medyada emek sayfalar?n?n ser?veni

Bab?ali?de bir zamanlar sendika vard?. Gazeteciler, bir gazetede ?al??acaklar? zaman ?nce personel m?d?rl???ne daha sonra da sendikaya gidip ?ye giri? formunu doldururlard?. Birka? gazete d???nda Bab?ali?nin t?m? sendikal?yd?. Sendikal? ya da sendikas?z i?yerlerindeki ?cret d?zeyi de birbirine yak?nd?. Sekt?rde sendikan?n varl???, ?cret d?zeyi a??s?ndan sendikas?z i?yerlerini de etkiliyordu.
?te yandan ?zellikle 1980 ?ncesi T?rkiye?deki toplumsal muhalefetin etkinli?i, i??i s?n?f? ve sol hareketlerin aktif konumu ve ayr?ca bas?nda oligopol, tekelci bir yap?n?n bulunmay???, ?ok sesli bir ortam?n olu?mas?na yol a??yordu.
Hemen hemen her gazete, i??i olaylar?na kendi ideolojik penceresinden de olsa geni? yer veriyordu. Grev, toplus?zle?me gibi olaylar ?ok k???k i?yerlerini kapsasa bile mutlaka gazetelerde haber olurdu. Bas?n organlar?, i??i haberlerine ?zel olarak bakan muhabirleri istihdam ederdi.
Kitle haberi
12 Eyl?l sonras? 1984?ten itibaren toplus?zle?me d?nemine ge?ildi?i s?re?te de, gazetelerin i??i muhabirleri vard?. Bab?ali?nin etkili gazetelerinden H?rriyet?te (Atilla ?zsever), Milliyet?te (?zer Oral), Cumhuriyet?te (??kran Soner), hatta sa? e?ilimli Terc?man?da bile (Refik S?nmezsoy) i??i sorunlar?na bakan gazeteciler g?rev yapard?.
O d?nemde t?m gazetelerde bir ?kitle habercili?i? anlay??? vard?. ??nk? gazeteler, okurlar?n?n sorunlar?yla ilgili haberlere a??rl?k verme ilkesini benimsemi?lerdi. Ayr?ca gazeteleri, i??i, memur, emekli, ev kad?n?, k???k esnaf gibi geni? kitleler sat?n al?yordu. Ticari anlamda, gazetenin sat?lmas? amac?yla da geni? kitlelerin sorunlar?na yer vermek ?nem ta??yordu.
1990?l? y?llar?n ba?lar?na kadar ?kitle habercili?i? anlay??? ?er?evesinde hemen hemen her gazetenin ilk sayfas?nda yer alan 14 haberden 3-4 tanesi i??i, memur, emekli kesimiyle ilgiliydi. Yaz? i?leri m?d?rleri, ?zellikle bu ilkeye dikkat ediyorlard?. O g?n, g?ncel anlamda hi? haber olmasa bile mutlaka iki, ?? kitle haberi yapt?r?l?p birinci sayfadan g?sterilirdi.
Gazeteciler de sendikal? olduklar? i?in i??i haberlerine ?nem verirler, di?er sendikalar?n toplus?zle?meyle sa?lad?klar? yakacak paras?, giyim yard?m? gibi sosyal haklara ili?kin haberlerin kendi gazetelerinde de yer almas?na ?aba harcarlard?. Ba?ka i?kollar?ndaki sosyal yard?m ve ?cret zamm? gibi konular?n gazetecilik i?koluna da yans?yaca??n? d???n?rlerdi.
Geni? yer bulabiliyordu
Yine bu d?nemde H?rriyet gibi ?pop?ler, bulvar tipi? bir gazetede bile demiryolcular?n ?al??ma ko?ullar?n? anlatan ??a?da? k?le? haberi birinci sayfada man?et olabiliyordu. H?rriyet, 1989?daki i??i eylemlerini birinci sayfadan tam sayfa olarak foto?raflar?yla i?liyordu. Di?er gazetelerde de olaylar?n boyutuna g?re i??i haberleri ilk sayfalarda geni? bir bi?imde yer alabiliyordu.
1990?l? y?llardan itibaren medyan?n m?lkiyet yap?s?nda bir de?i?im ba?lad?. O d?neme kadar sadece gazete sahibi olan ki?iler, bu kez ?ok say?da gazete ve derginin yan? s?ra televizyon ve banka gibi finans kurulu?lar?n? da b?nyelerine katmaya y?neldiler. Medyaya sekt?r d???ndan sermaye sahipleri de girdi. Gazete-Televizyon-Banka (di?er s?nai-ticari kurulu?lar) ?eklinde ?zetledi?imiz ?apraz medya m?lkiyeti olgusu geli?meye ba?lad?.
Sendika tasviye edildi
Ba?ta Do?an Grubu olmak ?zere Bilgin Grubu, Uzan Grubu, ?ukurova Grubu gibi b?y?k medya kurulu?lar? ortaya ??kt?. Medya sekt?r?nde birka? b?y?k firman?n piyasaya egemen oldu?u oligopol bir yap? meydana geldi.
Medyan?n kendisi do?rudan bir ekonomik g?? olunca patronaj ??karlar?yla birlikte hareket etme zorunda kald?. Medya patronlar?, bas?n d???ndaki finansal, s?nai ve ticari kurulu?lar?n?n ??karlar?n? g?zeten bir anlay???n yay?n politikalar?na da yans?mas?n? istediler. Editoryal kadrolar da, bu anlay??a uygun olu?tu, b?y?k gazetelerin genel yay?n y?netmenleri ayn? zamanda T?S?AD ?yesi oldular.
1991 y?l?nda ilk kez Milliyet Gazetesi?nden sendika d??land?. T?rkiye Gazeteciler Sendikas? (TGS), 1994?te de H?rriyet Gazetesi?nden tasfiye oldu. TGS, 1979-1994 y?llar? aras?nda 18 i?yerinde yetkili sendika iken 1994?ten sonra bu say? 4?e d??t?. G?n?m?zde ise sadece Anadolu Ajans??nda toplu i? s?zle?mesi yapabiliyor.
Borsa sayfas?
M?lkiyet yap?s?ndaki de?i?im, bas?n sekt?r?nden sendikan?n tasfiyesi, neoliberal anlay???n topluma egemen olmas?, ?kitle gazetecili?i? anlay???n? da de?i?tirdi. ???i haberlerine, emek kesiminin sorunlar?na daha az yer vermeye ba?land?. Gazetelerde yeni e?ilime uygun olarak borsa-finans sayfalar?na yer a??ld?.
Bu arada 1993?te Milliyet?te taraf?m?zdan haftada bir yay?nlanmaya ba?layan ?Emek ve ?nsan? sayfas?, b?y?k bas?nda tek ba??na kalan bir sayfa ?zelli?i kazand?. Milliyet?in gelene?inde olan ?kitle gazetecili?i? anlay???, her ?eye ra?men bu sayfan?n ?zelinde bir s?re daha devam etti. Kitle haberleri art?k birinci sayfadan verilmiyordu. Sadece, fazla say?da sendikac?n?n ILO (Uluslararas? ?al??ma ?rg?t?) toplant?s?na gitmesini konu olan ?ILO turizmi? ya da ?sendikac?ya ball? maa?? gibi sendikac?l?k aleyhine olabilecek haberler birinci sayfadan g?sterildi.
1999?da Ecevit H?k?meti d?neminde ilk ??kan sosyal g?venlik reformu yasas? s?recinde, Milliyet?in genel e?ilimi yasan?n lehindeydi. Emek ve ?nsan sayfas?nda, yasan?n ?al??anlar y?n?nden getirece?i olumsuzluklar ve hak kay?plar? yer almaya ba?lay?nca, yaz? i?lerinden iyiniyetli olarak ?fazla sert muhalefet yap?lmamas?? y?n?nde uyar?lar geldi. Aksi halde sayfan?n kald?r?labilece?i ?imas?? yap?ld?.
POA???n sat???
Mart 2000?de POA? olay? meydana geldi. Milliyet?in sahibi Ayd?n Do?an, ?? Bankas? ortakl??? ile birlikte Petrol Ofisi A??yi sat?n almak i?in harekete ge?ti. ?zelle?tirme yoluyla yap?lan ihale, 4 Mart 2000 tarihli Milliyet?in birinci sayfas?nda ?Dev ihale, Do?an-?? Grubunun? ba?l??? ile yer ald?. Habere, ekonomi sayfas?nda da ?Tarihi ?zelle?tirme? ba?l??? alt?nda tam sayfa ayr?ld?.
?zelle?tirmenin oldu?u g?n, T?rk-?? Genel Ba?kan? Bayram Meral ile Petrol-?? Sendikas? y?neticileri ihalenin yap?laca?? Hazine M?ste?arl????na gitmek istediler. Polis engel oldu, sendikac?larla polis aras?nda k?sa s?reli bir ?at??ma ??kt?, Meral?in parma?? incindi. Anadolu Ajans?, Meral?in parma??n?n yaralanmas?n? resimli haber olarak ge?ti. Bu haberi, ekonomi sayfas?nda kullanmak istedik, ancak zaman?n ?st d?zey gazete y?neticileri haberin kullan?lmas?na izin vermedi.
Oysa haber, ertesi g?n di?er gazetelerde resimli olarak ??kt?. Bu olaydan iki g?n sonra 6 Mart 2000?de Emek ve ?nsan sayfas? yay?nlanacakt?. ?hale olay?nda b?yle bir ?sans?r? olunca emek sayfas?nda POA? olay? nas?l verilecekti? O s?rada SEKA?n?n ?zelle?tirilmesi de g?ndemdeydi. SEKA Ka??t Fabrikas? i??ileri, ?zmit?ten Ankara?ya y?r?y??e ge?eceklerdi. SEKA olay?, Emek ve ?nsan sayfas?nda resimli bir ?ekilde kullan?l?p Petrol-?? Sendikas??n?n POA???n ?zelle?tirilmesine kar?? yapaca?? eylem de, bu haberinin sonuna yerle?tirildi. Bir anlamda ?sans?r?den korunmu? olundu.
Savunma!
O d?nemde de Milliyet?in ?Okur Temsilcisi? ad? alt?nda bir sayfas? vard?. ?zellikle Petrol-?? ?yeleri, gazeteye telefon ve faks yoluyla ula??p POA? ihalesinde sendikan?n tavr? ile T?rk-?? eyleminin ni?in yer almad???n? sordular. Okur Temsilcisi Yavuz Baydar, habere ekonomik ?er?evede neden geni? yer verildi?ini detayl? olarak aktard?ktan sonra T?rk-?? eyleminin verilmemesini bir eksiklik olarak kabul etti.
Yavuz Baydar, i??i okurlar?n g?r??lerine ve Ayd?n Do?an??n konuya ili?kin bir konu?mas?na da de?indi. Do?an??n ?Haber nereden gelirse gelsin, kimi rahats?z edece?ini hi? d???nmeden yazmal?s?n?z. Tek d???nceniz haberin do?rulu?u ve tarafs?zl??? olmal?d?r? ifadesine yer verdi.
Baydar ayr?ca, 6 Mart 2000 tarihli Emek ve ?nsan sayfas?nda Petrol-???in eylem kararlar?na ili?kin baz? k???k ayr?nt?lar?n da yer ald???n? bildirdi. Yani, ?sans?r? edilme riskine kar?? emek sayfas?nda k???k olarak kullan?lan bir haber, okur tepkisi kar??s?nda bu kez bir ?savunma? arac? oldu.
Emek ve ?nsan sayfas?n?n maceras?, Kas?m 2000?de son buldu. Yeni y?netim, ?haber ve yorumun kar??t???? gerek?esiyle sayfay? yay?ndan kald?rd?. Oysa ayn? g?nlerde (13 Kas?m 2000?de) Osman Ulagay??n ?Soru Yorum? sayfas?nda ?haber ve yorum? i? i?eydi.
Sermaye istemiyor
Asl?nda sermaye kesimi art?k b?yle bir sayfan?n gazetede yer almas?n? istemiyordu. Sermaye ?rg?tleri temsilcilerinin patronaj ve gazete ?st y?netimi nezdinde ?e?itli d?nemlerde rahats?zl?klar?n? dile getirmeleri, az ?ok bilinen bir konuydu. B?ylece b?y?k bas?ndaki son i??i sayfas? da tarihe kar??m?? oldu?
Gazete man?etlerinin patronlar?n ??karlar? do?rultusunda olu?tu?u, ?do?ruyu s?yleme? mesle?i olan gazetecili?in ikinci planda kald???, bas?n?n magazinle?ti?i, sendikan?n tasfiye edildi?i, i?sizlik kayg?s?n?n a??r bast??? bir s?re? ya?an?yordu.
Son olarak Haziran 2007?de Radikal Gazetesi?nde 41 ki?inin i?ten ??kar?lmas? ve emek kesiminin sorunlar?na haftada bir de?inen ?Sosyal Forum? k??esinin yedi ay gibi k?sa bir s?re yay?nlan?p kald?r?lmas?, bu s?recin son halkas?n? olu?turuyordu.
Her ?eye ra?men Tasarruf Mevduat? Sigorta Fonu (TMSF) denetimindeki ATV ve Sabah Gazetesi?nde TGS?nin yetkili sendika olma y?n?ndeki giri?imi, Hava-?? Sendikas??n?n THY uyu?mazl???yla ilgili haberlerinin olumlu ya da olumsuz bas?na yeniden yans?mas?, ?zerinde d???n?lmeye de?er konulard?r. Bu a?amada i??i konfederasyonlar?n?n gazetecilerin ?rg?tlenmesi ve emek kesimiyle ilgili haberleri yapan muhabirleri bilgilendirmesi y?n?nden daha aktif davranmas?, ?nem kazanmaktad?r?
Atilla ?zsever