Otoriter tiyatro oyuncular? k?s?tl?yor

?stanbul ?ehir Tiyatrolar??n?n ge?en y?l?n en ?ok ses getiren oyunlar?ndan biri olan ?Danton?un ?l?m??n?n y?netmeni Roberto Ciulli, ?talyan as?ll? Alman bir tiyatro y?netmeni. Almanya?da kurulu ?Theater an der Ruhr??un genel sanat y?netmenli?ini de y?r?ten Ciulli, ?zellikle k?lt?rel kimliklerin geli?tirilmesi ve bu kimlikler aras?ndaki diyalo?un kuvvetlendirilmesini kendine g?rev edinen bir sanat??.
Ciulli?nin tan?ma olana?? buldu?u T?rkiye tiyatro yap?s? ?zerine kimi d???nceleri olu?mu?. ?zellikle ?ehir ve devlet tiyatrolar?n? ve atama ile gelen y?neticilerini ?otoriter? bulan Ciulli, bu durumun sanat??n?n yarat?c?l???n? k?s?tlad???n? d???n?yor. T?rkiyeli tiyatro izleyicisinin de yak?ndan tan?d??? tiyatro y?netmeni, oyuncu Roberto Ciulli ile, g??, g??menlik ve sanat ?zerine konu?tuk.

Bir s?yle?inizde, ?baz? insanlar tam anlam?yla g?? edemezler, arkalar?nda b?rakt?klar? yurtlar?n?n adalar? olarak kalmaya devam ederler?, diyorsunuz. Bu, benim de g??menlerde s?rekli g?zlemledi?im bir kopamama zihniyeti. Sahnelemelerinizde hep kaybedenlerin hikayelerini g?steriyorsunuz. ?Bir akademi i?in bir rapor? ya da ?Vatanda? Schippel? sahnelemelerinde ?rne?in.
Vatanda? Schippel tam bir asimilasyon ?yk?s?. Finalde olay kahraman?, elinde bir me?ale tutuyor. Bu sahne izleyicilere fa?istler ve yabanc? d??manlar?n?n yabanc? evlerini yakma olaylar?n? ?a?r??t?r?yor. Bu, asimilasyon konusuna olumsuz bir yakla??m. Ben bu tiplemeyle, ben olgusunun geli?mesine olanak verilmemi?, ?zg?rle?me ?ans?n? alg?lamam?? d??lanm?? birini g?stermek istiyordum. Bu ki?i, t?m g?c?yle kendini kentsoylu topluma, kendisini ve kendisine benzeyenleri tan?mayan bu topluma uyum sa?lamaya zorlayan bir etki alt?nda bulunuyor. Asl?nda zaman i?erisinde g??men olarak bir?ok deneyim kazanmama ra?men, kendimi Almanya?da ya?amak i?in ?talya?dan kendi iste?iyle ayr?lan ayr?cal?kl? bir g??men olarak g?r?yorum.

Bu toplum, farkl? olana, entelekt?el d?zlemde bile, kolay kolay izin vermiyor ya da sadece kendi d?nya g?r???ne uydu?u ?l??de izin veriyor. ?rne?in ben bunu piyasaya ??kan kitaplardan biliyorum. T?rk yazarlar?n?n nas?l yazmalar? gerekti?ine y?nelik ?ablonlar s?z konusu.
Evet, i?tenlik, yani farkl? olana kar?? samimi bak?? eksik. Do?ru. Bundan ben de endi?eleniyorum.

Oyunlar?n?zda k?ktendincilik konusunu da s?k s?k tart???yorsunuz, ?rne?in Katolizm konusu. Bu da ?ocuklu?unuzla m? ilgili?
Ben uzun s?re yat?l? okulda ya?ad?m ve orada din e?itimi ald?m. Bir ?ocu?un e?itimini konu alan ?Kaspar? ve ?zellikle de ?Pinokyo Faust? oyununda bu konuyu tart??maya a?t?m. Almanya?daki ikinci ya?am dilimimle birlikte bir e?itim s?reci daha g?ndeme geldi. Ve bu s?re? dille ba?lad?. Bu s?re?te her ge?en g?n Almanca dilinden yana tercihimi yapt?m ve ?talyanca?ya ele?tirel bir mesafeyle bakmaya ba?lad?m. Almanca benim kendi dilim olmasa da onu seviyorum. Almancan?n ?ok y?nl? olanaklar?n? ke?fetmek beni b?y?l?yor. ?talyanca?dan daha Almanca konu?may? seviyorum ve Almanca d???n?yorum.

Di?er ?lkelerle ve k?lt?rlerle ili?kileri de konu?mak gerek belki. Carl Ebert 30?lu y?llarda bir oyuncu okulu a?mak amac?yla Ankara?da ?al???rken, ??yle demi?: ?Benim romantik episodum konusunda hissedilenlerin kayna?? sanat ?al??malar?mdaki derin deneyimlerime dayan?yor. Kendim i?in kurdu?um cesur hayallerin ?????nda, gelene?e ait her ?eyi ??pe at?p her ?eye yeniden ba?lama ideallerim burada ger?e?e d?n??t?.? Bu Carl Ebert?in, s?rtlar?nda geleneksel y?k? ta??mayan sanat??larla birlikte ?al??mas?n?n onun i?in ?ok ?nemli bir olgu oldu?u anlam?na geliyor. ?imdi de siz ?stanbul?da ?al??maya ba?lad?n?z. ?stanbul ?ehir Tiyatrosundaki ?Danton?un ?l?m?? sahnelemesine gelirsek, sizin deneyimleriniz Carl Ebert?in deneyimleriyle ?rt??m?yor, ??nk? T?rk oyuncular, ?zellikle de devlet b?nyesindeki sanat??lar, Stanislavski tiyatro ?izgisinden etkilenmi?ler. Bu, sizin tiyatro anlay???n?zla ne derece ba?da??yor?
T?rk tiyatrosunun Atat?rk?ten bu yana ger?ekle?tirdikleri dikkate de?er. Hi?bir Avrupa ?lkesi b?yle bir ba?ar?y? ger?ekle?tiremedi. Fakat g?n?m?zde T?rkiye?deki tiyatro otoriter ve hiyerar?ik bir yap?ya sahip. Ve tabii ki bundan en ?ok da sanat etkileniyor.
Tiyatro y?neticileri bug?n halen atanmayla y?netime geliyor ve y?neticilik s?resi boyunca yasal bir vakum i?inde t?k?l? kal?yorlar. Durum b?yle olunca uzun vadeli bir ?eyler planlamak ve k?kl? sanatsal kararlar almak g??le?iyor, i?leyi? halen merkezi sisteme dayan?yor. Ayr?ca politik mercilerin ?ok fazla karar ve etkileme yetkileri var. Avrupa kriterleri ba?lam?nda T?rk Tiyatrosu esasl? reformlar yapmak zorunda. ?retkenlikte ya?anan bask? sanatsal ?al??malar?n geli?mesine zarar veriyor. A??k bir ileti?im yok, ara?t?rma eksikli?i var ve i? disiplin yok.
B?yle bir yap?lanmada ?yle bir zaman geliyor, kimse neyi ni?in yapt???n? bilemez oluyor. Sanat??n?n tek motivasyonu, tek ??k?? yolu olarak ba??ms?zla?ma kal?yor. Bir?ok yetenekli sanat?? kendi yollar?nda ilerlemeyi tercih ediyorlar ve bu yap?lanman?n d???nda ?al???yorlar.
Durum b?yle olunca, T?rkiye tiyatro ya?am?na yeni bir itici kuvvet getirecek olan ba??ms?z tiyatrolar?n ortaya ??kmas? da rastlant? de?il. Ordu yap?lanmas?yla benzerlikler ta??yan T?rk tiyatrosunun otoriter sistemi tiyatrocular? k?s?tl?yor ve yarat?c? potansiyellerini bast?r?yor.
Beni en ?ok ?a??rtan da ?u oldu: Benim rejis?r olarak do?a?lama temeline dayand?rd???m ?stanbul?daki ?Danton?un ?l?m?? sahnelenmesinde g?zlemledi?im oyuncular?n ?ok istekli ve g?n?ll? olmalar?. T?rkiye son y?llarda Avrupa k?lt?r?ne yakla?ma konusunda ?a??lacak derecede ?aba harcamas?na ra?men, modernli?in T?rkiye?ye tam ula?mad???n? d???n?yorum, engelleniyor.

---

Dr. Roberto Ciulli kimdir?
1934 Milano do?umlu. Felsefe doktoru ?nvan?n? edindikten sonra 26 ya??nda do?du?u kentte ?Il Globo? adl? ?ad?r tiyatrosunu kurdu. 1965 y?l?nda Almanya?ya geldi ve M?nih, Berlin, G?ttingen, D?sseldorf tiyatrolar?nda ve 1972?den 1979?a kadar tiyatro ?efi olarak g?rev yapt??? K?ln tiyatrosunda bir?ok oyun sahneye koydu. ?Theater an der Ruhr?un 1980 y?l?nda kurulu?undan bu yana elliden fazla oyun sahneye kondu ve 33 ?lkede konuk g?sterimde bulundu. 1995?te Ciulli ilk operas?n? sahneledi, 2000 y?l?nda ise ilk defa oyuncu olarak sahneye ??kt?. Ondan bu yanad?r da bir?ok oyunda yer ald?. Roberto Ciulli Almanya i?inde ve d???nda ?e?itli ?d?llere lay?k g?r?ld?. Bunlar aras?nda 1988?de Alman Sanat Ele?tirmenleri Birli?i?nin verdi?i Ele?tirmenler ?d?l?, 1990?da Yugoslavya En Y?ksek K?lt?rel Hizmetler ?d?l? ve Polonya k?lt?r?ne ?zel katk?lar? dolay?s?yla ?M?rite en Faveur de la Culture Polonaise? Ni?an? say?labilir. Roberto Ciulli, T.C. K?lt?r Bakanl??? taraf?ndan T?rkiye Devlet Tiyatrolar??n?n sanatsal fahri dan??manl???na atand?.
Prof. Dr. Zehra ?p?iro?lu