23 Eylül 2007 00:00

?d?ngel ile oru? tutmak?

T?rkiye halklar?n?n ne g?zel s?zleri vard?r. ?Sen d?ngel ile oru? tutmam??s?n? derler.

Paylaş

T?rkiye halklar?n?n ne g?zel s?zleri vard?r. Kimi zaman bir roman? ?zetler. Hemen bir ?rnek vereyim, Bo?naklar zorluk, s?k?nt? nedir bilmeyen, bu y?zden halden anlamayanlara ?Sen d?ngel ile oru? tutmam??s?n? derler. D?ngel, yani mu?mula... ?ekirde?i etinden bol i? bay?ltan bir meyve. Sahurda yenecek tek yiyece?in mu?mula olu?una epey ?yk? s??ar. Ben ?u ara iftar ?ad?rlar?n?n ?n?ndeki saatler ?ncesi ba?layan kuyruklar? televizyonda ?tarihi mekanda iftar etmek?le a??klamaya ?al??an cici bici televizyon ?sunucular??n? g?rd?k?e an?msad?m bu s?z?. Niyetim iftar gelene?inden s?z etmekti.
(Ben bu tarih konular?n? yaza yaza sonunda Peygamber S?leyman?? de?ilse de Sultan S?leyman?? g?rd???me inanaca??m, oysa S?leyman ad?na b?t?n g?rd???m S?leyman Demirel. ?stelik ger?ekten laik bir d?nemde b?y?d?m).
?ftar, yani orucu sonland?rma yeme?i ?u aralar iki s?n?fa b?l?nm?? durumda. Ya b?y?k otellerde/restoranlarda orta halli denecek bir ailenin bir ak?am yeme?i paras?na bir ki?ilik ziyafetler... ?stelik bir de sema eden mevlevi dervi?i k?l???nda birileri. Ya da iftar ?ad?r?. ?kisini de istemezseniz Amerikan t?k?nma zincirlerinden birinin iftar m?n?s?. ?ster makarna zinciri ister soyal? k?fte. Olmad? tavuk par?as?. Eh ne de olsa oru? t?m dinlerde var. ?ngilizce kahvalt? anlam?ndaki ?breakfeast? da asl?nda oru? bozma demektir. Kolalar da farz de?ilse vacip. Nas?lsa alaturkas? da mevcut.
E?i dostu ve yoksullar? iftara ?a??rmak eskiden inananlar?n en ?ok sevdikleri eylemlerdenmi?. Yaln?zca ev halk?yla iftar etmekten h?z?nlenirlermi?. ?stanbul?da (Hani bir zamanlar ?oru?luyum? demekten ar edip, ?niyetliyim, Allah kabul ederse?, ?Allah bilsin? vb. bi?iminde al?ak g?n?ll? cevaplar veren b?y?k ?ehirde) orta halliler ay?n 15?inden sonra, zenginler 30 Ramazan iftar daveti yaparm??. Ama bu davetler hat?rl? ahbaplar, akrabalar, yoksullar gibi s?n?fland?r?larak, tarihleri ?nceden belirlenirmi?. G?c? yetenin Ramazan ba?lamadan yoksul evlere ?Ramazan erzak?? g?ndermesi ayr?.
Konaklar?n kap?s? a??k dururmu?. ?ftar zaman? i?eri gireni hizmetliler durumuna uygun bir sofraya al?rm??. S?ylendi?ine g?re zorda kalan da herhangi bir ev kap?s?n? ?alarm??. Padi?ah?n birinin b?yle bir ev kap?s? ?ald???nda evin tek yeme?i ?orbayla iftar etti?i, ?aresiz ?Aman bu g?zel ?orba? diye iltifat denedi?i anlat?l?r. Ev sahibi boynunu b?k?p ?dar hane (yoksul ev) ?orbas?d?r? demi? de ?orban?n ad? ?tarhana ? kalm??.
Bilmem ayn? padi?ah m?d?r, zenginli?i dillere destan bir ?kulunun? kona??na tam iftar zaman? gitmi?. Adam hi? tela? etmemi?, hemen ?benim sofram? padi?aha ??kar?n, selaml???n sofras?n? padi?ah?n yan?ndakilere, haremin sofras?n? selaml??a? demi?. ?Hareme de bug?nl?k acele bir ?eyler haz?rlay?n!? Padi?ah bu sofrada buzdan oyulma ho?af kaseleri g?r?p ?a?m??...
Eh ne demi? ?evresindeki ?k?lpranga k?z?l ?engi? giyinmi? ki?ilere bak?p Bekta?i: ?Ey Tanr?m, bir ?u vezir v?zeran?n kullar?n?n haline bak, bir de benim gibi kendi kullar?n?n peri?anl???na!?
Demem o demek de?il, (tam Karag?z a?z? oldu) oru? tutmayanlar?n kendi sofralar?nda bulundurduklar?na, al???k olduklar? d?zeye g?re yoksullara erzak g?ndermesi/para vermesi bir bak?ma ceza ?demesi kurald?r. ?ftar ?ad?rlar? g?zel de... Acaba o sofralarda iftar? verenlerin ?demedi?i sigorta, asgari ?cret pay? var m?d?r diye soras?m gelir hep. M?nasebetsizlik i?te. Bir soru daha , o tabelalarda adlar?n? duyuranlar yapt?klar? reklam?n gere?ince yemek verirler mi? Sana ne derseniz, verilen yemekte biz zor ge?inenlerin pay? var da.

Ramazan??n on be?i
Ramazan Osmanl? d?nemi i?in bir ?tatil? ay?d?r. (Sa?da solda ?ehr-i Ramazan yaz?lar? g?r?yorsunuz ya, o Ramazan ay? demektir) Ramazan??n 15. g?n? bir bayrama haz?rl?k tavr? gelirdi. Ba?kent ?stanbul?da padi?ah o g?n alayla H?rka-i ?erif?i (Peygamberin H?rkas??n?) ziyaret eder, halk da bu tarihten sonra hem H?rka-i ?erif, Sakal-? ?erif gibi kutsal ziyaretlere, hem bu tarihte ba?layan Karag?z, ortaoyunu, meydan ?airleri gibi seyirliklere giderdi. B?ylece Sahura kadar uyumazd?. Nas?lsa ertesi g?n devlet daireleri yar?m g?n.
Bilenler Samsun?un Bafra il?esinde, Ramazan ay?n?n 14??n? 15?ine ba?layan gece bir ?enlik d?zenlendi?ini anlat?rlar. ?ftar sonras?nda ba?lat?lan ?enlikte ?ocuklar, ta??d?klar?, ?sele-sepet? ad? verilen fenerlerle ?sele-sepet top kandil, a? kap?y? ben geldim. Ay da y?l da bir kere, kap?n?za ben geldim? benzeri manilerle evleri dola?arak bah?i? ve arma?an toplar, payla??rlarm??.
Sinop?taysa Ramazan ay?n?n 15?inden itibaren gen?ler, iftar sonras? haz?rlay?p s?sledikleri kay?k maketleriyle, fener ve mumlarla mahalleleri dola?arak bah?i? topluyorlarm??. Buna ?sellime ??kma? da denirmi? ?helesa? da.
Bu gelene?in bir de ?yk?s? var: ?ok eskiden f?rt?nadan ka?arak Sinop?a s???nan bir geminin tayfalar? f?rt?na dinmeyince ister istemez burada haftalarca kalm??lar. Bir g?n kumanyalar? t?kenmi?. Kimseye de durumlar?n? anlatamam?? a? kalm??lar. Sonunda kente ??k?p, ellerinde fenerle evleri dola?arak ?Helesa, heleyesa? diye mani s?yleyerek yard?m toplam??lar.
Amasya?da ise ge?mi?i yakla??k 150 y?l ?ncesine dayanan m?zikle iftar a?ma gelene?i var. Amasyal?lar en y?ksek yer olan Har?ena Da???ndaki Amasya Kalesi?nde, ?ehrin belediye bandosunun ?ald??? y?l?n pop?ler par?alar? e?li?inde iftar yap?yor, sahura kalk?yorlar. Gelene?in Amasya Mutasarr?f? Ziya Pa?a?n?n 1860?l? y?llarda bir Ramazan g?n? Amasya Kalesi?nden davul zurna ?ald?rmas?yla ba?lad??? biliniyor.
?stanbul?da bug?n ad? bile an?lmayan geleneklerden biri o zaman?n itfaiyecisi olan tulumbac?lara verilen hamam iftarlar?ym??, Hac? ?eyho?lu Ahmet Bey Re?at Ekrem Ko?u?nun ?Yang?n Var? adl? kitab?nda bu iftarlar? ??yle anlat?yor:
?Ba?ta Ayasofya, Mahmudpa?a, Muradpa?a, Ca?alo?lu, Beyaz?t, Bah?ekap?s??ndaki Haseki hamamlar? gibi b?y?k hamamlar?n sahip ve kirac?lar? gelmek ?zere, ?stanbul hamamc?lar? Ramazan aylar?nda otuz g?n? aralar?nda taksim ederek, her bir hamamda olmak ?zere tulumbac? reislerinin ileri gelen h?rmet edilmi? ki?ilerini hamamda iftara ?a??r?rlard?. ?ftar sofras? camekanda (soyunma b?l?m?) kurulurdu; iftarl?ktan sonra ?orba, bir etli fasulye, arkas?ndan da tel kaday?f? gelmek anane idi. Yemekten sonra kahveler, ?erbetler i?ilir, civardaki camide teravih namaz? k?l?n?r, sonra semt tulumbac?lar?n?n davullu zurnal? ahengi ile herkes yerine da??l?rd?.?

G?lla?, simitdolma, gulugursa, silor
Ramazan i?in epey ?nceden haz?rl?klar yap?l?r. Mesele kendi de oru?lu olan evin han?m?n?n iftarda de?ilse bile sahurda rahat yemek/sofra haz?rlamas?d?r. Bu y?zden eri?te benzeri kimi lezzetli ve doyurucu yemek malzemesi konurdu kilere. ?msak da denilen sahurda ortaya boyna pilav s?rmemek i?in.
Bu t?r yemeklerden simitdolma bug?n de Karam?rsel?de yaln?zca Ramazan?da f?r?nlarda sat?l?yor. Simit bi?imindeki bu pide kesilerek istenen b?rek i?iyle doldurulup, yumurtaya bulan?p k?zart?l?yor. So?u?u da s?ca?? da nefis.
Sakarya k?ylerinde Ramazan?da misafirlere ?gulugursa? tatl?s? ??kar?l?yor. Bu da ?nceden haz?rlanan bir tatl?. ?nce ince bir yufka haz?rlan?yor. ??ine ?ekilmi? ceviz serpi?tirilen yufka, sa?dan ve soldan toplan?p b?z??t?r?l?yor. Tepsiye yerle?tirilen yufka, k???k par?alar halinde kesiliyor ve ?zerine tereya?? d?k?lerek f?r?nda kurutuluyor. Gulugursa, bez torbalarda saklan?p gerekti?inde ?zerine ?erbeti d?k?lerek ikram ediliyor.
Bir?ok ilde Ramazan?da yap?lacak b?reklerin yufkas? ?nceden a??l?p f?r?nlan?r.
G?m??hane, Rize ve Trabzon?da da yufka a??l?yor. Artvin?de daha ?ok eri?te ve silor haz?rlan?rm??, imeceyle. Ramazan ay?na 10-15 g?n kala ?nce un, tuz ve suyla hamur yap?l?r. Haz?rlanan hamur, yumruk b?y?kl???nde b?l?nerek 30 dakika dinlendirilip, oklavayla yufka haline getiriliyor. A??lan yufkalar tek tek rulo yap?l?yor. Bu yufkalar e?er silor yap?lacaksa bir lokma b?y?kl???nde, eri?te yap?lacaksa da daha ince kesiliyor. Kesme i?leminin ard?ndan silorlar tepsi i?erisine tek tek d?zg?n bir ?ekilde diziliyor, f?r?nda pi?iriliyor Eri?te de.
Yenilece?i zaman silorlar?n ?zerine bir miktar yo?urt ve tereya?? ilave edilerek tekrar f?r?na veriliyor. Be? dakika f?r?nda bekletildikten sonra s?cak olarak servis yap?l?yor. Bursa k?ylerinden Cumal?k?z?k f?r?nlar?nda silor sat?l?yor.

Eri?teyi anlatmaya gerek var m??
Asl?nda g?lla? da Ramazan i?in tasarlanm?? bir tatl?d?r. Hem sindirimi kolay, hem haz?rlanmas?. S?cak s?te dald?r?p diledi?inizce bir kaba koyacaks?n?z, ?st?ne biraz f?nd?k f?st?k. Ve s?cak s?t. ?ok k?rarsan?z s?tle muhallebi gibi de pi?irebilirsiniz, tepsiye bir kat g?lla?, bir kat muhallebi de s?ralayabilirsiniz. Ama madem i?i y?resel Ramazan yemeklerine d?kt?k, bir ?orum tarifi verelim:
G?lla? K?zartma Malzemesi:
1 paket g?lla?,
4 su barda?? s?t,
? kg ?eker,
2 su barda?? ?ekilmi? ceviz,
4 yumurta
K?zartmak i?in s?v? ya?

?erbeti i?in:
3 su barda?? ?eker,
3.5 bardak su,
? limon suyu

Yap?l???:
?nce ?? bardak ?eker ve ?? bardak su ile tatl?n?n ?urubunu kaynat?n. ??ine ? limon suyu s?k?n. ?erbeti so?umaya b?rak?n.
S?t? bir tencerede yar?m kg ?ekerle, ?eker eriyinceye kadar kaynat?n. Sonra bir kenarda ?l?maya b?rak?n. G?lla? yapraklar?n? teker teker ?ekerli s?tte ?slat?n. Islat?lm?? g?lla? yapraklar?n? ikiye ya da d?rde b?l?n. Geni? k?s?mlar?na ceviz d?kerek, sigara b?re?i gibi sar?n. Yayvan bir kapta d?rt yumurtay? ??rp?n. Sar?lm?? g?lla?lar? yumurtaya bat?rarak k?zg?n s?v? ya?da k?zart?n. Sonra s?cak k?zarm?? g?lla?lar? so?uk ?erbetin i?ine at?n. ?urubunu ?ekince servis yap?n.
(Ama ger?ek ?orumlular b?yle bir yemek/tatl? bilmediklerini, yufka ekme?in k?r?l?p yumurtayla k?zart?lmas?ndan yap?lan oma? y?z?nden bu tatl?n?n ?orum?a ait san?ld???n? s?yl?yorlar.)

S?z?n ?z?
Metin Elo?lu, bir ?iirinde yemek adlar?n? s?ralarken ?a? a??na bunlar? yazmak bir g?c?me gidiyor ki? der. Benim de iftar ?ad?rlar?n? an?msad?k?a b?yle sakin sakin tarih anlatmak g?c?me gidiyor ama... Neylersin.
Neyse f?kralar, ustam?z Burhan Felekten beri kurtar?c? olmu?tur. Bir iftar f?kras?yla ba?layal?m s?z? de...
Efendim s?z?n? etti?imiz konaklardan birindeki iftarlardan birine bir iki de yoksul medrese ??rencisi ?a??rm??lar. Bi?are mollalar ?m?rlerinde g?rmedikleri yemeklere y?llar?n a?l???yla ?yle bir y?klenmi?ler ki... biraz sonra sofran?n dibine y???lm??lar.
Ev sahibi bunlar? bir arabaya y?kletmi?, art?k hekime mi, medreseye mi yollam??. Yolda bunlara g?z kulak olan bir de bakm?? ki, delikanl?lardan biri sizlere ?m?r. Hay Allah! G?z?n? kapat?n, ?enesini ba?lay?n derken, ?tekilerden birinin m?r?ldand???n? duyup, kula??n? yakla?t?rm??: ?O baklavadan bir tane olsun tatt?r?n? diye say?kl?yor. Olanca ?fkesiyle ?Bre doymad?n m? h?l?? diye homurdanm??. Mollac?k boynunu b?k?p ?len arkada??n? g?stermi?: ?Doymak b?yle olur? demi?.
Biliyorum, bu f?kray? toklar uydurmu?, diyeceksiniz. Tok a??n halinden anlamaz. Do?rudur, orucun insanlar yoklu?u/a?l??? anlas?n diye dinlerce buyruldu?u da s?ylenir. Ama yiyecek ekme?i ba?kas?n?n teriyle haz?rlanan ki?iler oru?la a?l??? ??renmez. Onlar?n oru?la olsa olsa i?tah? tazelenir.
Sennur Sezer
ÖNCEKİ HABER

kolayla oru? a?mak!

SONRAKİ HABER

hak yerine yard?m ge?erse...

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...