?Yeni anayasa? ve nas?l bir anayasa? 9

Anayasalar?n ?siviller? taraf?ndan yap?lmas? onu sivil k?lmaz. Yap?l?? bi?imi kadar i?eri?i de siviller taraf?ndan yap?l?p yap?lmad???n? belirler. AKP?nin anayasas?n?n yap?l?? bi?imi ve i?eri?i bu metni sivil k?lmaya yetmiyor. Zira, metin 12 Eyl?l??n ruhunu, felsefesini koruyor, hatta bu ruh ve felsefeyi bir ad?m daha ileriye ta??yor. Soruna s?n?flar a??s?ndan ve s?n?flar aras? m?cadele a??s?ndan bak?ld???nda bu metnin b?rakal?m sivil olmay?, daha otoriter oldu?unu ileri s?rmek de m?mk?nd?r. Ne var ki, tart??malar bu ger?e?in ?st?n? ?rtmek i?in ?ok da anlaml? olmayan bir mecrada s?rd?r?lme?e ?al???lmaktad?r. Sermaye cephesinin iste?i olan tart??ma bi?iminden h?zla ??kmak ve sorunu s?n?fsal temele oturtup, bu ?er?evede tart??mak gerekiyor.
Mevcut Anayasa ile haz?rl?klar? yap?lan metin kar??la?t?r?ld???nda h?l? y?r?rl?kte olana ?12 Eyl?l Anayasas? 1? diyecek olursak haz?rlanmakta olana da ?12 Eyl?l Anayasas? 2? demekte bir sak?nca yok. ?lki zor yolu ile kabul ettirilmi?ti, ikincisi de benzer bir y?ntem ile yap?lmaktad?r. Her ikisi de otoriter bir bak???n ?zelliklerini ta??maktad?r. ?kincisinin otoriter yan? ise daha a??r basmaktad?r. ??nk?, y?r?tmenin yasama kar??s?nda g??lendirilerek, denetimden ka??n?lmas?; y?r?tmenin monar?ik bir yap?ya b?r?nd?r?lerek g?c?n tek ki?ide toplanmas? ba?ka anlama gelmez. Bu anayasan?n iktidar? art?k ?ok rahat ?zelle?tirme yasalar?, i? kanunlar? ??karabilir ki, sendikalar kanunu ve toplu i? s?zle?mesi, grev ve lokavt kanununun ?yenilenmesi? y?n?ndeki ?al??malar s?rmektedir, kamu personeli yasas?, ki bunun da ?al??malar? s?r?yor, sosyal g?venlik yasas? ??karabilir. Ge?mi?te oldu?u gibi devreye ne Anayasa Mahkemesi ne de Cumhurba?kan? girebilir. Bu durumda ortaya ??kacak olan monar?ik otoriter bir devlet ve onu d?zenleyen bir anayasa olacakt?r. Bunu da siviller yapsa ne olur sivil olmayanlar yapsa ne olur!.. Sonu?ta her iki metin de sermayenin yasas? olacak ve onun istedi?i d?zeni olu?turacakt?r, ku?kusuz emek?ilerin aleyhine.
AKP, 12 Eyl?l Anayasas??n? aynen kabul etmi?tir
12 Eyl?l Anayasas??ndaki ?al??ma ya?am?na y?nelik d?zenlemeler a??k?a sermayeden yana idi ve 12 Eyl?l ?ncesi s?n?f m?cadelesine bir tepkinin ?r?n? idi. AKP anayasas? 12 Eyl?l Anayasas??n?n hem ruhunu, hem felsefesini hem de yaz?m?n? aynen kabul etmi?tir. Bu durum s?n?flar m?cadelesi a??s?ndan AKP?nin nerede durdu?unu bize g?steriyor. AKP?nin sivil anayasas?n?n 12 Eyl?l??n sivil olmayan Anayasas??ndan ?al??ma ya?am? a??s?ndan bir fark?n?n olup olmad???n? kar??la?t?rmal? olarak g?sterip, durumu somut olarak ortaya koymak daha a??klay?c?/ikna edici olacakt?r.
??al??ma hakk? ve ?devi?ni d?zenleyen iki metindeki maddelerde e bak?ld???nda baz? yaz?m farkl?l?klar?n?n d???nda g?ze ?arpan tek de?i?iklik var. AKP metninde de asgari ?cret aleyhte bir d?zenleme olarak kalm??t?r. Zira, bu metinde de asgari ?cret ailenin geliri yerine, ?al??anlar?n geliri olarak ele al?nmakta ve bunu da ?lkenin ekonomik durumuyla ilintilendirmektedir! Hat?rlanaca?? gibi 12 Eyl?l?den beri ?lkenin ekonomik durumu hep fedakarl?k yapmay? gerektirmi?tir! Ancak bu ara asgari ?cretlilerin ?al??t??? b?t?n sekt?rlerin sermayedarlar? zenginliklerine zenginlik katm??, zengin say?s? da katlanarak artm??t?r. AKP metni bu halde, asgari ?cretlileri de?il ilk 100?e, 500?e giren zenginleri korumaktad?r. Elbette bunda bir s?rpriz yoktur, bu yasa onlar?n yasas?d?r. AKP metninde yeni olan tek d?zenleme ?al??ma ya?am?nda kad?n ve erkek aras?ndaki ayr?mc?l?k yap?lamayaca?? y?n?ndeki d?zenlemedir. Ku?kusuz ?? Kanunu?nda yer alm?? olan bu d?zenlemenin anayasada yer bulmas? ?nemlidir. Ancak, i? yasas?nda yer alan d?zenleme bu g?ne kadar uygulamada kar??l???n? bulmam??t?r. Anayasaya konmu? olmas? uygulamada kar??l???n? bulaca?? anlam?na gelmez. Asl?nda metne konmas?n?n bir anlam? da yok, zaten bu durum anayasadan ?st?n oldu?u kabul edilen onaylanm?? uluslararas? s?zle?melerde var.
?Sendika kurma hakk?? ile ilgili d?zenlemelere bak?ld???nda 12 Eyl?l ruhuna ne kadar s?k? sad?k kal?nd??? daha a??k?a g?r?lmektedir. 12 Eyl?l??n k?s?tlamalar? ve yasaklar? s?rd?r?lm??, madde daha k?sa bir ?ekilde d?zenlenmi?tir. Toplu pazarl?k ile ilgili d?zenlemeler de benzer bir ?zellik ta??yor. Sendika hakk?n? d?zenlerken ??al??anlar? diyen her iki metin i? toplu pazarl?k hakk?na gelince hemen bunu daraltarak i??ilere d?n??t?rmekte, kamu emek?ilerine de toplu g?r??meyi reva g?rmektedir. B?ylece kamu emek?ilerinin toplu pazarl?k hakk? ?sivil? anayasa metninde de kendisine yer bulamam??t?r! Sendika hakk?nda oldu?u gibi toplu pazarl?k hakk?nda da 12 Eyl?l Anayasas??n?n k?s?tlama ve yasaklar? benimsenmi?, bir i?yerinde birden fazla toplu i? s?zle?mesi yap?lmas? yasa??n? s?rd?rm??t?r. Ancak, daha vahim olan? AKP?nin sivil anayasas?n?n i??ilerin toplu pazarl?k hakk?na yeni k?s?tlamalar getirmesidir. AKP?nin metnine g?re ?Toplu i? s?zle?mesi ve grev haklar?, mill? g?venli?in, kamu d?zeninin, genel sa?l???n, ba?kalar?n?n hak ve h?rriyetlerinin korunmas? veya su? i?lenmesinin ?nlenmesi ama?lar?yla s?n?rlanabilir.? Anlam?n? emek?iler erteleme ad? alt?nda yasaklanm?? grevlerden bilmektedir. ?Milli g?venlik? ve ?genel sa?l?k? nedeni ile s?n?rlama 2822 say?l? Toplu ?? S?zle?mesi Grev ve Lokavt Kanunu?nda da vard?. AKP Anayasas?, olduk?a mu?lak olan bu terimlerle yetinmemi?, buna yeni mu?lak terimler eklemi?tir: ?kamu d?zeni?, ba?kalar?n?n hak ve h?rriyetlerinin korunmas??, ?su?un ?nlenmesi?!.. ?yle anla??lmaktad?r ki, az say?da sendikal? i??inin k?s?tl? toplu pazarl?k hakk? i?in ba?vurdu?u grev hakk? da ?ok g?r?lmektedir. Ancak, vahim olan? toplu i? s?zle?mesinin de s?n?rlama kapsam?na dahil edilmesi. Sadece grevler de?il, toplu i? s?zle?meleri de ?mill? g?venli?in, kamu d?zeninin, genel sa?l???n, ba?kalar?n?n hak ve h?rriyetlerinin korunmas? veya su? i?lenmesinin ?nlenmesi ama?lar?yla s?n?rlanabilir.?
Siviller daha eyl?list ??kt?
Siviller 12 Eyl?lc?lerden daha eyl?list ??karak, 12 Eyl?l ruhunu ve felsefesini AKP metninde daha ileriye ta??maktad?rlar. Sivil, demokratik bir anayasaya da bu yak???r zaten!
Sosyal g?venlik ile ilgili d?zenlemeler her iki metinde de ayn? ?ze sahiptir, sadece yeniden kaleme al?nm??, k?salt?lm??t?r. Fakat as?l ?nemlisi, devletin g?revleri ?devlere d?n??t?r?lerek bir y?k?ml?l?kten kurtulunmak istenmesidir! Her iki anayasa da devletin, sosyal ve ekonomik alanlardaki g?revlerini/?devlerini mal? kaynaklar?n?n yeterlili?i ile s?n?rlam??t?r. Bunun anlam?, d?n oldu?u gibi yar?n da bu g?revlerin/?devlerin en az d?zeyde, g?stermelik olarak yap?lmaya ?al???lmas?d?r.
Evet, ?sivillerin demokratik? AKP anayasas? emek?iler 12 Eyl?lc?lerden farkl? ?eyler vaat etmedi?i gibi o ?ze ve ruha sad?k kalarak, toplu pazarl?k ve grev k?s?tlamalar?ndaki d?zenlemelerde somutla?t??? gibi, onlar?n a?k?n ?ocuklar? olduklar?n? g?steriyorlar. Otoriter monar?ik bir iktidar iste?i bir anayasa metnine ba?ka nas?l yans?t?labilirdi ki? Tart??maya bir de s?n?f cephesinden bakt???m?zda kar??m?za ??kan manzara-i umumiye b?yledir. Bu durumda i??i s?n?f?na b?y?k tarihsel bir g?rev d??mektedir. Zira, ?al??ma haklar? a??s?ndan AKP metni onaylanm??/imzalanm??/kabul edilmi? uluslararas? s?zle?melere bile uygun olmad??? gibi ele?tirilen yasaklara, s?n?rlamalara yenilerini ekliyor.

---

Mevcut Anayasa ve yeni taslakta sendika kurma hakk?

Yeni taslak:
Madde 47- (1) ?al??anlar ve i?verenler, ?nceden izin almaks?z?n sendikalar ve ?st kurulu?lar kurma, bunlara serbest?e ?ye olma ve ?yelikten ?ekilme haklar?na sahiptir. Ayn? zamanda ve ayn? i? veya hizmet kolunda birden fazla sendikaya ?ye olunamaz.
(2) Sendikalar?n ve ?st kurulu?lar?n?n kurulu?, y?netim ve i?leyi?leri demokratik esaslara ayk?r? olamaz.
(3) Sendika kurma hakk?, mill? g?venlik, kamu d?zeni, ba?kalar?n?n hak ve h?rriyetlerinin korunmas? ile su? i?lenmesinin ?nlenmesi sebepleriyle s?n?rlanabilir.

MADDE 51 ? (De?i?ik: 3.10.2001-4709/20 md.) ?al??anlar ve i?verenler, ?yelerinin ?al??ma ili?kilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geli?tirmek i?in ?nceden izin almaks?z?n sendikalar ve ?st kurulu?lar kurma, bunlara serbest?e ?ye olma ve ?yelikten serbest?e ?ekilme haklar?na sahiptir. Hi? kimse bir sendikaya ?ye olmaya ya da ?yelikten ayr?lmaya zorlanamaz.
Sendika kurma hakk? ancak, mill? g?venlik, kamu d?zeni, su? i?lenmesinin ?nlenmesi, genel sa?l?k ve genel ahl?k ile ba?kalar?n?n hak ve ?zg?rl?klerinin korunmas? sebepleriyle ve kanunla s?n?rlanabilir.
Sendika kurma hakk?n?n kullan?lmas?nda uygulanacak ?ekil, ?art ve usuller kanunda g?sterilir. Ayn? zamanda ve ayn? i?kolunda birden fazla sendikaya ?ye olunamaz.
???i niteli?i ta??mayan kamu g?revlilerinin bu alandaki haklar?n?n kapsam, istisna ve s?n?rlar? g?rd?kleri hizmetin niteli?ine uygun olarak kanunla d?zenlenir.
Sendika ve ?st kurulu?lar?n?n t?z?kleri, y?netim ve i?leyi?leri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslar?na ayk?r? olamaz.

---

Toplu i? s?zle?mesi ve grev haklar?

Yeni taslak
Madde 48- (1) ???iler, i?verenlerle olan ili?kilerinde, ekonomik ve sosyal durumlar?n? d?zeltmek amac?yla toplu i? s?zle?mesi ve grev haklar?na sahiptir. Ayn? i?yerinde ayn? d?nem i?in birden fazla toplu i? s?zle?mesi yap?lamaz. ???i niteli?i ta??mayan kamu hizmeti g?revlilerinin toplu g?r??me haklar? kanunla d?zenlenir.
(2) Grev hakk?n?n kullan?lmas? ve istisnalar? ile i?verenlerin haklar? ve lokavt kanunla d?zenlenir.
(3) Toplu i? s?zle?mesi ve grev haklar?, mill? g?venli?in, kamu d?zeninin, genel sa?l???n, ba?kalar?n?n hak ve h?rriyetlerinin korunmas? veya su? i?lenmesinin ?nlenmesi ama?lar?yla s?n?rlanabilir.
Mevcut Anayasa
MADDE 53 ? ???iler ve i?verenler, kar??l?kl? olarak ekonomik ve sosyal durumlar?n? ve ?al??ma ?artlar?n? d?zenlemek amac?yla toplu i? s?zle?mesi yapma hakk?na sahiptirler.
Toplu i? s?zle?mesinin nas?l yap?laca?? kanunla d?zenlenir.
(Ek: 23.7.1995-4121/4 md.) 128?inci maddenin ilk f?kras? kapsam?na giren kamu g?revlilerinin kanunla kendi aralar?nda kurmalar?na cevaz verilecek olan ve bu maddenin birinci ve ikinci f?kralar? ile 54??nc? madde h?k?mlerine tabi olmayan sendikalar ve ?st kurulu?lar?, ?yeleri ad?na yarg? mercilerine ba?vurabilir ve idareyle ama?lar? do?rultusunda toplu g?r??me yapabilirler. Toplu g?r??me sonunda anla?maya var?l?rsa d?zenlenecek mutabakat metni taraflarca imzalan?r. Bu mutabakat metni, uygun idar? veya kanun? d?zenlemenin yap?labilmesi i?in Bakanlar Kurulu?nun takdirine sunulur. Toplu g?r??me sonunda mutabakat metni imzalanmam??sa anla?ma ve anla?mazl?k noktalar? da taraflarca imzalanacak bir tutanakla Bakanlar Kurulu?nun takdirine sunulur. Bu f?kran?n uygulanmas?na ili?kin usuller kanunla d?zenlenir.
Ayn? i?yerinde, ayn? d?nem i?in, birden fazla toplu i? s?zle?mesi yap?lamaz ve uygulanamaz.
MADDE 54 ? Toplu i? s?zle?mesinin yap?lmas? s?ras?nda, uyu?mazl?k ??kmas? halinde i??iler grev hakk?na sahiptirler. Bu hakk?n kullan?lmas?n?n ve i?verenin lokavta ba?vurmas?n?n usul ve ?artlar? ile kapsam ve istisnalar? kanunla d?zenlenir.
Grev hakk? ve lokavt iyi niyet kurallar?na ayk?r? tarzda, toplum zarar?na ve mill? serveti tahrip edecek ?ekilde kullan?lamaz.
Grev esnas?nda greve kat?lan i??ilerin ve sendikan?n kas?tl? veya kusurlu hareketleri sonucu, grev uygulanan i?yerinde sebep olduklar? madd? zarardan sendika sorumludur.
Grev ve lokavt?n yasaklanabilece?i veya ertelenebilece?i haller ve i?yerleri kanunla d?zenlenir.
Grev ve lokavt?n yasakland??? hallerde veya ertelendi?i durumlarda ertelemenin sonunda, uyu?mazl?k Y?ksek Hakem Kurulu?nca ??z?l?r. Uyu?mazl???n her safhas?nda taraflar da anla?arak Y?ksek Hakem Kurulu?na ba?vurabilir. Y?ksek Hakem Kurulu?nun kararlar? kesindir ve toplu i? s?zle?mesi h?km?ndedir.
Y?ksek Hakem Kurulu?nun kurulu? ve g?revleri kanunla d?zenlenir.
Siyas? ama?l? grev ve lokavt, dayan??ma grev ve lokavt?, genel grev ve lokavt, i?yeri i?gali, i?i yava?latma, verim d???rme ve di?er direni?ler yap?lamaz.
Greve kat?lmayanlar?n i?yerinde ?al??malar?, greve kat?lanlar taraf?ndan hi?bir ?ekilde engellenemez.
YARIN: Tasla?? haz?rlayan Bilim Kurulu ?yelerinden Do?. Dr. Serap Yaz?c? ile r?portaj
Prof. Dr. Y?ksel Akkaya