asya pasifik'te bu hafta

Bir 10 y?l ?ncesine dek Everest?le, da?c?larla ve g?rkemli tap?naklar?yla tan?nan Nepal, maocu gerillalar? ve y?k?ld? y?k?lacak krall???yla tan?n?yor bug?n. Asya toplumlar? ?st?ne ?bar????l toplumlar, huzur toplumlar?, de?i?menin olmad??? dura?an toplumlar? vb. genellemeler yapmaktan geri durmayanlar?n eski g?zdesi Nepal, bug?n ?Yeni bir d?nya olanakl?? diyenlerin, Venez?ella ile birlikte yak?ndan izledikleri bir ?lke; ?te yandan da 3-5 ya??ndaki ?ocuklara, tanr?/ tanr??a ya da ?e?itli ruhlar?n yeniden dirili?i olduklar? d???n?ld??? i?in h?l? tap?n?lan ?lke...
Nepal, ?nsansal Geli?im G?stergesi?ne g?re yakla??k 200 ?lke i?inde 138. s?rada (T?rkiye, 92. s?rada). N?fusun yakla??k y?zde 70?i, g?nl?k 2.5 YTL?nin (2 Amerikan Dolar?) alt?nda harcamayla ya??yor (T?rkiye?de bu de?er, yakla??k y?zde 20).
Gini g?stergelerine g?re Nepal, gelir da??l?m?ndaki e?itsizlikte, ABD?den biraz daha k?t? bir durumda (T?rkiye, ?a??rt?c? olmayacak bir bi?imde, bu konuda da ABD ile ayn?). Gelir da??l?m? e?itsizli?i en az olan ?lkeler, ?skandinav ?lkeleri ve Japonya iken e?itsizli?in en fazla g?r?ld??? ?lkeler, ?e?itli Afrika ve G?ney Amerika ?lkeleri...
20. y?zy?l?n ilk yar?s?nda, yoksulluk ve gelir da??l?m?ndaki e?itsizlik a??s?ndan ?in?deki durum, Nepal?dekinden de beterdi. Bunun ?tesinde, bir de k?r-kent aras?n?n a??lmas? olgusu s?z konusu idi. K?ylerdeki yoksulluk, kentlerdeki vars?ll??a g?re daha s?k g?r?l?r bir olguydu. Asl?nda ?u an ?in, yoksulluk, gelir da??l?m?ndaki e?itsizlik ve k?r-kent aras? a??s?ndan Maocu devrim i?in nesnel ko?ullar? ta??yor ama ?znel ko?ullara sahip de?il. Yine bu g?stergelerle s?ylenebilir ki devrimlerin, g?n?m?zde Afrika ve G?ney Amerika ?lkelerinde g?r?lebilme olas?l??? daha y?ksektir ve g?r?lmeleri en d???k olas?l?kl? yerler ise ?skandinav ?lkeleri ve Japonya?d?r...
Nepal ise ABD?dekine yak?n bir gelir da??l?m? e?itsizli?i ama 28 milyonluk ?lkedeki 20 milyon yoksulla, devrimin nesnel ko?ullar?n? elbette ta??yor ve ?in?in tersine, devrimin ?znel ko?ullar?na, yani bir halk hareketine de sahip...
Nepal?de 2001?de, sarho? prens, bir ?fke n?betinde kral ve krali?e ba?ta olmak ?zere krall?k ailesi ?yelerini ?ld?rd?kten sonra kendi can?na k?yd?. Toplu k?y?m sonras? tahta ge?en Gyanendra h?l? tahttad?r ama Maocu hareket, taht? krala dar ediyor ve son 2 y?ld?r ?Kral devrilmek ?zere? haberleri s?k s?k duyuluyor...
ABD?nin Asya?yla ili?kisi, her zaman ?Bu Asyal?lara demokrasi fazla; bunlarda itaat k?lt?r? var. O nedenle, bunlarda her zaman bir kral ya da imparator olmal?. Amerika d??manlar?na, yani uygarl?k d??manlar?na kar?? her zaman krallar? desteklemeliyiz? bi?iminde oldu. Japonya?da 2. Payla??m Sava?? sonunda imparatora dokunulmad?, ?lkeyi t?m?yle denetim alt?na almak i?in imparator, Amerikanc? yap?ld?. Laos?ta ABD, kom?nistlere kar?? kral? piyon olarak ?ne s?rd?, 1975?te kral devrilene ve Laos bir sosyalist devlet olana dek... Tayland?da Amerika, krala kar?? elbette demokrasi yanl?lar?n? desteklemeyecekti. De?il mi ki o k?rcesine tap?n?lan Tayland kral?, ABD do?umludur ve hatta Amerikan yurtta?? oldu?unu s?yleyenler var... Ama Kambo?ya?da bu form?l tersine ?evriliyor, ??nk? Kral Sihanuk, eski bir sosyalist prens... Nepal?de ise ayn? form?l yineleniyor: Nepal kral?, Amerika?n?n g?zdesi...
Nepal?de Maocu gerilla sava??, 1995?te Nepal Kom?nist Partisi?nden ayr?lan Pu?pa Kamal Dahal (kod ad?: Pra?anda Yolda?) taraf?ndan ba?lat?ld?. Sava?, on binlerce k?yl?y? seferber etti. Kentlerde de b?y?k ayaklanmalar d?zenlendi. Bunlardan birinde 1 milyon Nepalli, ba?kentteki Krall?k Saray??n? ku?at?p kral? ala?a?? etmek istedi ama bu giri?im, olduk?a kanl? bir bi?imde bast?r?ld?.
Gelinen son noktada kral, meclisi yeniden a?mak zorunda kald? ve Maocular meclise girdiler. Kral?n yetkilerini k?s?tlad?lar: Kral?n ordu ?st?ndeki yetkisi kald?r?ld?; unvan?ndaki dinsel kutsama ??eleri silindi (6 s?f?r silmekten 6 kat b?y?k bir ?ey bu); art?k kral da her yurtta? gibi vergi ?deyecek. Anayasa de?i?ikli?i g?ndemde ve bu de?i?iklik, bir b?y?k ayaklanma daha olmayacaksa kral? tahttan d???recek son geli?me olabilir.
Nepal?de son olarak, paran?n ?st?ndeki kral resmi kald?r?ld?; yerine, Everest?in resmi kondu... Kral, Everest?ten daha y?ksek de?ildir elbette... Ve krallar, ge?icidirler; azmin zaferini temsil eden Everest ise t?m saraylar?n, t?m g?kdelenlerin ?st?nde...
Dr. Ula? Ba?ar Gezgin