27 Eylül 2007 00:00

?Yeni anayasa? ve nas?l bir anayasa? 7

AKP ve 1997?de yay?mlad??? demokratikle?me raporu ile liberal sol ?evreleri heyecanland?ran T?S?AD, bug?nk? s?reci gerilimsiz a?mak istiyor

Paylaş

AKP taraf?ndan haz?rlanan anayasa tasla?? ?zerine tart??malar, ?t?rban? tart??mas?na d?n??t?. ??inde CHP, Y?K, y?ksek yarg?, sivil ve asker b?rokrasinin bir b?l?m?n?n yer ald??? ve kendilerini ?laik? olarak tan?mlayan siyasi ?evreler 22 temmuz se?imleri ?ncesi siyasi pozisyonlar?na geri d?nd?ler. Laik-?slamc? kar??tl??? ve t?rban ?zerine bir tart??ma ve cephele?menin partisine yarad???n? hesaplayan Tayyip Erdo?an ise anayasa de?i?ikli?i ?zerine yapt??? konu?malarda t?rban yasa??n?n kald?r?laca??n? s?yleyerek cephele?me ve gerilim durumunu hafifletecek bir tutum sergilemedi.
AKP?nin yakla??m? demagojik
Anayasa de?i?ikli?i giri?imlerini destekleyen AB, laik-?slamc? geriliminin artmas? kar??s?nda AKP?ye itidal ?a?r?s? yaparak, laiklik konusunda hassas davranmas?n?, s?zc?leri arac?l???yla tavsiye ederken, T?S?AD gerilimin giderilmesi i?in gerekirse anayasa de?i?ikli?inin ertelenmesini ve 301. maddenin kald?r?lmas? gibi acil yap?lmas? gereken ?reformlar?n? ele al?nmas?n? istedi.
AKP ve Erdo?an??n ?t?rban yasa??n? kald?rmak i?in anayasan?n ilgili b?l?m?ne ??niversitelerde k?l?k k?yafet serbesttir? gibi bir madde koyaca??z? gibi a??klamalar? demagojiktir. ?niversitelerde k?l?k-k?yafet yasa??, b?yle bir madde anayasa konulsa da (mevcut y?ksek yarg? ve anayasa mahkemesi de?i?medi?i s?rece) devam eder. ??nk?, Avrupa?daki baz? t?rban yasaklar?nda ?ne s?r?len, ??niversiteye bir dinin sembolleri ile giren ??renciler di?er ??renciler ?zerinde bask? olu?turuyor? gerek?esi, h?l?, y?ksek yarg? ve Anayasa Mahkemesi taraf?ndan kullan?labilir bir gerek?edir.
Anayasa de?i?ikli?i AB?ye ?yelik s?recinin bir ad?m? idi. AKP, milletvekili se?imlerinin yakla?mas? ile AB?nin mevzuat ve yap?sal de?i?iklik taleplerini bir s?reli?ine ertelemi? ve oyunu art?rmak i?in milliyet?i, ?oven s?ylemlere y?nelerek AB?ye ?yelik politikalar?n? belirsiz bir tarihe erteledikleri g?r?n?m?n? vermi?ti. ?ktidara tek ba??na yeniden geldi?inde de AB s?recini kald??? yerden devam ettiriyor. AKP?nin anayasa de?i?ikli?i tasla??n? haz?rlamalar? i?in g?revlendirdi?i akademisyen grubu 22 Temmuz se?imleri ?ncesi olu?turulmu? ve ?al??maya ba?lam??t?.
T?S?AD??n raporlar?
Anayasa de?i?ikli?i ?zerine ?al??an akademisyen grubu ?al??mas?n? 1997 y?l?nda Prof. B?lent Tan?r??n T?S?AD i?in haz?rlad??? ?T?rkiye?de Demokratikle?me Perspektifleri? metnine, baz? AB ?lkeleri anayasalar?na ve Fransa ile Hollanda referandumlar?nda reddedilen edilen AB anayasas?na dayand?r?yordu. T?rkiye burjuvazisinin bir s?redir anayasa de?i?ikli?i haz?rl??? yapt??? biliniyor. Bu de?i?iklik iste?i emperyalizmin yeni politikalar? ile paralellik arz ediyor. So?uk Sava? d?neminin sona ermesi, SSCB?nin da??lmas? ve ABD emperyalizminin ?Ye?il Ku?ak Politikas??ndan vazge?mesinden sonra, emperyalizmin k?reselle?me politikas? gere?i sermayenin k?resel dola??m? ?n?ndeki her t?rl? engelin bertaraf edilmesi gerekiyordu. Uluslararas? sermayenin T?rkiye?deki hareketinin ?n?ndeki engellerin kald?r?lmas? i?in son yirmi senede pek ?ok yasa de?i?tirildi. Anayasada k?smi de?i?iklikler oldu. Ama, bu de?i?iklikler yeterli de?ildi. ?rne?in, ?zelle?tirmelerde, ?zelle?tirilen fabrikalar?n ve ?irketlerin emperyalistlere sat?lmas? a?amas?nda h?l? pek ?ok p?r?zler ??k?yordu. Dan??tay??n ihale ve sat?? iptalleri, hukuki prosed?r?n ?ok a??r ve dolamba?l? olmas? k?reselle?mecilerin can?n? s?k?yordu. ABD ve AB de bir s?redir T?rkiye?de mevzuatta ve anayasada de?i?iklik yap?lmas? gere?i ?zerinde duruyordu.
1982 Anayasas? bir darbe anayasas? idi. ABD?nin Ye?il Ku?ak stratejisine uygundu. Amerikanc? generaller, 12 Eyl?l Rejimi?nin uzun s?re ayakta kalmas?n? planlam??t?. Haz?rlat?lan anayasa 12 Eyl?l Rejimi?nin ka??da d?k?lm?? hali idi. 12 Eyl?l Anayasas??nda son s?z? s?yleyenler asker-sivil b?rokratlard?. Anayasa askeri bir vesayet getiriyordu. Esasl? konularda kararlar MGK?da veriliyor, ?lke ?gizli anayasa? denilen Milli G?venlik Siyaset Belgesi?nin ?izdi?i ?er?eve i?inde y?netiliyordu. Ekonominin direk tekellerin mutemetleri ile y?netildi?i ko?ullarda, bu sistem i?birlik?i tekelci burjuvazinin de i?ine yarad? son yirmi y?la kadar. Sistem, bas?n, yarg?, Anayasa Mahkemesi, Y?K, RT?K gibi kurumlarla da tahkim edilmi?ti. Bir halk hareketine, antiemperyalist ve demokratik bir kalk??maya kar?? tahkim edilmi? anayasal sistem, SSCB?nin da??lmas?ndan, sosyalizmin ge?ici yenilgisinden sonra, i??i s?n?f? ve halk muhalefetinin zay?flad??? ko?ullarda, abart?l? duruma d??m??, zaman zaman da, b?rokratik yap?s? ile burjuvazinin aya??na dolanmaya ba?lam??t?. T?S?AD 1992?de bug?nk? Y?K Ba?kan? Erdo?an Tezi??e bir anayasa tasla?? haz?rlatm??t?. Bu taslak o d?nemde kamuoyu g?ndemine getirilmedi ve fazla tart???lmad?.
1997?de T?S?AD Prof. B?lent Tan?r?e bir rapor haz?rlatt?. Bu raporda, yakla??k yirmi y?ld?r s?rd?r?len ola?an?st? hal uygulamas?n?n kald?r?lmas?, ola?an?st? hal y?ntemlerinin makulle?tirilmesi, cumhurba?kan?n?n yetkilerinin azalt?lmas?, MGK?da asker a??rl???n?n azalt?lmas?, yarg?daki kastla?m?? b?rokratik yap?n?n esnekle?tirilmesi ve g?n?n ko?ullar?na uyarl? hale getirilmesi, Siyasi Partiler Yasas? ve Se?im Yasas??ndaki 12 Eyl?lc? kat?, fa?ist h?k?mlerin yumu?at?lmas? gibi konular i?leniyordu. T?S?AD??n bu ??k??? liberal sol kesimde b?y?k yank? buldu. Uzun y?llar fa?ist bask? alt?nda bunalm?? d?r?st, emekten yana ayd?nlardan baz?lar? dahi, bu giri?imden etkilendi. T?S?AD?? ilerici ilan edenler, T?S?AD? dan burjuva demokratik devrim bekleyenler bile ??kt?.
T?S?AD 1999 y?l?nda yine Prof. B?lent Tan?r?e raporunu g?ncelletti. Bu d?nem, h?k?metlerin AB?ye ?yelik ?abas? ivme kazanm?? ve bir dizi yasal d?zenlemelerin yap?lmas? i?in d??meye bas?lm??t?. B?y?k reklam kampanyalar?na ra?men T?S?AD??n, AB ve ABD?nin istedi?i yasal d?zenlemeler ?ok yava? yap?labildi. Bu de?i?ikliklere kar??, ayr?cal?klar?n? kaybetmek istemeyen asker-sivil b?rokratlar b?y?k diren? g?sterdi. Ayr?cal?klar?n? kaybetmek istemeyen b?rokrasi, ulusalc?-laik?i olarak an?lan siyasi kesimlerle birlikte her de?i?iklik giri?imini ?b?l?c?l?k? ve ??eriat??l???n? cumhuriyeti y?kmak i?in ger?ekle?tirdi?i bir sald?r? olarak g?stermeye ?al??t?. Milliyet?ilik bu ?evreler taraf?ndan k??k?rt?ld?, ?rg?tlendi. Provokasyonlar ger?ekle?tirildi. ?ki binli y?llarda s?rd?r?len ve say?larla an?lan ?demokratikle?me paketleri? ?zg?rl?kleri esasl? bir bi?imde geni?letmedi. De?i?ikliklerin ?o?u bi?imsel, g?r?n??te de?i?iklik oldu. Baz? de?i?iklikler (Bas?n Yasas?, 159 yerine 301 getirilmesi vb.) gideni arat?r mahiyetteydi. Sosyal haklarda ise a??k?a gerileme g?r?ld?.
T?S?AD, B?lent Tan?r??n ?l?m? nedeniyle yeni raporu, daha do?rusu, Tan?r? ?n raporunun g?ncellemesini bu kez Bo?azi?i ?niversitesi ??retim ?yesi Prof. Zafer ?sk?l?e yazd?rd?. ?sk?l??n 250 sayfal?k raporu daha k?kl? de?i?iklikler i?eriyordu. ?sk?l??n ?nerisinde anayasan?n giri?inde 12 Eyl?l Rejimi?nin felsefesini anlatan k?s?mlar?n yeni anayasada yer almamas?, b?t?n idari i?lemlerin (?rne?in YA? kararlar?, Hakimler Savc?lar Y?ksek Kurulu kararlar? vb.) yarg? denetimine tabi tutulmas?, askeri yarg?n?n kald?r?lmas?, Anayasa Mahkemesi ?yelerinin se?imi y?nteminin de?i?tirilmesi, Mahkemenin yap?s?n?n de?i?tirilmesi, MGK?n?n bir g?venlik teknik kurulu durumuna getirilmesi, cumhurba?kan?n?n yetkilerinin k?s?tlanmas?, Y?K??n kald?r?lmas?, din dersinin okullarda zorunlu olmaktan ??kar?lmas?, vd. vard?. Zafer ?sk?l 22 Temmuz se?imlerinde AKP Mersin milletvekili oldu. Ve, anayasa de?i?ikli?i konusunda verdi?i deme?le, anayasa tart??malar?n? ba?latt?. Tart??malar, Bilkent ?niversitesi Anayasa Hocas? Prof. Ergun ?zbudun ba?kanl???nda alt? ki?ilik bir akademisyen grubuna AKP taraf?ndan haz?rlat?lan tasla??n bas?na s?zmas? ile alevlendi. AKP, akademik heyetin haz?rlad??? taslaktaki de?i?ikliklerin ne kadar?n? ger?ekle?tirebilir, ?n?m?zdeki g?nlerde g?rece?iz.

Anayasa nas?l de?i?tirilir?

Y?llarca 12 Eyl?l Anayasas?n?n de?i?tirilmesi gerekti?ini s?yleyen baz? ayd?nlar, AKP? nin anayasa de?i?ikli?i giri?iminden duyduklar? ku?ku ile, de?i?ikli?e kar?? ??kmak i?in anayasa de?i?ikli?inin y?ntemini tart??maya a?t?lar. Z?lf? Livaneli bunlardan biri. Yeni Anayasan?n bir Kurucu Meclis taraf?ndan yap?lmas? gerekti?ini savunuyor. Kurucu Meclis? in nas?l olu?turulaca?? a??k de?il. Bu fikre kat?lan baz? ayd?nlar, Kurucu Meclis? in siyasi partiler, sendikalar, meslek odalar?, dernekler vb.den olu?mas? gerekti?ini savunuyor. Bu ?rg?tlerin hangilerinin Meclise kat?laca?? ve ne oranda kat?laca?? belirsiz. Bu ?ekilde olu?turulacak kurucu Meclis? in ulusun tamam?n? temsil etti?ini iddia etmek m?mk?n de?il. Baz?lar? ise, Kurucu Meclis i?in yeni bir se?im yap?lmas?n? ve bu meclisin anayasay? yapmas?n? ?neriyor. B?yle bir durumda ise iki meclis ortaya ??kacakt?r. Kurucu Meclis se?imine partiler olarak kat?lmas? durumunda mevcut Meclis? ten farkl? ve daha demokratik olaca?? iddias?n? hakl? k?lacak bir durum g?r?lmemektedir. Partilerin kat?lmad??? bir Kurucu Meclis se?imi nas?l olacakt?r? ?ki Meclisin yarataca?? gariplik de i?in cabas? olacakt?r. Radikal yazar? ?smet Berkan y?z ki?ilik bir anayasa haz?rlama meclisi ve elli ki?ilik dan??ma meclisi ?neriyor. Bu meclislerde de temsiliyet ve se?im y?ntemi a??k olmad??? i?in, Berkan??n ?nerisi de fanteziden ?teye ge?emiyor.
Sabih Kanado?lu ise, ?hukuki icat?lar?na bir yenisini ekleyerek, bu Meclis anayasay? de?i?tirmeye kalkarsa, se?imi kazanan her Meclis anayasay? de?i?tirir, b?yle bir ?ey de olmaz demektedir. Mevcut yasal d?zen a??s?ndan TBMM istedi?i zaman anayasay? de?i?tirebilir. Kanado?lu, asl?nda de?i?ik d?nemlerde verdi?i deme?lerle 12 Eyl?l Rejimi?ni a??ktan savunan ve kendini bu rejimin ba?savc?s? olarak g?ren bir ki?idir. Son a??klamalar?nda birinde ise, 12 Eyl?l Anayasas?n?n koruyucusunun b?t?n millet oldu?unun anayasa yaz?l? oldu?unu s?yleyerek, askeri darbe tehdidi savurmu?tur.
Anayasalar ihtilallerle, darbelerle, devrimlerle ya da meclis taraf?ndan yap?labilir, de?i?tirilebilir. Frans?z Anayasas? 1789 ihtilalinden sonra yap?lm??t?r. B?y?k Britanya?n?n hala bir yaz?l? anayasas? yoktur. ABD Anayasas? Ba??ms?zl?k Bildirgesi ?st?nde ve Birle?ik Devletlerin olu?turulmas? s?ras?nda ortaya ??km??t?r. T?rkiye?de ise 1961 ve 1980 darbelerinde darbe organlar?, di?erlerinde ise Meclis taraf?ndan yap?lm??t?r.
1936 SSCB Anayasas? i?erik ve yap?l?? bak?m?ndan b?t?n burjuva devletleri anayasalar?ndan farkl?d?r. Sosyalist SSCB?de halk taraf?ndan kullan?lan hak ve ?zg?rl?klerin b?t?n d?nyaya ilan?d?r. 1936 Anayasas? bir bu?uk, iki s?ren bir s?re?te, b?t?n halk?n kat?l?m? sa?lanarak, fabrikalarda, i?letmelerde tart???larak ve bu tart??malar sonunda ortaya ??kan ?nerilerle birka? kez yeniden taslakla?t?r?l?p tekrar tart???lmak ?zere fabrikalara g?nderilerek yap?lm??t?r. SSCB Anayasas?, di?er b?t?n anayasalardan farkl? olarak ?zg?rl?kleri yazmakla kalmaz, bu ?zg?rl?klerin kullan?lmas?n?n yol ve y?ntemlerini de metne ge?irerek, ?zg?rl?klerin kullan?lmas?n? garanti alt?na al?r. Y?ll?k izin, do?um izni, g?nl?k ?al??ma s?resinin s?n?rland?r?lmas?, paras?z e?itim ve tedavi, ?al??ma hakk?, konut hakk? vd. ilk kez 1936 Anayasas?nda yer alm??; d???nce, ?rg?tlenme, toplant? ve g?steri yapma ?zg?rl???, bas?n ?zg?rl??? gibi ?zg?rl?kler ise s?zde olmaktan ??kart?lm??t?r.
Darbeler, devrimler zaten kendi anayasalar?n? ve yasalar?n? yapar. Bunun i?in yasal bir referans aranmaz. T?rkiye?nin mevcut yasal d?zenine g?re ise TBMM anayasan?n bir maddesini, bir c?mlesini de?i?tirebilece?i gibi, t?m?n? de de?i?tirebilir.

AKP?den ciddi de?i?iklikler beklemek hayal olacakt?r

AKP, AB?ye uyum s?recinde de?i?iklik-yenilik olarak sundu?u b?t?n yasal d?zenlemelerde asl?nda de?i?iklikten-yenilikten ka??nm??t?r. AKP bu s?re?te pragmatist davranm??t?r. Bir taraftan liberal ?evreleri memnun etmek i?in de?i?iklik yap?yormu? gibi g?r?nm??, di?er taraftan en gerici, en milliyet?i ?evreleri memnun etmek i?in onlar?n isteklerini de de?i?iklik i?ine katm??t?r. ?stelik, ?imdi, anayasa de?i?ikli?ini gerektirecek ?ikayetlerinin ?nemli bir kesimi Ahmet Necdet Sezer?den kurtulmalar? ve cumhurba?kan?n?n bir AKP?li olmas? nedeniyle ortadan kalkm??t?r. AKP?nin d?n ?ikayet etti?i baz? yasal d?zenlemeler (Cumhurba?kan?n?n Y?K, Y?ksek Yarg? ?yeleri, vb. atamas?) bug?n avantaj durumuna gelmi?tir. Bu nedenle, AKP k?kl? bir de?i?iklik yerine YA? ve HSYK kararlar?n?n yarg? denetimine tabi tutulmas?, cumhurba?kanl???n?n baz? yetkilerinin k?s?tlanmas?, bir anayasa i?in teferruat say?labilecek hususlar?n anayasadan ??kar?lmas? vb. de?i?iklikler yapabilir. Ama, AKP?den demokratikle?me yolunda ciddi ad?mlar atmas?n? beklemek ham hayal olacakt?r.

Taslak ge?se T?rkiye demokratikle?mi? olur mu?

?zg?rl?klerin ve haklar?n s?n?r? sadece ka??t ?zerine yaz?l? kurallarla belirlenmez. 12 Eyl?l Anayasas? ve yasalar? k?kl? bir de?i?ikli?e u?ramam??ken seksenli y?llar?n sonuna do?ru i??ilerin, emek?ilerin ve K?rt yoksullar?n?n y?kselen ve s?ren m?cadelesi ?zg?rl?klerin fiili s?n?rlar?n? geni?letti. Anayasa de?i?medi?i halde yasalarda baz? de?i?ikliklerin yap?lmas? m?mk?n oldu. Tersi de m?mk?nd?r. T?S?AD? tan farkl? ama?la emek?iler de, 82 anayasas?n?n ??pe at?lmas? ve ?zg?rl?klerin ve haklar?n geni?letildi?i bir anayasa de?i?ikli?i taleplerini dile getirmektedir. ???i s?n?f? ve emek?ilerin kendileri i?in yapaca?? anayasa, halk iktidar?n?n, ba??ms?z demokratik T?rkiye?nin anayasas? olacakt?r. ???i ve emek?i kitleleri kendi iktidarlar? i?in m?cadele ederken, mevcut sistemde yeni haklar kazan?p, ?zg?rl?klerin s?n?rlar?n? fiilen geni?letebilir. Bu kazan?mlar? yasalarla g?vence alt?na almaya ?al??abilir. Bu ba?lamda, g?ndeme gelen anayasa de?i?ikli?i konusunda ?neriler sunabilir.
Bizim bu yaz?da yapmaya ?al??t???m?z, demokratik-hak?? bir anayasan?n yaz?lmas? de?il, TBMM?nin g?ndemine gelecek olan anayasa de?i?ikli?i konusunda i??i s?n?f? ve emek?iler lehine ileri s?r?lebilecek talepler konusunda ?neriler sunmakt?r. Fakat, ?nce g?ncel tart??malarla ilgili bir ?eyler s?ylemek de gerekli g?r?lmektedir.
YARIN: S?rek?in yaz?s? devam edecek
Kamil Tekin S?rek
ÖNCEKİ HABER

?Adalet? gazeteciyi otelde buluyor!

SONRAKİ HABER

HAYATIN ???NDEN

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...