30 Eylül 2007 00:00

??n?m ay?p dedi?in ?eydendir benim?

D?nyada ne ?ok insan vard?r ki, ya??yorlardiye biliriz, ama ?l?d?rler; ve ne ?ok insanvard?r ki, ?l?d?rler diye biliriz, ama ya??yorlard?r.Ebu Hasan El Harakami

Paylaş

D?nyada ne ?ok insan vard?r ki, ya??yorlar
diye biliriz, ama ?l?d?rler; ve ne ?ok insan
vard?r ki, ?l?d?rler diye biliriz, ama ya??yorlard?r.
Ebu Hasan El Harakami

2007'nin UNESCO taraf?ndan Mevl?na y?l? olarak se?ilmesi, 800 y?l ?nce do?mu? Anadolulu ozan ve filozofu yeniden hat?rlamaya vesile oldu. ?o?unlukla, Do?u mistisizminin bir temsilcisi olarak g?r?len Mevl?na, ba?kaca y?nleriyle de anla??lmad?k?a, onun ?iirlerinde hayat bulan felsefesinin insani ve d?nyevi yan? g?r?lmedik?e ger?ekten hat?rlanm?? olmayacak. Bug?n Mevl?na insanlar? dine ?a??rman?n ve modern insan?n a?mazlar?na ila? niyetine parlat?lan mistisizmin bir arac?na d?n??t?r?lmeye ?al???lsa da, onun d???ncesinin ?l?ms?zl???n?n temelinde, d?nyay? ve insan? anlamak ?abas?n?n oldu?unu s?ylemek yanl?? olmaz. ??nk? o, sadece bir din adam? ya da bug?nk? kavran???yla "Ferrari'sini satan bilge" olsayd?, 800 y?ld?r ?iirleri, s?zleri, kitaplar? dilden dile, elden ele dola?mazd? herhalde.
Orta?a? karanl???na ra?men
1200'l? y?llarda Afganistan'?n Belh ?ehrinde, din bilgini bir baban?n o?lu olarak d?nyaya gelir Mevl?na. Babas? Bahaeddin Veled, halk?n ?ok b?y?k bir sayg? duydu?u bir din bilgini de?ildir sadece, iktidar?n da, etkisinden korktu?u bir kanaat ?nderidir adeta. Her ne kadar edebiyata, ?iire merakl? da olsa din konusunda sofudur Bahaeddin Veled. Hatta g?n?n birinde r?yas?nda Hz. Muhammed'in kendisine art?k Ulemalar Sultan? demesini istedi?ini anlat?r ve o g?nden sonra fetvalar?n? bu isimle m?h?rler. Ba?kaca din bilginlerinin o s?ralar biraz da olsa ilgi duydu?u "felsefe denen yeni icat"a kar?? ??kar, ona g?re Kur'an-? Kerim insan?n ne ararsa bulaca?? yerdir, ge?mi?i de gelece?i de anlamaya yeter. Bahaeddin Veled o?ullar?n? da kendi bildi?i yoldan gelsinler diye yeti?tirir, Mevl?na Celaleddin de e?itimine b?yle ba?lar. Orta?a?'?n o karanl?k y?llar?, bilimin ve d???ncenin geli?imini engeller ve d?nemin 'bilim' alanlar?nda da teolojiyle ili?kili olmayan hi?bir d???nce ya?ayamaz. ?stelik din, egemenlerin elinde ?oktan bir iktidar arac?na d?n??m??t?r; sava?lar, fetihler, s?m?rgeler, a??r vergiler ve cezalar hep Allah'?n ad?yla ba?layan fetvalarla yay?l?r. Bu fetvalar?n alt?nda imzas? bulunan kad?lar ceplerini doldurduk?a halk Harzem?ah'?n a??r bask?s?, fetih d??k?nl??? ve Mo?ol istilas?n?n korkusuyla ya?amak zorundad?r. Halk i?in din, Allah'a inanma bi?iminin d???nda, hayatta do?ru yolu bulmay? sa?layacak bilginin kayna??d?r. Belh'i Mo?ollar?n al?p almayaca??n?, alacaklarsa ne t?rl? i?kenceler edeceklerini, ka?man?n m? yoksa kalman?n m? iyi olaca??n? ??renmek isterler din ulular?ndan. Belh kenti, ?in'den Hindistan'a, Rus ?lkesinden ?ran'a uzanan ?pek Yolu'nun ?nemli kav?aklar?ndan biri oldu?undan egemenlik sava?lar? bir t?rl? bitmez. Kendini d?nya padi?ah? sanan Harzem?ah, k?stahl???yla da Mo?ol istilas?n? ad?m ad?m h?zland?rmaktad?r, Cengizhan'?n ordular? bir s?re sonra Belh topraklar?n? kana bo?acakt?r.
Mo?ol istilas?na kar?? Harzem?ah'? uyaran Bahaeddin Veled, art?k o ?ehirde kalamayaca??n? anlad??? vakit, ailesini ve m?ridlerini al?p uzun bir yolculu?a ??kar. ??te Mevl?na'y? Anadolu'ya kadar getirecek olan ve onun d???ncesinin bi?imlenmesinde etkileri olan yolculuk b?yle ba?lar.
'Ey Tanr?'y? arayan, arad???n sensin!'
Mevl?na, babas?n?n verdi?i do?rultuda din e?itimine devam ediyorsa da, y?llar sonra ona ve onun d???ncesine ba?kald?r?p, insan? Tanr?'da de?il Tanr?'y? insanda bulma fikrine do?ru ilerleyecektir:
"Ey Hacca gidenler, nereye b?yle, nereye?
Tez gelin, ??llerde d?ne d?ne
Arad???n?z sevgili burada,
Duvar biti?ik kom?unuz... Durun!
G?rd?n?zse suretsiz suretini onun,
Hac? da sizsiniz, K?be ve evsahibi de"

Din sofular?n?n ?slam'? egemenlerin iktidarlar?n? s?rd?rme arac? olarak g?rmeleri, Mevl?na'n?n ilahiyattan kopu?una ve giderek d?nyay? insanda, insan?n i?inde aramaya ba?lamas?na neden olur. Her ne kadar art?k din bilginleri ya da kad?lar gibi d???nmese de d?nyaya dair bildiklerini ve d???nd?klerini ?slam kavramlar?yla anlat?r, ki bu durum, onun yaln?zca ?slam'la me?gul olmu? bir din adam? olarak g?r?lmesinin temel sebeplerindendir. Oysa Mevl?na'n?n s?zlerinin ?z?nde, o g?n?n karanl???na kar?? ??kan ayd?nl?k ve insandan yana bir fikir vard?r. Halk?n dinden ba?ka bir bilgi ya da 'ilim' bilmeyi?i, ?stelik de Orta?a?'?n ko?ullar? Mevl?na'ya bildiklerini ve d???nd?klerini nas?l anlatmas? gerekti?ini g?stermi? olmal?. Yine de ?a??na g?re bir hayli farkl? olan g?r??lerini ?iirlerinde dile getirme cesareti g?stermi?, bu y?zden de iktidardakileri kar??s?na alm??, kimi zamansa ibadetten ve ?ile ?ekmekten delirmi? bir meczup gibi g?sterilmeye ?al???lm??, buna ra?men halka d???ncesini anlatmaktan vazge?memi?tir:
"Bana ay?ptan s?z etmen bo?una
?n?m ay?p dedi?in ?eydendir benim

?n?n? korumal?s?n diyorsun bana
Ay?b?m?n kayna?? ?n?md?r benim?"
Tebrizli g?ne?
Mevl?na'n?n d???nce ?izgisinde ?nce kendini araman?n karma?as?, sonra insanc?lla?ma ve duygusal co?kunluk ve nihayet de d?nyay? ve insan? anlamak yolunda olgunla?ma gelir. ?nsan? arayan Mevl?na, Tebrizli gezgin ?ems'le tan??t?ktan sonra d???ncesi daha da d?nyevile?ir. Onu, fikrini ve ruhunu ayd?nlatan bir g?ne? olarak g?r?r. ?ems'in, "D?nyada her ?ey insan i?indir, insana adanm??t?r; bir tek insan yine insana adanm??t?r" s?z? Mevl?na ve ?ems'in ortakla?an d???ncelerinin bir yans?mas?d?r. Mevl?na'n?n d???ncesinin materyalist ?z? ?ems'le birlikte daha ?ok ?n plana ??kar. Hen?z Avrupa karanl?k ?a?dan ??kamam??ken, d?nyan?n do?usunda, felsefe, dinin kabu?unu yava? yava? k?rarak ger?ek ?z?ne kavu?maktad?r. Mevl?na'n?n her s?z?nde d?nyaya dair yeni bir bilgi, insana ve d?nyaya dair yeni bir aray?? v?cut bulmaktad?r. Mevl?na, ba?kalar?n?n kendisinden y?zy?llar sonra bulacaklar? ger?ekleri, insana ve do?aya bakarak bulmu? olmal? ki, hayat?n diyalektik ?z?n? ve d?nya d?ng?s?n? b?ylesine yal?n anlatabilsin:
"Her g?n bir yerden g??mek ne iyi
Her g?n bir yere konmak ne g?zel
Bulanmadan, donmadan akmak ne ho?
D?nle beraber gitti canca??z?m,
Ne kadar s?z varsa d?ne ait
?imdi yeni ?eyler s?ylemek laz?m"

"Kimse a?lay?p s?zlamas?n ?ld???m g?n
Hele ayr?l?ktan hi? s?z edilmesin
Bulu?ma g?n?d?r ?l?m, ayr?l?k de?il
G?ne?le aya batmaktan ne ziyan gelir?
Yere hangi tohum ekildi de bitmedi?
?nsan tohumuna gelince ba?ka olacak de?il ki!"

Mevl?na, ?iirleriyle, yaz?lar? ve s?yledikleriyle hem ?a??n?n en ilerici d???n?rlerinden biri olmu? hem de Anadolu topraklar?nda felsefenin yar?m kalan y?r?y???n? s?rd?rm??t?r. Felsefesini Hegel gibi soyut kategorilerle dile getirmemi? ve d???ncesini ?iir formunda anlatm?? olsa da diyalekti?in ve materyalizmin ana kavramlar?n? Mevl?na'da bulmak m?mk?nd?r. Varl?k-yokluk, zihin-beden, soyut-somut gibi kar??t-birlikler Mevl?na'n?n d???ncesinin temelinde her daim yer alm??lard?r. O, ya?am? boyunca dinsel dogmalara kar??, insan?n ?zg?rl???n? savunmu?, halk?n dinsel dogmalarla k?lele?tirilmesine kar?? m?cadele etmi?tir. Ha?l? Seferleri ile birlikte fanatizmin de ?ahland??? bu d?nemde Mevl?na, dil, din ve ?rk ayr?m? olmaks?z?n insanlar?n e?it oldu?unu a??k?a ifade etmi?,
"Gel, ne olursan ol, gel!
?ster tanr?tan?maz ol, ister ate?etapar!
?ster bin kez t?vbeni bozmu? ol!
Bizim derg?h?m?z umutsuzluk derg?h? de?ildir.
Gel, ne olursan ol, gel!"
demi?, insan?n bir g?n evreni bile dize getirebilecek denli g??l? oldu?unu bilerek insana olan inanc?n? hi? yitirmemi?tir.
Bug?n Mevl?na'y? ?l?ml? ?slam projelerinde ara? niyetine kullananlar da, Orta?a?'?n ruhlar?n? geri ?a??r?p kanl? sava? meydanlar?n? yeniden kuranlar da, ba? ?rt?s?n?n arkas?na gizlenip halk? s?m?renler ve ?st?ne ?stl?k bir de '?ze d?nme' ?a?r?s?yla fikri gericili?i yayanlar da bilirler, bir g?n gelecek ki akl? ve ruhuyla hareket edebilen insanlar evreni de de?i?tirecekler. Kendi ?a??nda bile y?zy?llar ?ncesini ayd?nlatabilen ve bu yolda ?l?ms?zle?enlerse, i?te o g?n ger?ek vuslata eri?ecek.
Eylem Y?ld?zer
ÖNCEKİ HABER

cehennemde inad?na ya?amak

SONRAKİ HABER

Evka-2 halk? baz istasyonuna kar?? platform kurdu

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...