SADEDE GELEL?M

ABD merkez bankas?n?n faiz indirimi haberlerde yer ald?.
ABD orta s?n?f?n?n ve zenginlerinin yirmi y?ld?r a??r? harcamalar?n?n hesab? kap?ya dayan?yor gibi. ABD ?lke olarak mill? gelirinden fazlas?n? harcamaktad?r. Bu, ABD?nin ticaret a????nda kendi g?stermektedir. ?hra? etti?inden fazla ithal etmektedir. ABD, bu ticaret a????n? yani ithalat fazlas?n? dolar basarak ?demektedir. ABD?ye ihracat fazlas? veren ?lkeler de kazand?klar? dolarlar?n b?y?k k?sm?n? ABD?de finansal varl?k (tahvil, bono) almakta kullanmakta; yani ABD Hazinesine, bankalar?na vs. bor? vermektedirler. ABD?nin orta s?n?f? ve zenginleri bu d?ng? sayesinde, ?lke olarak k???ttan dolar basarak bununla ba?ka ?lke emek?ilerinin ?retimini alabildikleri i?in kendi ?lkelerinde ?rettiklerinden fazlas?n? t?ketebilmektedir. ABD ekonomisi daralmadan, uzun s?redir istikrarl? bir ?ekilde ?b?y?mektedir?. Ayr?ca ABD federal h?k?meti ordusunu Irak?ta, Afganistan?da petrol ve ba?ka stratejik kaynaklar? sa?lamak i?in ?ok masrafl? b?y?k harek?tlarda kulland???nda ticaret a????n?n sa?lad??? imk?ndan yararland??? a??kt?r.
Bir?oklar? bu d?ng?y?, ba?ta ?in olmak ?zere Asya ?lkelerinin ve petrol ihracat??lar?n?n vs. dolar? ?demelerde kullanmaktan vazge?mesinin ??zece?ini tahmin etmekte idi. ??nk? baz? devletlerde uluslar aras? ?demelerde dolar?n yerine euroyu ikame etme e?ilimi mevcut. (?rne?in ABD?nin Irak?a sald?rmas?n? tetikleyen hakik? sebebin Irak Baas h?k?metinin petrol?n fiyat?n? euro olarak tespit etmesi oldu?u kanaati yayg?nd?r.)
Ne var ki son haftalardaki geli?meler ABD?nin iktisad? b?y?mesini ba?kalar?n?n dolar? kullanmaktan vazge?mesinin de?il, ba?ka bir olay?n durdurabilece?ine i?aret etmektedir. Bu da ABD?de a??r? kredi geni?lemesi sonucunda baz? kredilerin ?denememesidir. ABD?de ipotekli kredi piyasas? geni?lemi?, yani ipotekli (hani bizde ?mortgage? yaz?l?p morg?? denen) kredi ile konut alanlar ?o?alm??t?r. De?i?ken faizli ipotekle ev al?p bor? taksitlerini ?deyemeyenler ?o?al?nca (ABD?de bu y?l?n ilk alt? ay?nda 320000 ki?i ipotek alt?ndaki m?lk?n? kaybetmi?) zarar eden finans kurumlar?n?n zincirleme etkisiyle ekonomide kredi daralmas?; mal?n? kaybeden hanehalk?n?n t?ketim harcamalar?n? k?smas? ve mill? gelirin azalmas? ihtimali ba?g?stermi?tir.
Bu ihtimal ger?ekle?irse uluslar aras? etkileri olur. ABD ekonomisi daralmas?n?n ilk etkisi, T?rkiye gibi bir?ok ?lkenin ABD?ye mal ihracat?n?n azalmas? sebebiyle ?demeler dengesinin k?t?le?mesi ve bu ?lkelerin de iktisad? daralmaya girmesi olur. ?kincisi, finans piyasalar?n?n birbiriyle ba?lant?lar? sebebiyle, ABD finans sekt?r?nde (bankalar?nda, ipotekli kredi kurumlar?nda vs.) ortaya ??kan zararlar, bu kurumlarda hissesi olan veya bunlara kredi vermi? olan ba?ka ?lkelerdeki finans kurumlar?n? da zarara u?ratabilir.
ABD devleti ?u s?ra bu ihtimalleri ?nlemek i?in para arz?n? geni?leterek faiz hadlerini azaltmak yoluna gitmektedir. Bir yandan bor?lanman?n maliyetini azaltarak kredisinin taksitlerini ?demekte s?k??an hanehalk?n? rahatlatmaya ?al??maktad?r. ?te yandan kredi teminat? olarak kullan?l?p ellerinde kalan konutlar?n piyasa de?erinin d??mesi sebebiyle zarar eden finans kurumlar?n? rahatlatmaya ?al??maktad?r. ABD merkez bankas?n?n beklentisi, kredileri ucuzlat?nca, t?ketim ve yat?r?m harcamalar?n?n azalmas?n? ?nleyip ekonominin daralmas?n? engelleyerek, b?y?meyi s?rd?rmektir.
T?ketim ve yat?r?m harcamalar?n?n art???n? s?rd?rmek, mill? h?s?la art???n? s?rd?rmek ne demektir? K?resel ?s?nmay?, baz? ?lkelerde kurakl???, baz? ?lkelerde sel felaketlerini, baz? ?lkelerde ??lle?meyi, baz? ?lkelerde tayfunlar?, bir?ok ?lkede tar?msal ?retim azalmas?n? s?rd?rmek demektir. Ekonomi tabiat?n d???nda bir yerde de?ildir. Art?k iktisat politikalar?n? ?evresel etkilerinden soyutlayarak de?erlendirme l?ks?m?z yok.
O h?lde iktisad? daralman?n tehdit etti?i i?sizlik facias? ile iktisad? b?y?menin yol a?t??? ?evresel fel?ket aras?nda kalm?? g?r?n?yoruz. Bu ikilemi dayatan kapitalizmdir. K?r g?d?s?ne, sermaye biriktirme g?d?s?ne dayanan ?retim sistemidir; ekonominin ba?ar?s?n? rekabet, verimlilik, innovasyon gibi kavramlarla de?erlendiren ideolojidir. Bu ikilemden kurtulmak i?in tedbir al?nabilir. Birincisi, ?al??may? ve h?s?lay? payla?may? insan haklar?ndan biri say?p, istihdam? verimlilik ve k?r ?l??lerinden ay?rmakt?r. Bu i?sizlik ve yoksulluk sorunu ??zer. ?kincisi de ?retim kararlar?n? birilerinin k?r etme g?d?s?nden kurtarmak ve ?retimi temel ihtiya?larla s?n?rlamakt?r. Kapitalizmin vaad etti?i sonsuz ?retim art???n? bu d?nyan?n kald?ramayaca?? bellidir. Bu sebeple ?retimi, toplumun t?ketim ihtiya?lar? ile toplumun ya?amak i?in tabiata olan ba??ml?l???n? hesaplay?p dengeleyerek planlamak gerekmektedir.
Cem Somel