?Yeni anayasa? ve nas?l bir anayasa? 5

Ge?ti?imiz kas?m ay?ndan bu yana anayasa panelleri d?zenleyen Diyarbak?r Barosu, 1982 Anayasas??n? 25. y?l?nda tart??maya a?t?. T?rkiye?nin anayasa tart??malar?na kilitlendi?i bu g?nlerde ise Diyarbak?r Barosu Ba?kan? Sezgin Tanr?kulu, 82 Anayasas??n?n en b?y?k ma?durlar?ndan sol ?evreler ve K?rtlerin tart??malara etkin kat?l?m?n? talep ediyor. Kitle ?rg?tlerinin etkin bir ?ekilde tart??malara m?dahil olmas? gerekti?ini belirten Tanr?kulu, ?Demokratik bir anayasa talebinde bulunan b?t?n bu ?evrelerle beraber gerekirse sokak sokak dola?arak bu talebin ?rg?tl?l???n? olu?turmak zorunday?z? diye konu?uyor. Diyarbak?r Barosu Ba?kan? Sezgin Tanr?kulu sorular?m?z? cevaplad?.

Baro olarak haz?rlamay? planlad???n?z anayasa tasla?? i?in bir dizi panel yapt?n?z. ?ncelikli olarak bu fikir s?recinin nas?l olgunla?t???n? biraz a?ar m?s?n?z?
?unu belirtelim ?ncelikle; biliyorsunuz 2007 tarihi 1982 Anayasas??n?n resmi olarak kabul edili?inin 25. y?l?d?r. Ba?ka bir anlat?mla ?eyrek y?zy?ld?r bu anayasa ile ?y?netiliyoruz?. Biz bu nedenle 82 Anayasas??n?n y?r?rl?kten kald?r?lmas? ve yeni bir anayasa i?in bir dizi anayasa panelleri ile 82 Anayasas??n? tart??maya a?may? d???nd?k ve ge?en sene kas?m ay?ndan bu yana bu etkinlikleri d?zenlemeye devam ediyoruz. Bu panelleri d?zenlerken ayn? zamanda, se?imlerin de 3 Kas?m 2007 tarihinde olaca??n?, olu?acak yeni parlamentoda solun da K?rtlerin de ve di?er kesimlerin de yer alaca?? ?ng?r?s?yle, bir anayasada temel ilkeler ne olmal? ve yeni bir anayasa yap?lmas? konusunu parlamentonun g?ndemine ta??may? da d???n?yorduk.

Ama s?re? bir y?n?yle tahmin etti?iniz gibi geli?medi. Erken se?im ve anayasa tart??malar? g?ndeme geldi. Geldi?imiz noktada, sizin s?z etti?iniz temel ilkeler neler olmal?? Anayasaya bak?? a??n?z nas?l?
E?itli?i ve ?zg?rl??? esas alan demokratik bir yakla??m? ?ne ??kartan, hukukun ?st?nl???n? herkes i?in temel sayan, farkl? k?lt?rleri kabul eden bir anayasa modelini ?ng?r?yoruz. Asl?nda burada, esas olan da yeni anayasada, sorunlar?n ??z?m?nde engelleyici h?k?mlerin olmamas? gerekti?idir. Bu ?er?evede d???nerek de?i?ik ba?l?klar alt?nda ge?ti?imiz y?l Diyarbak?r?da bunun panellerini yapmaya ba?lad?k. Biz bu panelleri ve konu?mac?lar? planlarken, T?rkiye?de ne erken se?im s?reci ne de AKP?nin g?ndeminde bir anayasa vard?. Fakat T?rkiye?de her an her ?eyin olabilece?ini, g?ndemin hemen farkl?la?abilece?ini bir kez daha g?rd?k ve bu s?reci hep beraber izledik.

?imdi anayasa tart??malar?n?n s?rd??? bu g?nlerde biz nereden bakmal?y?z?
Bir kere ?u anda tart??man?n d???nda olan ve asl?nda 82 Anayasas??n?n en b?y?k ma?durlar?ndan olan sol ?evreler ve K?rtler bu tart??maya etkin bir ?ekilde kat?lmal?d?rlar. Sivil toplum ?rg?tlerinin de etkin bir ?ekilde bu tart??malara m?dahil olmas? gerekir. Ve bence demokratik bir anayasa talebinde bulunan b?t?n bu ?evrelerle beraber gerekirse sokak sokak dola?arak bu talebin ?rg?tl?l???n? olu?turmak zorunday?z. Bu dayan??ma ger?ekle?medi?i takdirde, kar??m?za ??kacak olan ?ey sadece ?niformas? de?i?mi? bir anayasa olacakt?r. Biz baro olarak yeni bir anayasa ile ilgili yapmaya ?al??t???m?z ?al??ma ile sadece tart??ma yaratmak i?in de?il, bir talep yaratmak ve bu talep etraf?nda demokratik ilkeleri esas alan bir ?rg?tlenmeyi yaratmak ve bask? g?c?ne d?n??t?rmeyi ama?lam??t?k. Fakat ?ng?r?m?zden ?nce T?rkiye bir erken se?im ya?ad?. Dolay?s?yla bu ?al??malar?m?z? h?zland?rmam?z ve ortakla?t?rmam?z gerekiyor.

Akademisyenler, hukuk?ular, anayasa tasla??n?n mu?lak ve belirsiz oldu?unu ifade ediyorlar. Siz bunlar? nas?l de?erlendiriyorsunuz?
?imdi ben bug?ne kadar 12 Eyl?l Anayasas??na kar?? ??kmayan bir insan g?rmedim. E?er siz mant?k olarak bu anayasan?n yap?l?? s?recine, ruhuna, m?dahale etmezseniz bir ?ey de?i?mez. Anayasay? de?i?tirebilirsiniz ama de?i?ecek olan bu anayasa, bu ?ekilde de?i?tirilirse yap?lacak de?i?iklik demokratik olmaz. Ya da s?z edildi?i gibi sivil bir anayasa olmaz. Anayasan?n zaten d?rtte biri de?i?mi? durumda, yakla??k yar?s? da ayn? kal?r di?er d?rtte birinde de de?i?iklik yaparsan?z, bu yeni bir anayasa olmaz. Bu anayasa de?i?ikli?i olur. T?rkiye?nin ihtiyac? olan ger?ekten ?zg?rl?k?? ve e?itlik?i, geni? bir mutabakat anayasas?d?r. E?itlikten kast?m, her anlamda e?itlik, vatanda?l?k, k?lt?rel haklar, genel haklar, d???nce ifade ?zg?rl??? anlam?nda?

Sizin tart??maya a?may? ?ng?rd???n?z anayasa tasla??nda K?rt meselesini nas?l ele al?yorsunuz? Anayasada b?ylesi bir d?zenlemenin gerekli oldu?u d???n?ld???nde, bunun ??z?me y?nelik ?er?evesi nas?l olu?turulmal??
Bir kere bana g?re K?rt sorunu anayasa sorunudur. Yani e?er, bar?? olacaksa ger?ekten T?rkiye?de demokrasi evrensel ilkelere uygun bir ?ekilde i?leyecekse, bu koruyucu h?k?mler anayasa ?zerinde ger?ekle?ecektir. Bizim bu konuda belirledi?imiz birka? nokta var. Kald? ki bu ilkeler ayn? zamanda anayasan?n demokratik ve ?zg?rl?k?? yakla??m?n?n da g?stergesi olacak. Birincisi, anayasa haz?rlan?rken bir metin haz?rlan?r ve giri? k?sm?na konur. ??te bu metinde halklar?n karde?li?ine dayal?, dayan??may? ?ng?ren, e?itli?i, ?zg?rl??? esas alan birtak?m ifadelere yer verilmelidir. Bu metin, anayasaya dahildir ve anayasa yorumlan?rken bunlar dikkate al?n?r. Yani bu ?ekilde, karde?li?i, ?zg?rl??? esas alan herkesi kucaklayan bir anayasa modeli i?in bir ba?lang?? metni ?art. Herhangi bir yurtta? anayasan?n maddeleri d???nda bu metni okudu?u zaman, anayasan?n felsefesini anlam?? olur. T?rkiye cumhuriyeti devleti herkesin devletidir ifadesi a??s?ndan da ?nemli bir ad?m at?lm?? olur. ?kinci olarak, haklar meselesidir. Genelde klasik bak?m?ndan mevcut anayasa ile d?zenlenecek olan anayasadaki haklar konusu birbirine yak?n ifadeler i?erecek. Ve ?l? ?nsan Haklar? Avrupa S?zle?mesi?ndeki h?k?mler olacak. Burada s?n?rlay?c? ifadelerden ?ok geni? ?er?eveli kavramlarla haklar?n ?n?n?n a??lmas? anlaml? olacakt?r.

Bu noktada k?lt?rel haklar konusu belirsizli?iyle sorun olmaz m??
Evet i?te bu anayasa bu y?n?yle yeni tan?mlamalara ihtiya? duyacakt?r. A??k ve net bir bi?imde T?rkiye?de ya?ayan herkesin kendi dilini her anlamda, her alanda kullanmas? gerekir. Vatanda?lar, kendi diliyle kamusal alanda, e?itim g?rebilmeli, ticaret yapabilmeli bu tarz d?zenlemelere gidilmeli. Bir de anayasan?n bu ?er?evede yap?lacak d?zenlemelere kapal? olmamas? gerekir. Engelleyici h?k?mleri i?ermemesi gerekir.

?u anda haz?rlanan taslakta dille ilgili yap?lan de?i?ikli?in yeterli oldu?unu d???n?yor musunuz?
Bana g?re ?ok eksik. E?itim dili ile ilgili yap?lan de?i?iklikler bir anlam ifade etmiyor. Herkesin kendi anadiliyle, ?rne?in K?rt dili e?itiminin ?n?nde engel olu?turmayacak ?ekilde bir d?zenlemenin yap?lmas? gerekir. Ama ?imdiki Anayasa do?rudan T?rkiye Cumhuriyeti yurtta?lar?na, T?rk?eden ba?ka bir dili anadil olarak ??retilemez, kullanamaz diyor. Dolay?s?yla kesin bir s?n?rlama var. Bu s?n?rlaman?n hi?bir bi?imde olmamas? gerekmektedir. A??k bir bi?imde T?rkiye Cumhuriyeti devletinde herkes anadiliyle e?itim alabilir ifadesi yer almal?d?r.

Bunun d???nda anayasa tasla??nda ?nemli g?rd???n?z ba?l?klar neler?
Siyasi partiler kanununu da ayn? ?ekilde ?zerinde durdu?umuz bir ba?ka konudur. Biz herkesin istedi?i kimlikle ?rg?tlenebildi?i, ?rg?tlendi?i kimlik ile siyasi partilerde ?al??malar?n? y?r?tt??? bir ?zg?rl?k alan?n?n da a??lmas?ndan yanay?z ve bunun anayasada yer almas? gerekti?ini d???n?yoruz. Ayn? zamanda demokratik bir se?im sisteminin de anayasada yer almas? gerekti?ini d???n?yoruz. Bir de yerel y?netimler konusunda ?nceliklerimiz var. B?t?n T?rkiye a??s?ndan mevcut idari d?zenin yetemedi?i g?r?lmektedir. Barolar Birli?i?nin daha ?nce haz?rlad??? anayasa tasla??nda da bu d?zenleme ihtiyac?na vurgu yap?l?yordu. Biz b?lge y?netimlerine izin veren bir d?zenleme ?ng?r?yoruz. ?imdi b?lge y?netimi deyince herkesin t?yleri diken diken oluyor. Acaba eyalet sistemi mi gelecek diye. T?rkiye co?rafya ve n?fus esas?na g?re ?e?itli b?lgelere ayr?labilir. O b?lgelerin ihtiya?lar?n?n yerel y?netimlerce belirlenmesi gerekir. Ve yerel y?netimlerin de bu manada yetkilerinin art?r?lmas? ?nemli olacak. En az?ndan buna izin veren bir d?zenlemenin olmas? gerekir. Bu d?zenlemenin yap?lmas? durumunda b?lgesel e?itsizlikler, gelir da??l?m? ve di?er sorunlar?n ??z?m?nde anahtar rol oynayacakt?r.

---

E?it mesafede duran d?zenleme yap?lmal?

Anayasa?n?n 66. maddesindeki yurtta?l?k tan?m?na ili?kin d?zenlemeye kar?? nas?l bir anlay???n geli?tirilmesi gerekti?ini d???n?yorsunuz? Bu konuda bir ?neriniz var m??
Yurtta?l?k tan?mlamas? konusunda ?unu da belirtmek laz?m; yurtta?l??? tan?mlarken, aidiyete, etnik k?kene vurgu yapmak, hatta yurtta?l?k konusunda bir tan?mlamaya gitmek gereksiz. Bence Anayasa?n?n 66. maddesine gerek de yok. Bu d?zenleme olmasa da olur yani. ??nk? vatanda?l?k kanununda kimlerin vatanda? oldu?u belirtilebilir. Ki mevcut vatanda?l?k kanununda belirtilmi? zaten. Zaten her tan?m ?z? itibariyle i?erisinde bir s?n?rlay?c?l?k bar?nd?r?r. Dolay?s?yla etnik vurgu temelinde bir tan?mlama yap?laca??na, bu ?ekilde bir maddenin anayasada olmamas? daha iyidir. Konulacaksa da ?st kimlik alt kimlik, T?rk ve K?rt diye bir tan?ma girmeden, genel kapsay?c? bir tan?mlama yap?lmal?d?r. Bunun i?in ?ncelikle yakla??m ?nemli. Fakat T?rkiye ?u anda bunun uza??nda bir yerde duruyor. Bu tart??malar yap?ld???nda ?siz T?rkl?kten gocunuyor musunuz?? anlay??? s?z konusudur. Dolay?s?yla toplumu kutupla?t?rabilecek bir tart??maya yer vermemek i?in etnik aidiyete vurgunun yap?lmad??? bir d?zenleme yap?l?r ve gerisi yasaya b?rak?l?r.

Yasa bunu ??zebilir mi?
Yasa bu konuda ?u anlamda etkili olur. Sadece hukuki stat?y? d?zenleyen vatanda?l???n kazan?lmas? ve kay?p edilmesi ?eklindeki d?zenleme yeterli olur.
Bu yakla??mla sorun ya?anmaz. Yasa, T?rkiye Cumhuriyeti vatanda?l???n?n nas?l kazan?laca??n? ya da nas?l kaybedilece?ini d?zenler.

Size g?re en iyi form?l?
Bana g?re en iyi form?l, bu tart??malar i?inde, ?zg?rl??? e?itli?i esas alan bir d?zenleme olmal?. ?rne?in, K?rtler bak?m?ndan ?st kimlik olarak T?rkl???n kabul edilmesi pek de anla??l?r bir durum olmaz. Dolay?s?yla etnik k?kene vurgu yapmayan e?it bir mesafede duran bir d?zenlemenin yap?lmas? gerekir.
YARIN: Anayasa tasla??n? haz?rlayan Bilim Kurulu ?yesi
Prof. Dr. Faz?l H?sn? Erdem
Ali R?za K?l?n