?ki y?netmen bir ressam: Goya

Bug?ne kadar pek ?ok filmini izledi?imiz 1932 ?ekoslovakya do?umlu y?netmen Milos Forman son filmi Goya?n?n Hayaletleri ile yine izleyici kar??s?nda. Sinema tarihinin ba?ar?l? rock m?zikallerinden ?Hair?in ve Ken Kesey?in klasikle?mi? roman?ndan uyarlad??? ?Guguk Ku?u?nun da y?netmeni olan Forman, ?ek Yeni Dalgas??n?n kayde de?er y?netmenlerinden sadece bir tanesi. Prag Film Okulu mezunu olan Macar y?netmen, bundan ?nce de ?nl? besteci Wolfgang Amadeus Mozart?? anlatt??? ?Amadeus? filmi ile biyografi t?r?nde filmin bir ?rne?ini vermi?ti.
Goya?n?n Hayaletleri?nde ise Forman, ?spanyol ressam Francisco Goya?n?n hayat?n? tarihsel bir arka plan e?li?inde anlatmay? se?mi?. Film 1700?ler ?spanya?s?nda ge?mekte. Bu d?nemde ?spanya?da ?ok ?nl? olan ve b?t?n orta?a? tarihine ad?n? yazd?ran ?spanyol engizisyonu, Forman??n filmine temel bir fon olu?turmu?. Bu fon etraf?nda ?spanya?n?n siyasal durumunu, ?nce Frans?z, ard?ndan ?ngiliz i?galine u?ramas?n? ve t?m bu olaylar?n i?inde soylu bir ailenin k?z? olan Ines??n (Nathalie Portman) ve ailesinin ya?ad?klar?n? anlatan y?netmen, biyografi t?r?n?n geleneksel ?izgisini s?rd?rmeyece?ini bir kez daha g?stermi? oluyor.
Deli, dahi ve yetenekli
?nsan?n tarihsel bir varl?k olmas?ndan yola ??karak d?nya tarihinin b?y?k isimlerini i?inde ya?ad?klar? tarihle anlatan Forman, Goya?da da bu ?izgiyi s?rd?rm??e benziyor. Ancak bir farkla: Filmde Goya?n?n olmamas?. Forman??n ?izdi?i Goya portresi, d?nya tarihinin klasik bak???ndan pek ?teye gidememi?e benziyor. Dahi, deli ve yetenekli bir kahramand?r Goya. Sistemin i?inde yer al?r, ancak onun yer alma sebebi di?erlerinden farkl?d?r. Krala resim yapar, kraliyet ailesi ile ?ok iyi ili?kiler i?indedir, kilise mensuplar?na para ile resim yapt???ndan kilise ile de bir ili?kisi vard?r, ama yeri geldi?inde bu ili?kiyi bitirecek kadar da y?reklidir. Fransa ?spanya?ya girer, Goya bundan hi? etkilenmez; ?ngiltere girer, Goya yine etkilenmez ve hi?bir ?ey yapmaz. Sadece evinin cam?ndan patlamalar? izler ve d???n?r. ?Sa??r?m ama iyi ki de g?zlerimi kaybetmemi?im; o zaman hi?bir ?eyi g?rmez ve belgeleyemezdim? diye.
Milos Forman??n Goya?s?, izleyiciye Goya?n?n pasif bir fig?rden ?te bir ?ey olmad???n? hissettiriyor. Filmin ismi de bu noktada dikkate de?er. Goya?n?n Hayaletleri filmde sadece bir sahnede ge?mekte iken, filmin yap?s? ile ilgili hi?bir ba?lant? i?ermiyor. Bundan daha ziyade filmin ba?rollerini Peder Lorenzo (Javier Bardem) ve Ines (Nathalie Portman) payla??yor. Oyunculuklar?n?n doru?unda bir performans sergileyen iki oyuncu, filme devam etmenin garantisi olarak kar??m?za ??kmakta. Cesur sahneleriyle H?ristiyan d?nyas?n?n da tepkisini ?eken film, bu tarihsel arka plan e?li?inde Goya?n?n gen?lik d?nemini g?zler ?n?ne seriyor.
Biyografi, bu zamana kadar sinema tarihinde pek ?ok y?netmenin ba?vurdu?u bir y?ntem. Bu y?netmenlerin bir di?eri ise Forman ile ayn? konuyu i?lemesi dolay?s?yla ?nemli ve ?rnek olan Carlos Saura. Ge?ti?imiz sene vizyonda olan ?Goya in Bordeaux? filmi, Forman??n b?rakt??? yerden ba?l?yor. Bir ?spanyol olarak Goya?y? bize anlatan Saura, sanat??n?n ressaml???ndan ?ok hayalleri, d?? g?c? ve kabuslar?yla seyirciyi y?zle?tirmeyi se?mi?. Forman??n yan?nda Goya?n?n Hayaletleri ismini hak eden film, sanat??ya yakla??m? bak?m?ndan bir?ok y?netmene ?rnek olcak niteliktedir. Bunlardan sadece bir tanesi Goya?n?n sa??rl???d?r. Forman??n film boyunca hi? ?zerinde durmad???, hatta bulan?kla?t?rmaya ?al??t??? sa??rl?k temas?, Saura?n?n filminde birincil bir yer tutmakta. Saura, Goya?n?n sa??rl???na bir sanat??n?n art?k duyamamas? y?n?nden bakarken, Forman bunu g?ndelik bir olay gibi sunuyor seyirciye. Hatta y?netmen, Goya?n?n yan?na bir de ne dedi?i belli olmayan ve filmin yap?s?n? deforme eden bir ?evirmen koymaktan da ?ekinmemi?. Forman??n filmi, kulland??? dil a??s?ndan da izleyiciyi yabanc?la?t?ran bir konuma sahip. D?nemi t?m unsurlar?yla vermeye ?al??an y?netmen (hatta ingiliz ordusunu bile birebir tasvir edecek kadar ?ok para harcayan Forman) dil olarak ?ngilizceyi se?mi? ve bu ?ngilizce, art?k duyamayan Goya?y? anlatmada y?netmeni s?k?nt?ya sokmu?a benziyor.
Milos Forman, Goya?n?n Hayaletleri?nde belki de biyografik sinemada en ?nemli olan ?eyi g?z ard? etmi?e benziyor: Biyografisi ?ekilen insan?n varl???. Bu nokta, insan?n bir tarihsel ?varl?k? oldu?u fikrini de?i?tirmezken, ona daha ?ok katk? yapacak bir bak?? a??s?d?r. ??nk? varl?k olmak, tarihsel varl?k olmaktan ?ok daha ?nce gelecek bir noktad?r ve e?er konu Goya ise bu b?y?k ve duyarl? sanat??y? bir saray ressam? olarak g?stermekten ziyade, onun ?spanyol olu?unu, ?lkesi i?in yapt?klar?n? ve her ?eyden ?te ?eli?kileri, sanr?lar?, hayalleri ile bir varl?k oldu?unu anlatmadan onu anlatmak m?mk?n de?ildir.
Carlos Saura, ?spanyol olmay? bir art?ya d?n??t?rerek bunu filme yedirmeyi ba?ar?rken, ayn? yetene?i bekledi?imiz ve yapt??? filmlerle seyircinin haf?zas?na kaz?nan Forman, ba?at bir hikayeden ?teye gidemiyor bu filmde. Kulland??? kurgu, yer yer T?rk filmini and?ran hikayesiyle seyirciyi tutan film, artistik ba?ar? a??s?ndan da o kadar tatmin etmiyor izleyiciyi. Carlos Saura?n?n, filminde Goya?ya s?yletti?i Lorca ?iirindeki gibi...
?S?n?rs?z bir hayal g?c? en k?t? canavarlar? ortaya ??kar?r. Ama bu b?t?n sanatlar?n ve do?an?n sebebidir.?
Umar?z Forman, bug?nlerde haz?rl?klar?n? s?rd?rd???, Nicholas Cage?in ba?rol?n? oynad??? ve ?nl? bir poker oyuncusu olan ?Amarillo Slim?in hayat?n? anlatt??? yeni biyografgisinde bizleri hayal k?r?kl???na u?ratmaz. ?yi seyirler...
Ani Ceylan Hazinedar