'yeni anayasa' ve nas?l bir anayasa ? 13

Prof. Dr. ?brahim Kabo?lu, kapal? kap?lar ard?nda yap?lan anayasa de?i?ikli?inin yenilenmeyi bile k?rabilece?ini belirtiyor. Tasla??n hak ve ?zg?rl?kler konusunda geri ad?mlar? bulundu?unu dile getiren Kabo?lu, k?lt?rel kimlik ve ?e?itlilik hakk?n?n ?rkeklikle metne koyulmad???n? ifade etti. Marmara ?niversitesi Hukuk Fak?ltesi ??retim ?yesi Prof. Dr. ?brahim Kabo?lu sorular?m?z? yan?tlad?.

AKP?nin haz?rlatt??? anayasa tasla?? ?sivil? olarak nitelendirildi. Kamuoyunda sivil olup olmad??? tart???ld?, siz nas?l de?erlendiriyorsunuz?
Anayasay? sivil s?fat?yla niteledi?imiz zaman, sivili ?niforma giyen ki?iler de?il de ?niforma giymeyen ki?iler olarak alg?l?yorsak, o zaman sivil bir taslakt?r bi?im olarak. 12 Eyl?l Anayasas??n?n t?m?yle ?niformal?lar taraf?ndan haz?rlanmad??? da bir ger?ek. Ama haz?rlanan metnin okunu?u bize ne g?steriyor? T?rkiye?de s?r?klendi?imiz tart??malar, anayasa nas?l yap?l?r konusu oldu. Anayasada neler yer almal?d?r sorusundan ?nce, sivil mi de?il mi sorusu tart???ld?. Sivil mi de?il mi sorusunu, anayasa nas?l yap?l?r ve i?inde neler yer al?r sorusuyla birlikte ele almak gerekir. Anayasay? sivil bir ki?i yapar ama yakla??m? otoriterdir, hak ve ?zg?rl?klere a??k de?ildir, devlet otoritesine a??rl?k veriyordur, o zaman anayasan?n sivilli?inden fazla bir ?ey anlamay?z. Anayasan?n yap?l?? tarz?n? bile, anayasa ad? verilen belgeden beklenen ilkelerin ne derece yer al?p almad???yla birlikte d???nmek gerekir. ?ok iyi bir belge haz?rlars?n?z, fakat ba?kalar?n?n benimsemesi gerekiyor. ?ok geni? bir kat?l?mla haz?rlayabilirsiniz, i?eri?ine bakt???n?z zaman bu belge, ?a?da? bir anayasada yer almas? gereken plan ve denge mekanizmalar?n?, ki?i ?zg?rl?kleri ilkelerini yeterince alm?yorsa, anayasan?n sivil ya da ?niformal? insanlar taraf?ndan haz?rlanmas?n?n fazla bir ?nemi olmaz.

AKP?nin g?revlendirdi?i Bilim Kurulu taraf?ndan anayasa tasla??n?n haz?rlan?? bi?imini nas?l de?erlendiriyorsunuz?
Tarz olarak bakt???m?z zaman, 1987?den beri 1982 Anayasas??nda ?e?itli de?i?iklikler yap?ld? ama her seferinde uzla?ma arand?. Bir uzla?man?n aranmad??? son de?i?iklik var; 21 Ekim?de referandum yap?lacak olan, o da ?ok b?y?k s?k?nt?lara yol a?t?. Anayasa de?i?ikli?i bir madde de olsa, toplumu ve ?lkenin gelece?ini ilgilendirdi?i i?in genellikle parlamentoda uzla?ma zemini olu?turulmaya ?al???l?r. Burada anayasa de?i?ikli?i aranmas?na ra?men b?yle bir uzla?ma zeminine gidilmiyor olmas? ve adeta bir parti taraf?ndan sipari? edilen bir metin olarak g?ndeme gelmesi, daha ba?tan y?ntem konusunda ciddi bir soru i?areti yaratt?, itiraz? beraberinde getirdi. B?yle bir y?nteme ba?vurulmas? yetmiyormu? gibi, metin AKP?ye sunulmu? olarak kamuoyuna duyuruldu a?ustos ba??nda; teker teker maddeler s?zd?r?ld?, tart???ld?, kavga ??kar?ld?, sonra da metnin kamuoyuna a??klanmas? 12 Eyl?l gecesi oldu. Fakat metin AKP?ye 30 A?ustos?ta sunulmu?. Demek ki a?ustos boyunca ?e?itli maddeler daha yaz?m a?amas?ndayken kamuoyuna s?zd?r?l?yor, kamuoyundan al?nan tepkiye g?re ?l??l?yor ve ona g?re se?enek 1, se?enek 2 diye yaz?l?yor. Bu y?ntem tabii ki etik a??dan hi? do?ru bir tarz de?il. Sivil olan ?ey bir kere saydam olmal?. Sivil ad? alt?nda haz?rlanan metni s?zd?rma suretiyle kamuoyunda dalgalanma yarat?lmas?, anayasa haz?rlama tarz? bak?m?ndan g?r?len bir ?ey de?il. AKP kurmaylar? da tart??malara tepki g?stermi?ler ve ortada tart???lacak bir ?eyin olmad???n?, hen?z metnin haz?r olmad???n? s?ylemi?lerdir. E?er AKP, Ergun ?zbudun?u g?revlendirdiyse, bundan sonra izlenen y?ntemin savunulacak bir yan? yoktur. Bu yakla??m, beklenen; herkesi kucaklayan, ?zlenen bir anayasa tasla?? olup olmad??? konusunda herkeste ciddi bir ku?ku yaratm??t?r. Ba?bakan, ??niversiteler kendi i?lerine baks?nlar? dedi. Topluma hem bilgi aktarmak, hem de toplum konu?maya ba?lad???nda a?z?n? kapatmaya ?al??mak, ger?ekten 12 Eyl?l d?nemini ?a?r??t?ran, ?niformas?z sivillerin beyanlar? gibi oldu. Kenan Evren de 1982?de anayasay? haz?rlarken, ?Onlar i?lerine baks?n? demi?ti. Bu konu?ma b?yle bir ?a?r???m yapt?. Ba?bakan Yard?mc?s? ?i?ek, ?Anayasac?lar liberal ve devlet?i olarak ikiye ayr?l?yor? dedi. Bana fi?leme d?nemini hat?rlatt?. Bu iki a??klama da sivil anayasa i?in yola ??kan y?neticilerin sivillikle ba?da?mayan zihniyetlerini ?ok a??k bi?imde ortaya koymaktad?r.

Yeni bir anayasan?n Meclis taraf?ndan de?il de Kurucular Meclisi taraf?ndan yap?labilece?i tart???ld?. Sizin g?r???n?z nas?l?
?svi?re?de, 1848?den bu yana Federal Anayasa iki kez t?mden de?i?ti, 29 May?s 1874?te ve 18 Nisan 1999?da. Buna kar??l?k, yine b?t?n?yle de?i?ikli?i hedefleyen iki giri?im reddedildi. 1874 Anayasas?, 147 k?smi de?i?ikli?e u?rad?. 1999 Anayasas? 9 kez de?i?tirildi. 1848?den bu yana toplam 359 anayasa de?i?tirme tasar?s?, halk?n ve kantonlar?n onay?na sunuldu. 1919 Anayasas? ile y?netilen Finlandiya ise 1990?da anayasa de?i?ikli?i ?al??malar?na ba?lad?. Tart??malar ve uzman gruplar taraf?ndan yap?lan ?al??malar ise 30 y?ld?r s?r?yordu. Parlamenterlerden olu?an komitenin 18 ayda haz?rlad??? proje, h?k?metin parlamentoya 1998?de sundu?u ?nerinin de temelini olu?turdu. Parlamento, Finlandiya?n?n yeni anayasas?n? hemen hemen oybirli?i ile kabul etti: 2?ye kar?? 175 oy. G?r?ld??? gibi ?svi?re anayasas?n? halk inisiyatifiyle, Finlandiya parlamento ile yeniledi. Biri tam demokrasi ile biri temsili demokrasi ile ger?ekle?tirdi. T?rkiye de tabii ki bu anayasay? b?y?k ?l??de parlamentoda de?i?ikli?e tabi tutabilir. Ama y?ntem bu de?il. T?rkiye?yi Avrupa devletlerinden, demokrasi ?zerine konsens?s sa?lanamamas? ile kimlikler ve laiklik-din ?zg?rl??? ekseninde iki derin k?r?lma noktas? ay?r?yor. Bizde rejimin temel de?erleri ?zerinde oyda?ma eksikli?inin bulundu?unu g?r?yoruz. Bizde sivil ad? alt?nda, kapal? kap?lar ard?nda ya?anan b?yle bir s?re?, anayasan?n yenilenmesini bir yana b?rak?n, mevcut olan yenilenmeyi bile k?rabilir. Bu bak?mdan anayasay? bu Meclis yenileyemez, ad?m yanl?? at?ld?. K?r?lma noktalar?n?n derinli?inden ve rejimin temel ilkeleri ?zerindeki konsens?s?n sa?lanamamas?ndan yenilememelidir.
Bu Meclis?in ?n?nde Siyasal Partiler Kanunu, Se?im Kanunu, Sendikalar Kanunu gibi demokratikle?meye y?nelik acil g?ndem maddeleri var. Meclis?in anayasa ile u?ra?mas?, bu g?ndemlerin de kaymas? sonucunu do?urur. Anayasa ?ok uzun soluklu bir ?al??mad?r, demokratikle?meye y?nelik g?ndem maddelerini erteletebilir. Erteletti?i s?rece her erteletme bizi gelecek se?imlere yakla?t?r?r. Se?imlere yakla?t???m?z ?l??de Meclis, se?im kanununu yapmaktan ka??n?r, kendi menfaati do?rultusunda. Anayasada da bu tehlike oldu?u i?in ya Meclis?te bulunan partilerin oybirli?i aran?r, ya da farkl? bir meclis olu?turulur, anayasa yazd?rmak amac?yla. Temsili meclis gibi, 100-150 ki?iden olu?an...

Hak ve ?zg?rl?kler konusunda tasla??n ?zg?rl?k?? olmad??? ele?tirileri var. Sizin fikriniz nedir?
Hak ve ?zg?rl?kler k?sm?n?n birinci ku?ak k?sm?nda, ki?i haklar? ve klasik ?zg?rl?kler konusunda Avrupa S?zle?mesi?nden al?nt?lar yap?lm??. Mesela 26. maddede devlet s?rr?n?n if?as?n?n d???nce ?zg?rl???n? s?n?rlama nedeni oldu?u, Avrupa S?zle?mesi?nde yaz?l? de?il, o zaman onu neden kald?rmad?lar? Yoksa adalet bakan?n?n s?yledi?i gibi, kendilerinin se?ti?i anayasac?lar devlet?i oldu?u i?in mi bunu metinden atmad?lar? Ayn? maddede Avrupa S?zle?mesi ?Radyo, televizyon, sinema i?letmesi s?n?rlanabilir? diyor, bizimkiler yay?n?n s?n?rlanmas?n? s?yl?yor. Onu s?zle?meye g?re tamamlamalar? gerekiyordu. ?rne?in 33. maddede dernek ?zg?rl??? s?n?rlama k?sm?na hakim ve savc?lar? da eklemi?ler. Onlar dernek kurmu?ken bizim amac?m?z onlar?n ?n?n? a?mak m?, yoksa h?k?metin istedi?i gibi onlar?n ?n?n? kapamak m?? Anla??l?r gibi de?il, Avrupa S?zle?mesi?nde olmayan konular bunlar. Demek ki bu konuda ileri ad?mlar yan?nda geri ad?mlar da var. ?kinci ku?ak hak ve ?zg?rl?klerde ise sosyal ve k?lt?rel haklarda hayal k?r?kl??? ya?ad?m. Kamu g?revlilerinin toplus?zle?me hakk?n? bile kanun d?zenlemesine b?rak?yor, d?zenleme yap?lmazsa kullan?lamaz. Toplus?zle?me hakk? Avrupa Mahkemesi taraf?ndan tescil edildi, Avrupa S?zle?mesi?ne uygun bir anayasa yaz?l?yorsa toplus?zle?me hakk?n?n orada olmas? gerekiyordu. Kald? ki kamu g?revlilerinin grev yapma hakk? her yerde kabul edilmi? bulunuyor. Grev yapma hakk?na ili?kin ni?in bir d?zenleme yok? Sosyal devleti, sosyal haklar alan?nda i?levsel k?lacak, onu y?k?ml?l?k alt?na sokacak, ona edim borcu y?kleyecek a??k d?zenleme yok. 65. maddeye paralel bir d?zenleme de ?Devlet, kaynaklar?n?n yeterlili?i ?l??s?nde yerine getirir? diyor. Toplus?zle?me hakk?n?n yerine getirilmesiyle, grev hakk?n?n yerine getirilmesiyle devletin kaynaklar? aras?nda ne ili?ki var? ?yle bir d?zenleme yapmam?z gerekir ki, T?rkiye?deki b?y?k gelir dengesizliklerini anayasa yoluyla giderici ve ?al??an emek?i kesimlere aktar?c? bir d?zenleme olsun. Bu da planlamad?r, planlama h?km?n? ?izmi?ler. En b?y?k bo?luk, 1982?den de geriye giden, ?evre hakk?. Onlar? ellerinin tersiyle itmi?ler ve program h?k?mlerine kayd?rm??lar. Avrupa bile bug?n konut hakk?n? insan hakk?n?n e?i?i olarak kabul ediyor. Anayasaya konut hakk?n? da koymayacaksan?z, bu anayasa kimin i?in haz?rlanm??t?r? Sosyal ve k?lt?rel, bilimsel ara?t?rma a??s?ndan, ?lkesel insan haklar? bak?m?ndan ?evre ve do?an?n korunmas? gibi, anayasac?lar taraf?ndan son otuz y?lda 60??n ?zerindeki anayasada a??k?a d?zenleme yap?lan alanlar oldu?u halde, bu metinde g?rmezden gelinmi?. T?rkiye gibi bu konuda do?an?n yok edildi?i bir ?lkede, bunun g?rmezden gelinmesi ?ok b?y?k bir eksikliktir.

Yarg?tay, Dan??tay, TBB, sendika ve meslek ?rg?tleri gibi ?e?itli kurumlar?n anayasa tasla?? haz?rl?klar? s?z konusu. Sizce bu haz?rlanan taslaklar ve ?neriler, AKP taraf?ndan nas?l de?erlendirilmeli?
Bunlar?n de?erlendirilebilmesi i?in bir t?r temsili heyete ihtiya? var, dan??ma niteli?inde de olsa kurucu meclise ihtiya? var. O yap?lmazsa mutlaka geni?letilmi? bir dan??manlar konseyi olu?turulmal?, bu birikimler de?erlendirilerek ortak paydalar olu?turulmaya ?al???lmal?. Bu birikimlerin temsil etti?i sosyal taraflar da g?z ?n?ne al?nmal? ve bu irade yans?t?lmal?. Bu irade de tart??may? gerekli k?labilir ama birka? ki?iyle olmayaca?? a??k.

Ba?bakanl?k ?nsan Haklar? Dan??ma Kurulu?nda Bask?n Oran ile birlikte ya?ad?klar?n?z, AKP?nin size s?rt?n? d?nmesi, mahkeme s?reciniz... Bu s?re?te haz?rlanan anayasa tasla??na da bir?ok kurum taraf?ndan ele?tiriler var. AKP, haz?rlatt??? tasla?? da cami avlusuna b?rakabilir mi?
En b?y?k korkum bu. Sivil anayasa f?rt?nas? yarat?larak bir umudun uyand?r?lmas? ama izlenen yanl?? y?ntemin ba?ar?s?zl?kla sonu?lanmas?... Halk?n yeni bir anayasa beklentisinin heba olarak bilinmeyen bir bahara ertelenmesi. Ya da b?t?n bu heyecanl? ??k??lar?n ?ok s?n?rl? bir anayasa de?i?ikli?iyle sonu?lanmas?. 1992?den 1995 y?l?na kadar ?Anayasay? yeniliyoruz? denilerek ?al??malar yap?lmas?na ra?men 24 maddelik de?i?iklik yap?ld?. O d?nem gazetelerde ?Da? fare do?urdu? ba?l?klar? at?ld?. Bana ?yle geliyor ki, iki riskle kar?? kar??yay?z: Birinci risk t?mden heba olmas?, ikinci risk genetik da??n fare do?urmakla kalmay?p genetik bak?m?ndan de?i?tirilmi? bir fare do?urmas?.
YARIN: Adanal? sendikac?lar ne diyor?

---

K?r?lmay? derinle?tirir

?zbudun ba?kanl???nda haz?rlanan anayasa tasla??nda, g?z?n?ze ?arpan olumlu ve olumsuz de?i?ikler nelerdir?

?ncelikle T?rkiye?de bir?ok ki?i ve kurum, 1982 Anayasas??n? ele?tiriyor ve de?i?tirilmesini istiyordu. Anayasa metinleri yaz?ld?. Bir?ok anayasac? ?82 Anayasas??n? ele?tirdi?i i?in ?niversitelerden uzakla?t?r?ld?, soru?turmalara tabi tutuldu. T?rkiye?nin demokratik bak??? AKP ile s?n?rl? de?ildir, kald? ki AKP?nin y?ntemi ve bak??? da demokratik de?ildir. Haz?rlanan metne bakt???m?z zaman olumlu ad?m olarak g?rd???m, 2001?de Barolar Birli?i olarak haz?rlad???m?z anayasa ?nerisinde yapt???m?z yurtta?l?k tan?m?n? alm?? olmalar?. Hak ve ?zg?rl?kler k?sm?nda ?82 Anayasas??nda hak ve ?zg?rl?kleri T?rk?le s?n?rlayan yollamalar?n ay?klanm?? olmas?n? da olumlu buluyorum. B?ylece bu topraklarda ya?ayan herkesin insan olarak hak ve ?zg?rl???n ?znesi olabilece?i tescil ediliyor. T?rkiye?nin iki k?r?lma noktas?ndan birine a??l?m getirmeleri kutlanabilir bir durumdur. Ger?i bizim yine o taslakta koydu?umuz k?lt?rel kimlik ve ?e?itlilik hakk?n? metne koyamam??lar, gerek?eye yans?tm??lar. O ?rkeklikleri yerine ke?ke orada cesur ad?m atsalard?. ??nk? bizler ta??n alt?na sokmu?tuk elimizi ve bedelini adliye koridorlar?nda ?d?yoruz. Bu konuda biraz cesaret edebilirlerdi. ?kinci k?r?lma noktas?nda ise k?r?lmay? giderici de?il, k?r?lmay? derinle?tirici bir yakla??m ortaya konulmu?. Ne kadar genel d?zenleme yap?l?rsa anayasa o kadar ?zelli?ini kazan?r. T?rkiye Cumhuriyeti yurtta?? dedi?iniz zaman, herkes kendini bulabiliyor ama ?b?r taraftan laiklik ve din ?zg?rl???n? uzla?t?r?c? ??eler koyma yerine a??k?a ?Hi?bir ??renci, k?l?k k?yafeti nedeniyle ??retimden al?konulamaz? dedi?iniz zaman, orada k?r?lmay? derinle?tirirsiniz. Bu konu anayasal d?zenlemenin konusu de?ildi. E?er bu ?ekilde madde koyarsan?z, ?Ancak devlet memurlu?unda k?l?k k?yafete ili?kin d?zenlemeler ge?erlidir? demeniz gerekir. ??rencilerin ba??rt?l? girmesini istiyorsak, T?rkiye?nin gelece?i konusunda da saydam olmal?y?z.
?al??mam?z s?r?yor

D?SK, KESK gibi sendika ve meslek ?rg?tlerinin anayasa tasla?? haz?rl???n?n i?inde siz de yer al?yorsunuz. ?al??malar?n?z nas?l gidiyor?

10 ki?ilik uzman heyetimiz ve kitle ?rg?tlerinin temsilcilerinin kat?laca?? b?y?k bir toplant? yaparak 12 Eyl?l g?n? kamuoyuna sundu?umuz raporu ilerletece?iz, derinle?tirece?iz ve bundan sonraki yol haritam?z? olu?turaca??z.
U?ra? Vatanda?