bayram ne i?indir?

K???kken en sevdi?im zamanlar?n ba??nda ?eker Bayram? gelirdi. Anne babam?n geldi?i y?renin, daha do?rusu bu y?renin g?zel yemeklerini daha da g?zel yapmay? beceren ellere sahip kad?nlar?n etkisiyle her bayram ?n?m?ze g?zel mi g?zel yemekler, ?zellikle de tatl?lar kondu?u i?in sevinmemek m?mk?n de?ildi. Ben ve ?ocuklar?n ?o?u, bayramlar d???nda pek g?r???lemeyen e? dost ve akrabalardan ?zel ilgi g?rmenin keyfini ??kar?rd?k. Arada ?ocuk oldu?umuz i?in ?ok fark?nda olmad???m?z kimi ?eyler konusunda s?ylenenleri de hep duyard?k. ?Bayramda bayraml??? olmayanlar? da d???n?n? denirdi. Ankara Alt?nda??da gitti?im okulda ise eksi?i olanlar?n eksi?i, yeme?i olmayanlar?n yeme?i ortakla?a kapat?l?rd?. Yoksul ??renciler ezilmesin diye ??retmenler ?zen g?sterirdi. Ayn? okulda okumu? olan ablalar?m?n devrinde de hep b?yle yap?ld???n? daha sonra ??renmi?tim.
Y?llar ge?ti ve birer gen? olarak bayraml??? olmayanlar?n neden bayraml??? olmad???n? sorgular, d???n?r olduk. Bunu d???nen ve de?i?tirmek isteyen nice insan vard? ama ?lkede bir askeri darbe olmu?; k??eyi d?nme, gazetelerden televizyon buzdolab? ??karma, aray? a?ma, en cilal? Mersedeslere binme yar??? ba?lam??t?. Bu yar???n en yetkili a??zlardan te?vik edildi?i, televizyon reklamlar? ile pompaland??? d?nemin ?ok satan gazete ve dergilerinde, yoksulluk de?il lahmacun ile viskiyi birlikte masaya koyman?n ne denli vahim oldu?u tart???l?r olmu?tu.

Aray? a?anlar ?hay?rsever? oldu
Bu aray? a?ma ve ?abuk k??eyi d?nme d?nemi nice yeni zengin ?retti. Bu para ve g?c? seven yeni zenginlerin benimsedi?i yeni muhafazakarl?k, en son teknolojiler de kullan?larak pompalanmaya ba?land?. Bu derebeylerinin yoksullara ?merhametli? oldu?u, yapt?klar? g?steri?li yard?mlardan anla??l?yordu. Yoksulluk, haks?zl?k ve yeni zenginler ola?anla?t?k?a, yurtta?lar?n haklar?n? talep etmeleri yerine uysal uysal yard?m bekleyen tebaa olmalar?, kamusal y?k?ml?l?kler yerine derebeylerinin keyfi hay?rseverlikleri ge?irildi.
Bu s?recin bir ?r?n?, yeni yard?m dernekleri oldu. Yoksulluk artt?k?a, insanlar muhta? d??t?k?e yoksullu?u ortadan kald?rmay? hi? mi hi? g?ndemlerine almayan dernekler ve vak?flar ?o?ald?. Hay?r yapmaya ?evet?, yoksulluk ve haks?zl?k ?retenlerin kar??s?na ??kmaya ise ?hay?r? diyen bu dernekler, adaletsizlik, zorbal?k gibi sorunlar? kaderci bir edayla kenara itiverdi. Sokaklar?n jeep ve l?ks ara?larla dolmas?, bu ara?lar?n aralar?nda sabahtan ak?ama at?k toplayanlar?n olmas? ?kader? de?il miydi? G?zlerinin ?n?ndeki yoksullu?a ra?men, ?100 ?lkede Karde?e Kurban? gibi kampanyalar bile ba?latt?lar.

?ahlanan hay?rseverlik
Bu sene Ramazan ve Ramazan Bayram? ile birlikte bu hay?rsever dernekler ?ahland?. Gazetelere ilanlar verdiler, reklamlar yapt?lar. ?rne?in, Kimse Yok mu Dayan??ma ve Yard?mla?ma Derne?i?nin verdi?i bir gazete ilan?nda ve sokaklara ast??? bez afi?lerde ?unlar s?yleniyordu: ?Bu foto?raf? hat?rlad?n?z m?? Ge?en Ramazan, sizin yard?mlar?n?zla her ak?am iftar etmi?lerdi. Bu Ramazan, yine bekliyorlar.? Bu ilan ger?ekten ?ok ilgin? ve incelenmeye de?er.
?zellikle ilgin? olan, foto?rafta k???k bir ?ocu?un bulunmas?. Bir iftar ?ad?r?nda plastik kaptan plastik ka??kla tatl? yiyor. ?landa ?ocu?un oru? tuttu?u vurgulan?yorsa, bu hepten abes. Ama as?l vurgulanmak istenenin i? burkan ?ocuk g?r?nt?s? oldu?u bariz. Ac?mas?z reklam sekt?r? mant???, insanlar? harekete ge?irmek i?in ?ocu?u ve ?ocu?un ?z?c? durumdaki g?r?nt?s?n? kullanabiliyor. ?ocu?un bu ?ekilde kullan?lmas? asl?nda ?ocuk haklar? ihlali.
Di?er ilgin? nokta, bu ilanda on banka hesab?, bir posta ?eki hesab?, 7 g?n 24 saat a??k telefon hatt?, internet ve ?? ayr? cep telefonu ?ebekesinden k?sa mesaj arac?l???yla ba??? yap?labildi?inin belirtilmesi. Yani burada hay?r mekanizmas?, ufak tefek de?il devasa bir ayg?t. Buradan di?er ilgin? noktaya ge?mek gerek. B?yle koca bir ayg?t? kuran ve i?letenler, acaba ge?en Ramazan yard?m bekleyenlerin bu y?l yine yard?m bekliyor durumda olmas?ndan utanmazlar m?? Bu yoksulluk koca bir ay?p; bunu g?remezler mi? Peki, bu yard?m edilen ki?iler acaba Ramazan bitti?inde, yani y?l?n di?er 11 ay?nda ne yap?yorlar?
Anla??lan bu hesab? yapmak pek zor. ?Toplumun her kesiminde g?rev alan y?ksek??renim g?rm?? Bursal? bayanlar? taraf?ndan kurulan bir dernekte de bu hesab? yapamam??lar. Yeni muhafazakar gazetelerden birinde tan?t?lan bu dernek, ?yard?ma muhta? insanlar? sevindiriyor? ve ?tespit edilen ailelere dernek ?yeleri taraf?ndan kuru g?da paketleri? da??t?yormu?. Dernek ba?kan?, ?Yoksul mahallelerde yard?ma muhta? ailelere Ramazan s?resince y?zlerce paket yard?mda bulunduk? demi?. Merak etmemek elde de?il; acaba bu y?ksek diplomalar edinmi? kad?nlar, neden ille Ramazan ay?nda seferber olunur hi? tart??m??lar m?? Peki, di?er aylarda bu insanlar ne yaparlar? Bursa gibi zengini bol bir kentte acaba bu yard?ma muhta? insanlar, bu yoksulluk nereden ??km?? diye sormu?lar m??

Kolayc?l?k ve g?n?l rahatlatma
Burada ?rneklenen tutum, yard?m furyas?na kat?lanlar a??s?ndan hem kolayc?l?k, hem de g?n?l rahatlatmay? i?eriyor. Bu tutum, yaln?zca yeni muhafazakarlar?n tutumu da de?il. Geleneksel yard?mla?ma yollar?n?, yoksulluk ?reten bir gidi?at? ?rtmek i?in devreye sokan yeni muhafazakarlar, toplumda yeni bir moda haline gelecek s?sl? ve kolay bir hay?rseverli?i yaratt?lar ve yaratmay? s?rd?r?yorlar. Bu s?sl? ve kolay hay?rseverlik, asl?nda yine daha ?ok kad?nlara ?zg? olarak i?letilen eski yard?mseverler derneklerine benziyor. Bu dernekler, hali vakti yerinde kad?nlar?n bir ?sosyal aktivite? olarak yard?m i?leri yapmalar? i?in kurulmu?tu. Bo? zamanlar?nda yard?m yapan bu kad?nlar, g?n?lleri rahat evlerine d?nerlerdi.
Bir de dernek falan kurmay?p, daha da kolayc? ve ??k olan? tercih edenler var. Son y?llarda yeni y?l yakla??rken ?Bir ?ocu?u sevindirin? ba?l??? ile ?a?r?lar veya duyurular yap?l?yor. Bu ?a?r?lar?n ?o?unda bir l?ks otel lobisinde kurulacak ?y?lba?? a?ac?? alt?na bir ?ocuk i?in arma?an b?rak?lmas? fikri var. Arma?anlar?n daha sonra d?zenlenecek ?Yeni Y?l Partisi? ile da??t?laca?? da belirtiliyor.
Bu fikrin bir?ok garip yan? var. Ama en garibi, ?korunmaya muhta? ?ocuklar? veya ?yard?ma muhta? ?ocuklar? i?in neden l?ks otel lobilerinden ve ?am a?a?lar?ndan medet umuldu?u. Fikrin s?sl? otel lobileriyle tan???k bir kesime ?ekici geldi?i ortada. Kolayca yap?lan yard?m, hem de ??a?da?? bir gelenek olan y?lba?? a?ac? alt?nda ve gayet ??k bir ortamda. Bu pek de ??k olmayan bir deyi?le, sadakan?n ta kendisi. A??lan ellere para vermekten veya ev gezmekten ?ok daha ??k, temiz ve kesinlikle temass?z. Yani ?steril? bir sadaka.

Reklam sekt?r?
Bu ?ahlanan hay?rseverlik ve ??k sadakalar verme, reklam sekt?r? ve medya sayesinde daha da ?ekici bir hale geliyor ve yayg?nla?abiliyor. Reklam sekt?r? ve medya birbiriyle ili?kili, gayet b?y?k sekt?rler. Reklam sekt?r? insan? bir ?r?ne y?neltmek ve mant?ks?z da olsa bir davran??a s?r?klemek i?in ??rp?nan ve ?ok etkili ara?lara sahip bir sekt?r. Reklam sekt?r?n?n en ?nemli ?zelli?i, ac?mas?zl???. Bu sekt?rde hemen her ?ey mubah, yeter ki t?ketim olsun ve reklam? yap?lan ?eye y?nelinsin. Bu nedenle, insanlar? bir y?nde harekete ge?irmek i?in ?ocu?u ve ?ocu?un ?z?c? durumdaki g?r?nt?s?n? rahatl?kla kullanabiliyor. Buna ?vicdan? ile oynamak da denebilir.

Bir g?z? ya?l? medya
Reklam sekt?r?ne g?bekten ba?l? medya da hay?rseverlik furyas?na kendine ?zg? y?ntemlerle destek veriyor. Televizyon, g?rselli?e dayand??? ve insanlar?n y?zlerinden duygular?n? ve ya?ad?klar? ortamlardan ?aresizliklerini aktarabildi?i i?in ?zellikle etkili olabilen bir ara?. Bu nedenle hay?rseverli?in reklam?n?n a??ktan veya ?rt?k olarak televizyondan yap?lmas?na hi? ?a??rmamak gerekiyor. ?te yandan, insanlar?n yaln?zca magazin ve berbat diziler istemedi?ini bilen televizyon kanal? y?neticileri, suya sabuna dokunmadan vicdanlar? etkileyecek programlar ?retmekte. Bu programlar?n ortak ?zelli?i, yoksullu?u ve neden oldu?u ac?y? ekranlara yans?tarak duygu s?m?r?s? yapmalar?. ?zellikle de yeni muhafazakarl??a yak?n kanallardaki programlar, ?lkeyi ba?tan ba?a ge?erek kameray? utanmazca evlere sokuyorlar ve daha sonra hi?bir ?ey olmam?? gibi ?ekip gidiyorlar. Bu programlar, tek g?z? ya?l? programlar. Bir g?zde g?stermelik bir damla ya? var. Di?er g?z ise kullanaca?? malzemeyi, yoksullu?u, ac?y? ve dram? yakalamak ?zere sonuna dek a??k. ?lkeyi gezen bu hay?r ekipleri, bir kez olsun sosyal adalet taleplerini ele alm?yor. Yeniden be yeniden, ?hak yerine yard?m, y?k?ml?l?k yerine hay?rseverlik? anlay???n? ekrana ta??yorlar.

Yabanc?la?ma ve ortak mekanlar
Gerek ?ahlanan hay?rseverlik, gerek pompalanan yeni muhafazarl?k, gerekse reklam ve medya sekt?r?, insanlar?n birbirlerine yabanc?la?mas?n? kullanmakta. ?zellikle b?y?k kentlerde, neredeyse t?m gidi?at insanlar?n birbirlerine uzak d??mesi i?in ?al??makta. Halk?n kalabal?k, ke?meke? ve ekonomik zorluklar i?inde ayakta kalabilmeye ?al???rken iti?mek kak??mak ve bencil davranmak zorunda b?rak?lmas?, bu gidi?at?n merkezinde. ?nsanlara zorluklardan kurtulmak ve medyada pompalanan s?sl? ve l?ks ya?ama ula?mak i?in ba?kalar?na s?rt ?evirmek gerekti?inin benimsetilmesi de ?yle. Kamusal alan?n?n par?a par?a ticari alana d?n??t?r?lmesi ve e?er olanak olursa, parsellenip birilerine kiraya verilmesi, hatta sat?lmas? da insanlar?n bir araya gelebilmesini ve haklar?n? aramas?n? zorla?t?r?yor. Bir ba?ka deyi?le, yaban d??mek insan?n i?inde de?il, yaln?zca i?ine d???r?ld??? bir girdap. Buradan ??k?? da tam da bu nedenle ancak ?zel ?aba g?stermekle olabilir.

Kayna?ma ve dayan??ma
Bayram bu a??dan asl?nda hay?rseverlik zaman? de?il; ortakl?klar? ke?fetme, kayna?ma, yard?mla?ma ve dayan??ma zaman?d?r. ?nsanlar?n birbirlerinin fark?na varmas?, en sade anlar?n keyfini birlikte ??karmas? i?indir. Parayla sat?n al?nmas? gerekmeyen, aras?na reklam girmeyen bir ara?t?r. ?ocuklar?n unutulmad??? bir ortamd?r. Bug?n de ?Bayramda bayraml??? olmayanlar? d???n?n? demekte ama sonras?n? hay?rseverlere, derebeylerine ve h?k?metlere b?rakmamakta yarar var.
Hepimize bar??, sevgi ve dayan??ma dolu bayramlar...
(*)Psikolog
Do?. Dr. Serdar M. De?irmencio?lu*