che: kolunda yolda?? de?il, d?vmesi...

Peru Ayd?nl?k Yol hareketinin lideri Gonzalo?nun, yakaland?ktan sonra bir hayvan kafesine t?k?larak ?izgili mahkum giysileri i?inde b?t?n d?nyaya nas?l seyrettirildi?ini hat?rlayan az olsa bile, s???nd??? k???k oyuktan, kirlenmi?, bitlenmi? Saddam??n ABD askerleri taraf?ndan sa?? ba?? darmada??n ??kar?l???n?n tarihi daha yeni oldu?undan, bunu herkes an?msayacakt?r. ?u veya bu bi?imde bir erkin simgesi olanlar?n, ele ge?tiklerinde ba?lar?na gelen ?ey ayn? olur: bir zamanlar d??manlar?n? ?rk?ten rehinelerin par?lt?lar?n?n, sirk maymununa d?n??t?rmek suretiyle s?nd?r?lmesi. Ele ge?irilenler hakk?ndaki mitin k?r?lmas? onlar?n ne denli g?l?n? d???r?ld???yle, nas?l alay edilecek bir g?steri malzemesine d?n??t?r?ld???yle do?ru orant?l?d?r adeta.
7 Ekim 1967 gecesi Bolivya?da Higueras yak?nlar?nda yakalanan, 9 Ekim g?n? kiral?k bir katil taraf?ndan ?ld?r?len Che Guevera?n?n ?l?m?nden bir s?re sonra d?nya bas?n?na verilen cesedinin foto?raf?ndaki kompozisyon da, ?yle g?r?n?yor ki buna g?re d?zenlenmi?tir. Che?nin cesedine burnunu kapayarak e?ilmi?, ?niformas?ndan bir asker ya da polis oldu?unu anlad???m?z yetkilinin y?z?ndeki i?renme, Che?nin art?k bozu?mu? bir organik maddeden daha fazlas? olmad???n? ima eder bize. Daha ya?arken bir efsane haline gelen, Latin Amerika halklar?n?n umudu, b?t?n d?nyan?n b?y?k bir sayg?yla izini takip etti?i Che, ne yaz?k ki herkes gibi bir fanidir i?te... Kimseden ne bir fazlas? ne eksi?i vard?r; ?l?r, koku?ur ve ??r?r! Cesedin etraf?ndakiler, ?Sizin y?celtti?iniz bu adam, uyduruk tene?ir masas?ndaki ?u haliyle, ?stelik ne kadar g?l?n? de?il mi?? der gibidirler.
O foto?raf yay?nlan?ncaya kadar Che?nin cesedine ne yapacaklar?n? bilemedi katilleri. ?nce cesedi ortadan kaybetmeye karar verdiler; gizlice g?md?ler, sonra mezardan ??kard?lar, yakt?lar, yakmadan ?nce parmaklar?n? kestiler. John Berger ?Bu bize onlar?n, ?ld?rd?kleri ki?inin ger?ekten Guevera oldu?undan ku?kuland?klar?n? d???nd?rebilir. Ayn? ?ekilde bundan hi? ku?ku duymad?klar?n? ama cesetten korktuklar?n? da d???nd?rebilir: Ben ikincisine inanmaya yatk?n?m? diye yaz?yor; O Ana Adanm???ta. B?yledir sahiden de, ama Guevera?n?n ?yeterince? ?lmemesi fikrinden ?rkt?klerini de varsayabiliriz. Yoksa bir ceset bu kadar ?ok niye s?nans?n! Katilinin, Che Guevera?n?n ruhsuz bedenini didik didik etmesi, ona ne yaparsa yaps?n Che efsanesi ?zerinde h?k?mran olamayaca??n?, imgesini ele ge?iremeyece?ini bildi?i i?in d??t??? ?aresizlikten kaynaklan?r daha ?ok: onun fiziksel ?l?m?, hakikaten efsanenin sonu anlam?na da gelir mi?

Bitsinler diye
Che Guevera ?60?l? y?llar?n sonuna do?ru d?nyada yeniden y?kselen devrimci dalgan?n simgesiydi. ?te yandan, o ?sab?rs?zl?k d?nemi?nde insan?n kendi s?n?rlar?n? nas?l a?abilece?inin canl? kan?t?; K?ba?da kendisine ayr?lan bakanl??? elinin tersiyle itip Bolivya devrimine kat?lmaya gidebilecek kadar fedakar ve romantik bir devrimciydi. Kendilerini Che?nin eylemiyle ?zde?le?tiren ?68 gen?li?inin idol?yd?. Che de, ya?ad??? ?a?a isyan edenlerin beklentilerini ve ?zelliklerini simgeliyordu. Che?yi ?a?? yaratm??t?, ?a??n?n devrimcilerinin en kristalize olmu? ?zellikleri de Che?de i?erilmi?ti.
Korkutucu olan, Che?nin milyonlarca olmas?, yenilerinin her g?n do?mas?yd? asl?nda. Onun ?ld???ne ku?ku duyulmayacak bi?imde inanma iste?i bundand?. Pekala, a??kt?r ki devrim an?lar?n?n ve fikrinin yok edilmesi g?zde bir devrimcinin ortadan kald?r?lmas?yla yok olmuyor; o fikirler ya?ad?k?a d?zen de?i?sin isteyenlerin say?s? da ?o?al?yor, Che de zaman ge?tik?e unutulaca??na ya?amaya devam ediyor.
Fakat g?n?m?zde hem bir efsaneyi yaratabilen hem de bitirebilen pop?ler k?lt?r end?strisi buna kendince ?areler buldu. Birincisi; ?68 hareketi nas?l y?llar boyunca yoldan ??km?? gen?li?in romantik isyan? olarak g?r?l?p s?zde yeti?kinlerin ho?g?r?s?yle kabul edilebilir s?n?rlara ?ekilmek istenmi?se ve ancak b?yle olunca silahs?z ve zarars?z g?r?lm??se, Che Guevera?n?n an?s?na da ayn? ?ey yap?l?yor. ?imdi k??eba?lar?n? tutmu?, ya?? ?68 hareketine kat?lm?? olmaya m?sait d?zen adamlar?n?n nostaljisi olarak kald??? ?l??de, Guevera?n?n varl??? katlan?labilir bir ?ey.
?kincisi, Che bir piyasa fig?r? olarak sonsuz kez ?o?alt?l?p ya?at?labiliyor. Ama nas?l; Che ?oktan beri ?ay bardaklar?nda, sigara kutular?n?n ?st?nde, ti??rtlerde, kalemlerde, ka??tlarda; akla gelebilecek her nesne ?zerinde g?l?mseyen bir piyasa ikonudur art?k.

?o?als?n aksesuar gibi
Onun fikirlerini ve eylemini a?a??layarak yok sayman?n zaman? ge?ti. Nas?l olsa uzak bir ge?mi?te ya?ad? gitti Che. ?imdi i?i bo? plastik bir ikon haline getirerek d?n??t?r?yor piyasa onu. Sureti bir aksesuar olarak b?kt?r?c? bir bi?imde ?o?ald?k?a etkisi azals?n, fikirleri k???l?p ?nemsizle?sin diye. ?mgesini, siyasetten soyutlay?p piyasan?n mal? haline getirmek onun yolundan gidecekleri cayd?rabilir temennisiyle. Gen?ler, Che?nin yolundan gideceklerine onun yak???kl? fig?r?n?n i?lendi?i naylon kahve kaplar?n? ta??s?nlar elllerinde. Ve kollar?ndaki de, yolda?lar? de?il Che d?vmeleri olsun niyetiyle... Sanki koldaki d?vmeler Che?nin fikirlerinin ?n?nde yeterince etkili bir barikat olabilirmi? gibi. Kolunda Che d?vmesi ta??yan bir gen? onun fikirlerini benimseyemez, onun yolunu kendi yolu bilemezmi? gibi.
90?l? y?llar boyunca Lenin?in heykelleri y?k?ld?, s?r?klendi. O ?nl? duvar o g?n orada bulunanlar?n evlerinde hat?ra nesnelere d?n??ecek kadar par?a par?a edildi. Che Guevera?n?n par?alanacak bir ?eyi yoktu, sadece imgesi vard?. O da pazarland???na g?re, cesedinin ba??nda burnunu kapatan resmi yetkili bug?n olsa, ?stlerine, Che?nin ?ld???ne yeminlerle ?ahitlik ederdi muhtemelen. Esirgeyen ba???layan piyasa ad?na!
Fakat sormak gerekir, devrim geri d?n???ml? bir malzeme midir ki bazan bir bardak bazan, bir vazo olarak kullan?labilsin.
De?ildir tabii. O halde, pop?lerle?tik?e g?l?n?le?ti?i, etkisiz bir aksesuar haline geldi?i san?lan Che, onu piyasaya s?renlerin ??r?m?? organizmalar?n?n kokusundan kendilerini korumak isteyen milyonlarca insan?n kulland??? mendile de i?lenmi? bir motif olarak vars?n dursun ?imdilik. Che?nin u?runa ?ld??? devrim d???ncesi kendi bildi?i yoldan gidiyor zaten.
Guevera?n?n katillerinin bug?nk? temsilcileri bu fikrin ?l?p ?lmedi?ini anlamak i?in onu itip kak?p defalarca s?nayabilirler daha; fakat bu onlar i?in riskli i?. Her defas?nda o ?rpertiden bir t?rl? kurtulamam?? olduklar?n?, korkular?n?n tak?nt?ya d?n??t???n? her halleriyle g?steriyorlar elaleme!
Ya nedir ki ba?ka?
Nuray Sancar