek?eleri ?ok genel
Taslakta ?kamu yarar?? vurgusu ile ?zg?rl?kler aras?nda nas?l bir ili?ki kuruluyor?
Baz? ?zg?rl?kler var ki, ki?inin maddi, manevi varl???n? geli?tirebilmesi i?in olmazsa olmaz m?cadele ara?lar?d?r o ?zg?rl?kler. D???nce ?zg?rl???, d???nceyi ifade ?zg?rl???, sanat ?zg?rl???, din ve vicdan ?zg?rl???, bilim ?zg?rl??? gibi ?zg?rl?kler, bunlar?n hangi yollarla olursa olsun a??klanmas? insan?n maddi, manevi varl???n?n geli?tirilmesinin temel ara?lar?. Bunlar?n t?m?, taslakta, kamu yarar? ile s?n?rlan?yor. Ne oldu?u belli olmayan bir s?n?rlama. T?rkiye?de bunlar oturmu? kavramlar de?il, hi?bir zaman da oturmayacak olan kavramlar.
Bunlar? s?n?rlad???n?z zaman zaten d?rd?nc? madde ile ?eli?kili hale d???yorsunuz. ??nsan?n maddi ve manevi varl???n? geli?tirmesinin ?n?ndeki engelleri kald?rmak?tan s?z edeceksiniz, ama bizzat d?zenlemenin kendisi engel koyma f?rsat? vermi? oluyor. E?er niyetiniz ger?ekten ?zg?rl?klerden yana bir anayasa ortaya ??karmak olsa, bu ?zg?rl?klerin hangi gerek?e ile olursa olsun s?n?rlanamayaca??n? s?ylerdiniz ve ??yle bir madde ekleyebilirdiniz: ?Hi?bir ?zg?rl?k, bir ba?kas?n?n ?zg?rl???n? fiilen ortadan kald?racak, ya da uygulanmas?n? engelleyecek, a??k ve mevcut bir tehlike arz eden eyleme d?n??medik?e cezaland?r?lamaz.? Yani orada, art?k d???ncenin, bilimin, sanat?n bizatihi kendisi de?il, ancak onu kullan?rken bir ba?ka ?zg?rl??? fiilen ortadan kald?ran bir eylem cezaland?r?lm?? oluyor.
Son 8-10 y?l i?inde ?e?itli i?kollar?ndaki ?nemli grevler, ?kamu yarar?? ve ?milli g?venli?i? tehdit gibi gerek?elerle, ?ertelenme? ad? alt?nda yasaklanm??t? ?rne?in.
Asl?nda tan?nm?? gibi g?z?ken bir?ok ?zg?rl?k de, bu anayasadaki bu s?n?rlamalara dayanarak engellenebilecektir. Bu t?r s?n?rlamalar?, daha ?zg?rl?k?? bir anayasa olan 1961 Anayasas??nda da ya?ad?k.
Fatih Polat