26 Eylül 2007 00:00

Ya?ar Kemal?in ?Teneke?si La Scala?da

La Scala, Avrupa?n?n hatta d?nyan?n en ?nemli, en prestijli sanat kurumlar?ndan biri. ?ki y?ll?k restorasyon d?nemini tamamlayan Milano?nun bu opera-tiyatro mabedi, 22 Eyl?l Cumartesi ak?am? dev bir prod?ksiyonla ...

Paylaş

La Scala, Avrupa?n?n hatta d?nyan?n en ?nemli, en prestijli sanat kurumlar?ndan biri. ?ki y?ll?k restorasyon d?nemini tamamlayan Milano?nun bu opera-tiyatro mabedi, 22 Eyl?l Cumartesi ak?am? dev bir prod?ksiyonla perdelerini ?zel olarak a?t?: Teneke! Opera boyunca ayr?ca da katalogda Teneke?nin yan? s?ra T?rk?e bir s?zc?k daha vard?: Kaymakam.
Teneke?yi ve Kaymakam?? neden ?evirip ?talyanca yazmam??lar, s?ylemiyorlar. Teneke konusunda tatmin edici bir cevap bulamad?m ama ?Kaymakam? s?zc???n? t?pk? ?Pa?a?, ?Efendi? s?zc?kleri gibi bir?ok ?talyan zaten bilirmi?.
?Herbert Von Karajan, Maria Callas, Leyla Gencer ve Keith Jarrett?dan sonra Ya?ar Kemal de La Scala?da? dedim Ya?ar Kemal?e. Sakindi ama memnuniyetini de gizleyemiyordu: ?Teneke s?zc???n? b?ylece ?talyancaya soktuk? dedi.
Sadece sahnede yakla??k 70-80 oyuncu var. Sahne arkas?ndakilerle birlikte belki 150 ki?ilik bir prod?ksiyon ekibi bir y?ldan fazla emek harcam??. Ortaya ola?an?st? etkileyici bir ?Teneke? operas? ??km??. Final sahnesinden sonra t?kl?m t?kl?m La Scala, dakikalarca ayakta alk??lad? sahnedeki oyuncular?, orkestray?, ?efi, libretto yazar?n?, y?netmeni ve ?ukuroval? dev yazar Ya?ar Kemal?i. ?stelik cumartesi ak?amki g?steri, ?talya?daki sanat??, ele?tirmen ve gazeteciler i?in ?zel bir galayd?. Bu uzman kitlenin alk??lar? ayr?ca ?nemli.
En etkileyici ?? sahne
Oyunun, benim gibi opera k?lt?r? k?t izleyiciler i?in en etkileyici y?n? herhalde sahne tasar?mlar?yd?. Dev sahne, ?ukurova?n?n hem sar?-s?cak hem de oyunun ruhuna uygun gri-kara renklerini yans?t?yordu. Sadece ?????n ak?ll? ve estetik kullan?m?yla de?il, belki 40-50 metre y?ksekli?indeki sahne, en az o kadar derinli?i ile de Milano?n?n g?be?ine Kadirli?yi getirmi?ti sanki. Asl?nda daha ?nce ?stanbul, Ankara ve ?zmir?de tiyatro olarak sahneye konan Teneke, yaz?ld???ndan yakla??k 50 y?l sonra bu kez La Scala?da opera olarak kar??m?za ??kt?. Bu durum ?yle her yazara, her sanat??ya k?smet olabilecek bir ?ey de?il. Asl?nda k?smetle de alakas? yok. Teneke, ?eltik ekimiyle ge?inmeye ?al??an k?yl?ler, toprak a?as?, doktor, s?tma hastal??? ve idealist bir kaymakam aras?nda ge?en olaylar? anlat?yor.
Ne var ki eseri kal?c?, belki de klasik k?lan, yani 50 y?l sonra bile g?ncelli?ini korumas?n? sa?layan, Ya?ar Kemal??n s?n?fsal bak?? a??s?. Kahramanlar?n?n psikolojilerini sat?rlara d?kerken toplumsal ?er?eveyi betimleyen ?ok yazar vard?r herhalde, ama Ya?ar Kemal gibi bu siyasi-toplumsal-ekonomik olaya sa?lam bir ?ekilde s?n?fsal perspektifle bakan ve bunu ?ok mahir bir ?ekilde kelimelerle okura aktaran yazar say?s? ?ok olmasa gerek. Opera s?ras?nda localardaki minik ekranlarda libretto hem ?talyanca hem de ?ngilizce olarak bant halinde ge?iyordu. Ben operay? Zeynep Oral?la birlikte izledi?im i?in kendimi ?ansl? say?yorum. ??nk? Oral??n opera ve sanat konular?ndaki bilgi ve tecr?besinden yararland?m.
?ukurova?y? bilmeyen, s?tmay?, idealist kaymakam?, toprak a?as?n? alg?layamayan ?talyan izleyici acaba nas?l kavram??t?r Teneke?yi? Bu konuda ilk ba?ta ku?kular?m vard?. T?rkiye?ye, hatta belki de ?ukurova?ya has bir olay, ?talyan izleyiciye nas?l aktar?l?r?
Ya?ar Kemal?in, yereli ve ?zg?n? evrensel ve genel hale getirmedeki ba?ar?s?n?n yan? s?ra sordum, ??rendim ki Milanolular, zaten kendi b?lgelerinde de vakti zaman?nda pamuk ekimi yap?ld??? i?in konuya hi? de uzak de?iller. Ayr?ca b?rak?n 1950?li y?llar?, idealist kaymakam, toprak a?as? ve k?y doktoru gibi kavram ve kahramanlar, bug?n?n G?ney ?talya?s?nda ya da Sicilya?da, ?ukurova?y? aratmayacak benzerlikte mevcut. Ayr?ca toprak a?as?-k?yl? ?eli?mesi, yani s?n?f m?cadelesi, Akdeniz ?lkelerinde benzer bir ?ekilde s?r?yor.
Oyun boyunca ?? ?ey daha dikkatimi ?ekti: Kaymakam-A?a ?eli?mesi fonunda k?yl?ler sahneye ??kt???nda, o zamana kadar bildi?imiz klasik, yani Bat? t?n?l? opera m?zi?i, k???k partisyonlarla fl?t ve fagotlarla oynak oryantal havalara ge?ti. A?a ve adamlar?n?n kaymakam? a??rlad?klar? nefis yemek sahnelerinde de ?ok alla turca (olumlu anlamda) fig?rler ve d?zenlemeler vard?.
Anayasa tart??malar? da Scala?ya yans?d?
Salondaki T?rkiyelileri en ?ok etkileyen sahne ise k?yl? kad?nlar?n a?aya kar?? ba?kald?rmaya karar verdikleri anda, ba??rt?lerini ??kar?p onlar? sar?p sarmayal?p germeleri ve yeniden, ?stelik bu kez farkl? bir ?ekilde kafalar?na takmalar?n? betimleyen sahne oldu. B?ylece, T?rkiye?deki Anayasa tart??malar? da bu ?ekilde La Scala?ya yans?m?? oldu.
Oyunun finali kimilerine g?re sosyalist ger?ek?i bir renk ta??yordu. M?zik, ?zellikle davullar ?ahikas?na y?kselirken idealist kaymakam?n k?yden ayr?lmas?, halk?n kendi sorununu kendisinin ??zmesinin de ho? bir ba?lang?c?yd?. Librettoda, orijinal metne Ya?ar Kemal?in onay? ile k???k ek yap?lm??t?. ?dealist kaymakam?n Avrupa?da tahsil g?ren bir ni?anl?s? kat?ld? operaya. Ve k?z?n g?nderdi?i mektuplar, ?e?itli b?l?mler aras?nda k?pr? vazifesi kurarken mektubun i?eri?ini, Avrupa?daki ni?anl? k?z?n sesinden dinliyorduk. B?ylece Kadirli?de meydana gelen olay, ?nce ?stanbul-Ankara-?zmir sahnelerine ta??nd?, ?sve??te de oynand?ktan sonra La Scala?da i?in i?ine bir de do?u-bat? motifi yaratmak amac?yla d?nya turuna ba?lam?? oldu.
Herkes orada bir tek...
Milano hafta sonu T?rkiyeli ak?n?na u?ram??t?. Ne var ki Milano sokaklar?nda T?rk?e konu?an han?m ve beylerin herhalde y?zde 80?i maalesef La Scala?ya de?il, kentteki ayakkab? fuar?na gelmi?ti. Onlar?n ?o?unu, al??veri? caddesindeki ayakkab?c? ma?azalar?n?n vitrinleri ?n?nde foto?raf ?ekerken g?rd?k. Yarat?c? olamay?nca kopyac? olunuyor demek ki ve kopyac? olunca da yarat?c? olunam?yor haliyle...
Yine de bu ayakkab? ?reticisi ve sat?c?lar?n?n ?o?u, Milano sokaklar?nda kar??lar?nda Ya?ar Kemal?i g?r?nce sevgi ve sayg?lar?n? g?stermekte kusur etmediler. Hatta cumartesi ak?am? Ya?ar Kemal?le otelden ayr?l?rken, bir han?m bize ??yi ?anslar? diledi. Ho?umuza gitti tabii ama ben yine de sanki ma?a gidiyormu?uz gibi hissettim kendimi.
T?rkiye?den ve Roma?dan operay? izlemeye gelen gazetecilerin yan? s?ra Ya?ar Kemal?in dostlar? da La Scala?da idi. Y?llard?r Milano?da ya?ayan Leyla Gencer, oyunu Ya?ar Kemal?le birlikte ?eref locas?nda izledi. Antrakta televizyona verdi?i deme?te, ?Ben burada sahneye ??kan ilk T?rk sanat??s? idim, ?imdi devir de?i?ti, art?k burada T?rk yazarlar?n oyunlar? sergileniyor? derken Teneke?nin La Scala?ya ta??nmas?n?n T?rkiye sanat d?nyas? a??s?ndan ?nemine de?iniyordu. Z?lf? Livaneli de oradayd?. Osman Okkan Almanya?dan kalk?p gelmi?ti. Ya?ar Kemal?in yay?nc?s? Yap? Kredi?den ?st d?zey bir bankac? Milano?dayd?. G?rebildi?im kadar T?rkiye burjuvazisini tek ba??na Selahattin Beyaz?t temsil ediyordu. Di?er b?y?k burjuvalar, Simi adas?nda tabak k?rma sanat?n? icra ediyordu herhalde.
T?rkiye?nin Roma B?y?kel?ili?i?nden kimse yoktu. Milano?daki Ba?konsolosluk ise orta d?zey bir temsilci g?ndermi?ti. Burjuvazi ve devletin tutumu ?ok anlaml? ya da ?ok anlams?z! ??nk? her g?n onlarca T?rkiyeli yazar?n oyunlar? La Scala?da sahneye konuyor... Bunu ka??rd?k, bir daha sefere gideriz hep beraber. O g?n ma? olmazsa tabii!
Antrakta, sayd???m kadar?yla ?talya?n?n en b?y?k iki televizyon, bir radyo ve bir gazete muhabiri Ya?ar Kemal?le ayak?st? de olsa s?yle?me imkan? buldu. Oyunla, operayla ve yazarla ilgili sorular?n sonuncusu hep ayn?yd?: T?rkiye AB ?yesi olacak m?? Ya?ar Kemal a??k konu?tu: Olacak tabii. Demokraside ?srar ederse!
Sonu? olarak cumartesi ak?am? Milano?da, La Scala?da T?rkiye a??s?ndan, T?rkiye sanat? a??s?ndan tarihi bir gece ya?ad?k. (B?A)
Rag?p Duran
ÖNCEKİ HABER

TYS genel kurulu?

SONRAKİ HABER

Kapatma tehdidinden kurtulduk

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...